Cukrzyca to niezwykle podstępna choroba przewlekła, która należy do grupy schorzeń cywilizacyjnych. Kiedyś kojarzona była wyłącznie jako choroba seniorów, jednak dziś z cukrzycą zmagają się coraz młodsze osoby, w tym także dzieci w wieku szkolnym. Szacuje się, że na całym świecie na cukrzycę choruje ponad 400 milionów osób, z czego około 90% z nich ma zdiagnozowaną cukrzycę typu 2. Jakie są czynniki ryzyka i przyczyny cukrzycy? Jak rozpoznać cukrzycę i jak przebiega leczenie różnych rodzajów tego schorzenia?

Cukrzyca – co to jest za choroba?

Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) w dosłownym tłumaczeniu oznacza „cedzenie wody przez ciało” oraz „słodki jak miód”. Oba te określenia idealnie nawiązują do głównych objawów cukrzycy – silnego pragnienia, zwiększonej częstotliwości oddawania moczu i podwyższonego stężenia cukru we krwi. Z uwagi na fakt, że z roku na rok coraz większa liczba osób (w tym także tych poniżej 30. roku życia) zmaga się z wysokim poziomem cukru we krwi, cukrzyca zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych.

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, która wyróżnia się przewlekłą hiperglikemią związaną z sytuacją, w której trzustka nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości insuliny lub wyprodukowana insulina nie jest odpowiednio wykorzystywana przez komórki ciała człowieka. W efekcie w organizmie chorego dochodzi do zaburzeń metabolizmu węglowodanów, białek oraz lipidów.

Cukrzyca – rodzaje choroby

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyróżnia cztery rodzaje cukrzycy:

• cukrzyca typu 1 (cukrzyca pierwotna, cukrzyca insulinozależna, cukrzyca wieku młodzieńczego) – dotyka około 15-20% wszystkich chorych, w tym przede wszystkim dzieci oraz osób młodych. Choroba ta rozwija się gwałtownie i jeśli nie zostanie wdrożone odpowiednie leczenie, może doprowadzić do śmierci pacjenta;
• cukrzyca typu 2 (cukrzyca nabyta, cukrzyca insulinoniezależna, cukrzyca wieku dojrzałego) – najczęstsza postać choroby, która stanowi około 80-90% wszystkich przypadków cukrzycy. Zmagają się z nią głównie osoby dorosłe, w tym przede wszystkim te po 40. roku życia. Cukrzycy typu 2 mogą towarzyszyć przewlekłe, nawracające stany zapalne;
• cukrzyca ciążowa – zaburzenie pojawiające się najczęściej u kobiet, które przed zajściem w ciążę nie miały problemów z wysokim stężeniem cukru we krwi. Choroba ta ma związek przede wszystkim z zaburzeniami gospodarki hormonalnej;
• cukrzyca typu 3 – zalicza się do niej wszystkie rodzaje schorzeń różne od tych wymienionych powyżej. Wśród nich wyróżnia się m.in. cukrzycę typu MODY (ang. Maturity Onset Diabetes of the Young), której przebieg kliniczny jest podobny do cukrzycy typu 2 i może pojawiać się zarówno u dzieci i młodzieży, jak i osób dorosłych.

Cukrzyca – przyczyny

Przyczyny cukrzycy wciąż nie są do końca poznane. Mówi się, że głównym czynnikiem ryzyka rozwoju choroby są czynniki genetyczne i środowiskowe. Warto również pamiętać, że przyczyny cukrzycy mogą być zróżnicowane w zależności od typu choroby, z jaką zmaga się pacjent. Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, w przebiegu której organizm chorego niszczy komórki beta wysp Langerhansa w trzustce, odpowiedzialne za produkcję insuliny. Niedobór insuliny sprawia wówczas, że poziom glukozy we krwi zaczyna rosnąć, co przyczynia się do rozwoju hiperglikemii, czyli zbyt wysokiego stężenia cukru we krwi (ponad 5,5 mmol/l).

Z drugiej strony, cukrzyca typu 2 to choroba metaboliczna, podczas której organizm jest w stanie wytwarzać insulinę, jednak staje się on oporny na działanie hormonu. Na początku choroby u pacjenta diagnozowana jest insulinooporność – jeśli nie będzie on w stanie utrzymać odpowiedniego poziomu cukru we krwi, może u niego dojść do przewlekłej hiperglikemii, a także rozwoju cukrzycy typu 2. Warto również dodać, że choroba ta często ma podłoże genetyczne, jednak nie bez znaczenia pozostaje także prowadzenie niezdrowego trybu życia (stosowanie nieodpowiedniej diety, palenie papierosów oraz brak aktywności fizycznej).

W przypadku cukrzycy ciążowej możemy mówić o cukrzycy przedciążowej (u kobiet, które chorowały na cukrzycę przed zajściem w ciążę) lub hiperglikemii rozpoznanej dopiero na etapie ciąży. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej mogą pojawić się u każdej ciężarnej, jednak szczególnie narażone są na nie kobiety z nadwagą oraz te, u których w rodzinie występowała cukrzyca typu 2. Ryzyko zachorowania na cukrzycę ciążową rośnie także z wiekiem, a także z kolejnymi ciążami (w szczególności w sytuacji, gdy w poprzedniej ciąży została zdiagnozowana ta choroba).

Pozostałe typy cukrzycy, jak np. cukrzyca typu MODY, wynikają zazwyczaj z mutacji genów odpowiedzialnych za wydzielanie insuliny, czynników genetycznych, zaburzeń układu hormonalnego, długotrwałego stosowania terapii glikokortykosteroidami, a także narażenia organizmu na kontakt z substancjami chemicznymi.

Objawy cukrzycy

Cukrzyca typu II, z którą zmaga się większość pacjentów, początkowo nie daje żadnych alarmujących dolegliwości. Pierwsze objawy choroby mogą pojawić się dopiero po kilku latach, w związku z czym tak ważne jest, by systematycznie obserwować reakcje naszego ciała, co pozwoli nam jak najszybciej zauważyć niepokojące objawy.

Wśród objawów cukrzycy typu 2 (insulinoniezależnej) wyróżnia się:

• duże pragnienie i zwiększona częstotliwość oddawania moczu;
• spadek masy ciała pomimo stosowania zdrowej diety i normalnego apetytu;
• problemy ze wzrokiem (nieostre widzenie);
• drażliwość, apatia, przewlekłe zmęczenie;
• nawracające stany zapalne skóry, dziąseł lub pęcherza moczowego;
• przesuszona, swędząca skóra;
• łatwe powstawanie siniaków i trudno gojące się rany;
• u kobiet przewlekłe zapalenia pochwy, natomiast u mężczyzn zaburzenia erekcji.

Z drugiej strony, objawy cukrzycy typu 1 (insulinozależnej) występują gwałtownie i rozwijają się w ciągu kilku tygodni. Zalicza się do nich:

• duże pragnienie;
• częste oddawanie moczu;
• senność i ogólne osłabienie organizmu;
• duży apetyt, któremu towarzyszy spadek masy ciała;
• problemy ze wzrokiem – zamazane lub podwójne widzenie.

Jakie badania na cukrzycę należy wykonać?

W sytuacji, gdy zauważamy u siebie lub u bliskiej osoby objawy typowe dla cukrzycy, warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem, a także wykonać odpowiednie badania. Do rozpoznania cukrzycy konieczne jest przeprowadzenie pomiaru glukozy na czczo – gdy jest on podwyższony i wynosi 100-125 mg/dl, należy wykonać doustny test tolerancji glukozy (OGTT). Jak wygląda takie badanie? Na początku wykonywany jest pomiar glukozy na czczo (po co najmniej 10-godzinnej przerwie od ostatniego posiłku). Jeżeli uzyskany wynik pozwala na dalsze przeprowadzanie badania, pacjentowi podawany jest roztwór wodny z 75 g glukozy, który należy wypić w ciągu 5 minut. Kolejne pomiary przeprowadzane są po 60 i 120 minutach. Jeżeli wartość glukozy we krwi wynosi powyżej 200 mg/dl, lekarz ma podstawy do tego, by stwierdzić cukrzycę.

Dodatkowe badania stosowane w diagnostyce cukrzycy to m.in. oznaczenie ciał ketonowych we krwi, pomiar hemoglobiny glikowanej we krwi, a także oznaczenie glukozy moczu.

Leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy jest czasochłonne i opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia – zmniejszeniu masy ciała, zwiększeniu aktywności fizycznej, a także wprowadzeniu zdrowej, zbilansowanej diety cukrzycowej, w której ogranicza się lub eliminuje całkowicie cukry proste. U pacjentów ze zdiagnozowanym stanem przedcukrzycowym takie zalecenia mogą zapobiec dalszemu rozwojowi choroby.

Ponadto, w leczeniu cukrzycy stosuje się następujące metody:

• w cukrzycy typu 1 wykorzystywana jest insulinoterapia, która polega na systematycznym podawaniu insuliny za pomocą specjalnych penów insulinowych lub pompy insulinowej;
• w cukrzycy typu 2 pacjenci zobowiązani są do samokontroli i utrzymania prawidłowego stężenia cukru we krwi. W zależności od sytuacji stosowane są również leki przeciwcukrzycowe należące do sześciu grup, takie jak metmorfina należąca do pochodnych biguanidu, insulina, gliflozyny (inhibitory SGLT-2), leki inkretynowe, tiazolidinediony oraz inhibitory α-glukozydazy.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka