Wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW typu B) to niebezpieczna choroba zakaźna, którą wywołuje wirus HBV. Według najnowszych danych WHO, na całym świecie zakażonych wirusem HBV jest ponad 250 milionów osób, natomiast w Polsce na wirusowe zapalenie wątroby typu B choruje około 300 tysięcy osób. Niestety, choroba ta może prowadzić do poważnych powikłań takich jak marskość wątroby lub rak wątrobowokomórkowy. W jaki sposób dochodzi do zakażenia WZW typu B, jakie są objawy choroby i jak możemy się przed nią uchronić?

Co to jest WZW typu B?

Wirusowe zapalenie wątroby typu B, które często nazywane jest również „żółtaczką wszczepienną”, uważane jest za jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych u człowieka. Czynnikiem odpowiedzialnym za wywołanie tego schorzenia jest wirus HBV (ang. Hepatitis B Virus), który może przyczynić się do rozwoju zakażenia ostrego lub przewlekłego. Wirus ten wnika do organizmu, po czym doprowadza do namnożenia białka wirusowego wewnątrz komórek wątroby.

Niestety, statystyki dla WZW typu B nie są optymistyczne – u około 8-20% osób z przewlekłym zapaleniem wątroby typu B po 5 latach trwania choroby dochodzi do marskości wątroby. Co więcej, marskość wątroby lub jej zapalenie może doprowadzić do rozwoju raka wątrobowokomórkowego.

Jak zaznaczają specjaliści, wirus HBV ten jest około 100 razy bardziej zakaźny niż wirus HIV. Do zakażenia dochodzi najczęściej przez:

• kontakt człowieka z zakażoną krwią, np. poprzez sprzęt niejałowy skażony krwią osoby zakażonej (igły, narzędzia chirurgiczne);
• kontakty seksualne z osobą zakażoną wirusem HBV;
• kontakt z wydzielinami osoby zakażonej (śluz, ślina, sperma);
• w trakcie porodu noworodek zaraża się od zakażonej wcześniej matki.

Warto również dodać, że w grupie ryzyka zakażenia wirusem HBV znajdują się osoby:

• mające bliski kontakt z chorymi na ostre lub przewlekłe WZW typu B;
• poddające się inwazyjnym procedurom diagnostycznym;
• mające wielu partnerów seksualnych;
• uzależnione od narkotyków przyjmowanych drogą dożylną;
• pracownicy służby zdrowia i placówek opiekuńczych;
• więźniowie.

Wśród czynników odpowiedzialnych za przeobrażenie się ostrego wirusowego zapalenia wątroby typu B w zapalenie przewlekłe wymienia się również płeć (znacznie bardziej narażeni są na to mężczyźni), wiek (osoby starsze), zakażenie okołoporodowe lub we wczesnym dzieciństwie, bezżółtaczkowy i łagodny przebieg ostrego okresu choroby, a także immunosupresja.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B – objawy

Średni okres wylęgania się wirusowego zapalenia wątroby typu B wynosi od 60-90 dni, chociaż czasami może wynosić on nawet pół roku. Oznacza to, że pierwsze objawy choroby mogą pojawić się dopiero po około 3-4 miesiącach od momentu zakażenia wirusem HBV, które może przebiegać pod dwiema postaciami – ostrą lub przewlekłą. Warto również dodać, że u niemal połowy zakażonych może rozwinąć się bezobjawowe wirusowe zapalenie wątroby typu B, którego jedynym markerem świadczącym o uszkodzeniu komórek wątroby jest podwyższony poziom enzymów wątrobowych (ALAT, ASPAT i GGTP).

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B może powodować objawy ostrej choroby zapalnej lub wywoływać jedynie niespecyficzne symptomy, takie jak:

• zażółcenie skóry oraz twardówek;
• zmęczenie i osłabienie organizmu;
• silne bóle mięśni i stawów;
• nudności i wymioty;
• utrzymujący się przez dłuższy czas stan podgorączkowy;
• ból w prawym podżebrzu;
• mocz o ciemniejszym zabarwieniu i stolec o jaśniejszym zabarwieniu.

W przypadku przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby typu B większość pacjentów nie zgłasza żadnych charakterystycznych objawów. Zdarza się, że występuje u nich uczucie zmęczenia, nieco obniżony nastrój, nieznaczne powiększenie wątroby czy też okresowa żółtaczka. Co ważne, w przebiegu przewlekłego WZW typu B mogą następować okresowe zaostrzenia choroby.

Diagnostyka WZW typu B

Z uwagi na fakt, że dużą część pacjentów nie zgłasza żadnych objawów choroby, podstawą diagnostyki WZW typu B jest wywiad lekarski oraz wykonanie badań laboratoryjnych. Wśród badań, które są zalecane w celu wykrycia zakażenia wirusem HBV, wyróżnia się:

• badania biochemiczne, tzw. próby wątrobowe (ASPAT, ALAT, ALP, bilirubina, GGTP);
• badania serologiczne – na obecność antygenów HBV (HBsAg, HBeAg) oraz swoistych przeciwciał (anty-HBc w klasie IgM i IgG, anty-HBe, anty-HBs);
• badania pomocnicze (badanie krzepliwości krwi, OB, morfologia krwi, poziom albuminy oraz białko całkowite);
• oznaczenie DNA wirusa w surowicy – zarówno jakościowo, jak i ilościowo;
• badania obrazowe i histopatologiczne, w tym m.in. biopsja wątroby, USG jamy brzusznej, RTG jamy brzusznej);
• badania specjalistyczne, np. w przypadku marskości wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B – leczenie

Leczenie WZW typu B ma na celu całkowicie wyeliminować wirusa z organizmu pacjenta, chociaż obecnie możliwe jest jedynie zahamowanie procesu namnażania wirusa. Niestety, DNA wirusa HBV tak mocno wnika w DNA osoby zakażonej, że całkowite usunięcie tego materiału genetycznego z organizmu chorego jest niemożliwe. Skuteczne zahamowanie namnażania wirusa HBV daje w większości następujące efekty:

• zahamowanie, a w konsekwencji cofanie się procesu włóknienia wątroby;
• normalizacja wskaźników biochemicznych uszkodzenia wątroby;
• zmniejszone ryzyko rozwoju raka wątrobowokomórkowego;
• wydłużona przeżywalność;
• poprawa jakości życia pacjenta.

Warto podkreślić, że HBV jest wirusem DNA, który cechuje się niezwykłą opornością na leki przeciwwirusowe. Postępowanie lecznicze w przypadku WZW typu B opiera się zatem głównie na zmianie stylu życia – zaprzestaniu spożywania alkoholu, stosowaniu zbilansowanej diety, nawadnianiu organizmu oraz odpoczynku. Pacjentom, u których zdiagnozowano ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B, podaje się leki z grupy analogów nukleotydowych lub nukleozydowych, w tym m.in. adefowir, entekawir, lamiwudynę i telbiwudynę. W przypadku przewlekłego WZW typu B pacjentom można podawać również interferony – interferon alfa-2a i alfa-2b, pegylowany interferon alfa-2a oraz naturalny interferon alfa.

Jak już wspomnieliśmy, ważnym elementem leczenia WZW typu B jest zdrowa, zbilansowana, lekkostrawna dieta. Istotnym czynnikiem jest zapewnienie organizmowi pacjenta odpowiedniego zapotrzebowania energetycznego, w którym ok. 70% powinny stanowić węglowodany, 10-20% tłuszcze oraz 10% białko. Dieta powinna być lekkostrawna – pozbawiona tych składników, które mogą spowodować podrażnienie układu pokarmowego.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B – profilaktyka

Zapobieganie zakażeniom wirusem HBV jest możliwe przede wszystkim poprzez:

• rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny w placówkach opieki zdrowia, gabinetach fryzjerskich i kosmetycznych, a także salonach tatuażu;
• odpowiednie zabezpieczanie przedmiotów, które zostały skażone krwią;
• badanie honorowych dawców krwi oraz dawców do przeszczepu pod kątem obecności wirusa HBV;
• stosowanie prezerwatyw podczas kontaktów seksualnych;
• podawanie immunoglobuliny anty-HBs (HBIG) po ekspozycji na wirus HBV u osób narażonych na zakażenie i ciężki przebieg choroby;
• szczepienia ochronne przeciwko WZW.

Szczepienia ochronne stanowią najskuteczniejszą metodę zapobiegania zakażeniu wirusem HBV. Szczepionki przeciwko WZW typu B występują obecnie jako preparaty pojedyncze (szczepionka przeciw WZW B) lub skojarzone (szczepionka wysokoskojarzona 6w1). Warto dodać, że szczepienie to jest w Polsce obowiązkowe dla wszystkich noworodków i niemowląt (pierwszą dawkę szczepionki podaje się w 1. dobie życia dziecka), a także zalecane tym osobom, które dotychczas nie były zaszczepione.

Schemat szczepienia obejmuje podanie pacjentowi trzech dawek preparatu w przedziałach 0-1-6 miesięcy. W wyjątkowych przypadkach (np. przygotowanie do planowanego zabiegu chirurgicznego) można zastosować schemat przyspieszony, który wygląda następująco: dawki w 0-7-21 dniu oraz dawka uzupełniająca po 12 miesiącach lub dawki w 0-1-2 miesiącu i dawka przypominająca po 12 miesiącach.

Warto dodać, że szczepienie przeciwko WZW typu B chroni nie tylko przed zakażeniem wirusem HBV, ale także przed rozwojem powikłań takich jak marskość i rak wątroby, jak również zachorowanie na WZW typu D.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka