Anemia, zwana także niedokrwistością, dotyka sporą część społeczeństwa. Przyczyny anemii mogą być różne, a jej leczenie w wielu przypadkach opiera się na stosowaniu odpowiedniej diety. Zatem jakie są przyczyny i objawy anemii, kto jest najbardziej narażony na jej rozwój oraz co jeść na diecie przy anemii?

Przyczyny anemii

Anemia to zaburzenie krwi rozwijające się z powodu nieprawidłowej ilości erytrocytów (czerwonych krwinek) lub obniżonej zawartości hemoglobiny. Hemoglobina wiąże tlen i jest odpowiedzialna za transportowanie go do komórek w całym organizmie.

Anemia może być wywołana przez:

• obniżenie wytwarzania krwinek czerwonych lub hemoglobiny,
• skrócenie czasu przeżywania erytrocytów lub ich wzmożony rozpad,
• zanik komórek macierzystych erytrocytów (wrodzony lub nabyty),
• duże straty krwi w wyniku urazów, długotrwałych krwawień.

Najczęstszym rodzajem anemii jest niedokrwistość z niedoboru żelaza. Anemia może być także związana z niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12.

Leczenie ustalane jest na podstawie przyczyny, która wywołuje niedokrwistość. Często w pierwszej kolejności polega na stosowaniu diety na anemię.

Anemia – objawy

Niedokrwistość wiąże się z mniejszym dotlenieniem narządów, co powoduje szereg symptomów wpływających na komfort życia i stan zdrowia. Do głównych objawów anemii należy:

• osłabienie i utrata energii,
• bladość skóry i błon śluzowych,
• uczucie zimna,
• wzmożone zmęczenie,
• bóle i zawroty głowy,
• duszności,
• przyspieszona praca serca (zwłaszcza podczas aktywności fizycznej),
• szybkie męczenie się,
• trudności z koncentracją,
• zwiększona podatność na infekcje,
• pogorszenie stanu włosów, skóry i paznokci.

Mogą pojawić się również inne objawy wynikające z poszczególnych rodzajów niedokrwistości.

Kto jest narażony na rozwój anemii?

Anemia jest często pojawiającym się problemem, a w szczególności na jej rozwój narażone są kobiety w wieku rozrodczym. Zwiększone ryzyko pojawia się u dojrzewających dziewczynek, kobiet w ciąży i w okresie laktacji oraz u kobiet z obfitymi miesiączkami. Częstsze występowanie anemii można zaobserwować również wśród osób starszych, niedożywionych, cierpiących na zaburzenia wchłaniania i niektóre przewlekłe choroby.

Rozwojowi anemii sprzyja niezbilansowana oraz eliminacyjna dieta – bardziej narażone są osoby wyłączające lub ograniczające w swojej diecie mięso, jaja, produkty nabiałowe i ryby. Ponadto niekorzystna będzie dieta z małą ilością warzyw i owoców, szczególnie zielonych warzyw liściastych oraz produktów zawierających duże ilości witaminy C.

Dieta przy anemii z niedoboru żelaza

Przy niedoborze żelaza dieta w anemii powinna przede wszystkim dostarczać większą ilość tego składnika. Żelazo znajduje się zarówno w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego, jednak różni się ono formą i przyswajalnością. Żelazo dostępne w produktach odzwierzęcych to tzw. żelazo hemowe i jego biodostępność wynosi 30%.

Z kolei żelazo obecne w produktach roślinnych to tzw. żelazo niehemowe, które pod wpływem kwaśnej treści żołądka jest przekształcane w żelazo hemowe. Biodostępność żelaza niehemowego jest niższa i wynosi 10%. Dieta na anemię powinna zawierać różnorodne produkty zawierające żelazo, uwzględniać inne składniki zwiększające jego przyswajalność oraz ograniczać produkty obniżające biodostępność żelaza.

Produkty bogate w żelazo

Duże ilości tego pierwiastka znajdują się przede wszystkim w produktach odzwierzęcych, zwłaszcza w podrobach (najwięcej w wątrobie). Dobrym źródłem żelaza są czerwone mięsa: wołowina, cielęcina i baranina oraz żółtka jaj. W mniejszych ilościach jest dostępne w drobiu, wieprzowinie i rybach (m.in.: sardynkach, śledziach, tuńczyku i łososiu).
Żelazo niehemowe występuje w wielu produktach roślinnych. Największe ilości znajdują się w:

• produktach zbożowych: otrębach i płatkach zbożowych, kaszy jaglanej, gryczanej oraz pełnoziarnistym pieczywie i makaronie;
• suchych nasionach roślin strączkowych (np. fasoli, soi, soczewicy);
• kiełkach roślinnych;
• warzywach takich jak: natka pietruszki, koper, botwina, buraki, czosnek, zielony groszek, jarmuż;
• świeżych owocach: awokado, porzeczkach;
• owocach suszonych: figach, morelach, rodzynkach, daktylach;
• orzechach;
• kakao.

Jadłospis na diecie w anemii z niedoboru żelaza

Jadłospis na diecie w anemii z niedoboru żelaza powinien każdego dnia dostarczać żelazo hemowe uzupełniane przez produkty roślinne zawierające formę niehemową. Dla zwiększenia przyswajalności żelaza należy zadbać o to, aby posiłki zawierały witaminę C, kwas mlekowy lub lizynę. Witaminę C znajdziemy w wielu warzywach i owocach, kwas mlekowy w produktach fermentowanych, takich jak np. kiszonki, natomiast lizynę w mięsie i zbożach.

A czego unikać podczas diety na anemię? Należy uważać na dużą ilość związków antyodżywczych (takich jak fityniany czy szczawiany), które zmniejszają przyswajalność żelaza. Substancje te naturalnie występują w produktach zbożowych, nasionach strączkowych i części warzyw.

Kwas foliowy a dieta przy anemii

Kwas foliowy, czyli witamina B9, uczestniczy w tworzeniu erytrocytów, dlatego jej niedobór może powodować rozwój niedokrwistości. Jest też konieczny do prawidłowego działania układu nerwowego.

Witamina B9 naturalnie zawarta w produktach spożywczych występuje w postaci folianów. Ich źródłem są warzywa i owoce, głównie:

• zielone warzywa liściaste (takie jak m.in.: szpinak, kapusta, brokuły, kalafior);
• nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, bób, soczewica);
• inne warzywa, np.: pomidory, papryka, buraki;
• orzechy i nasiona;
• owoce, np.: banany, pomarańcze, awokado;
• pełnoziarniste produkty zbożowe;
• produkty odzwierzęce: żółtko jaja kurzego, wątróbka.

Witaminy B12 a dieta przy anemii

Kolejnym składnikiem, którego obniżone stężenie może przyczynić się do rozwoju niedokrwistości, jest witamina B12. Jej niedobór objawia się poprzez zaburzenia krwiotworzenia, w wyniku których powstaje zbyt mała ilość czerwonych krwinek. Do niedoboru witaminy B12 dochodzi w związku z jej obniżonym spożyciem lub zaburzeniami wchłaniania z przewodu pokarmowego.

Witamina B12 nie jest wytwarzana przez rośliny, jej głównym źródłem są produkty odzwierzęce (mięso, podroby, jaja, mleko i produkty mleczne). Znajduje się także w algach oraz niektórych fermentowanych produktach. W związku z tym osoby na diecie wegańskiej mogą rozważyć zastosowanie dodatkowej suplementacji witaminy B12. Jest to również konieczne w przypadku osób z zaburzeniem wchłaniania.

Anemia a dieta odchudzająca

Odchudzanie polega na zmniejszeniu ilości spożywanych kalorii w celu utraty masy ciała. Mniejsza ilość spożywanej żywności powoduje jednocześnie zmniejszenie ilości składników odżywczych w diecie. Nieodpowiednio skomponowana dieta odchudzająca, w połączeniu z dużą restrykcją kaloryczną, może z czasem prowadzić do niedoborów, a w konsekwencji również do rozwoju anemii.

Aby odchudzanie nie szkodziło zdrowiu, konieczne jest umiarkowane ograniczenie wartości energetycznej diety oraz bazowanie na produktach o dużej gęstości odżywczej. Taki jadłospis powinien obfitować w różnorodne warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce, źródło wartościowego białka i zdrowe kwasy tłuszczowe.

Autor artykułu: mgr. farm. Ewa Gac-Wardecka