Istnieje wiele rodzajów chorób układu krwionośnego oraz zaburzeń krwi. Do najczęstszych zaburzeń krwi zalicza się anemię. Co to jest anemia? Definicja mówi, żeanemia, która inaczej nazywana jest niedokrwistością, to stan chorobowy, w którym liczba erytrocytów (czerwonych krwinek) lub stężenie zawartej w nich hemoglobiny jest niewystarczające do tego, by krew mogła prawidłowo transportować tlen. Istnieje wiele rodzajów anemii, jednak najczęściej mamy do czynienia z niedokrwistością związaną z niedoborem żelaza. Jakie są przyczyny i objawy anemii, jak wygląda jej leczenie i do czego prowadzi nieleczona anemia?

Anemia – co to?

Anemia (łac. anaemia), inaczej niedokrwistość, należy do najczęstszych chorób hematologicznych (chorób krwi), z jakimi zmagają się zarówno dzieci, jak i dorośli oraz osoby starsze. Statystycznie częściej anemia pojawia się u kobiet, natomiast anemia u mężczyzn w Polsce występuje o wiele rzadziej. Jest to chociażby związane z utratą krwi przez kobiety w czasie menstruacji, większym ryzykiem anemii w czasie ciąży i karmienia piersią, a także mniejszymi od mężczyzn zapasami żelaza w organizmie. Stan ten rozwija się w wyniku pewnych zaburzeń dotyczących krwi, do których należą: zbyt niski poziom hemoglobiny, obniżony hematokryt (liczba czerwonych krwinek w stosunku do pozostałych składników krwi) oraz niski poziom erytrocytów (zmniejszona liczba czerwonych krwinek).

W przebiegu niedokrwistości dochodzi do ograniczonej zdolności krwi do transportu tlenu, czego efektem jest niedostateczne utlenowanie tkanek oraz narządów organizmu. Czy anemia jest groźna dla pacjenta? W dużej mierze zależy to od rodzaju anemii, jednak zawsze stan ten wymaga konsultacji z lekarzem. W zależności od nasilenia choroby rozróżnia się następujące rodzaje anemii (klasyfikacja wg przebiegu):

• łagodna – stężenie hemoglobiny oscyluje na poziomie pomiędzy 10 a 12 g/dl u kobiet oraz 10 a 13,5 g/dl u mężczyzn;
• umiarkowana – stężenie hemoglobiny wynosi od 8-9,9 g/dl;
• ciężka – stężenie hemoglobiny jest na poziomie od 6,5-7,9 g/dl;
• zagrażająca życiu – stężenie hemoglobiny jest mniejsze niż 6,5 g/dl.

Warto również dodać, że najczęściej występującą postacią anemii jest ta związana z deficytem żelaza, której możemy zapobiec m.in. poprzez spożywanie produktów bogatych w żelazo, jak np. szpinak, pestki dyni, rośliny strączkowe, mięso oraz brokuły. Znacznie rzadziej spotykamy się z:

• anemią hemolityczną, która powstaje z rozpadu czerwonych krwinek;
• anemią megaloblastyczną – wyróżnia się zwiększoną objętością erytrocytów, np. podczas niedoboru witaminy B12;
• anemią aplastyczną – diagnozuje się spadek poziomu wszystkich rodzajów krwinek na skutek zaniku szpiku kostnego,

W medycynie stosuje się także podział niedokrwistości ze względu na mechanizmy patogenetyczne (np. niedobory) lub wielkość erytrocytów, czyli anemie mikrocytowe, makrocytowe oraz normocytowe. Dla przykładu, anemia mikrocytarna pojawia się, kiedy wielkość czerwonych krwinek jest mniejsza niż u osób zdrowych, co znów wiąże się z niezdolnością do przenoszenia właściwej ilości natlenowanej hemoglobiny.

Anemia – przyczyny

Anemia (co w medycynie oznacza najczęściej spadek ilości krwinek czerwonych –erytrocytów), to choroba, która może być wywołana przez różne czynniki, do których zalicza się przede wszystkim:

• niedobór żelaza w codziennej diecie (niedokrwistość syderopeniczna). Niedobór żelaza jest dosyć charakterystyczny zwłaszcza dla kobiet, które pierwiastek ten tracą np. w czasie menstruacji, nie dostarczając jednocześnie dostatecznej ilości tego składnika wraz z pożywieniem;
• ostrą lub przewlekłą utratę krwi (niedokrwistość pokrwotoczna), np. w wyniku urazu, obfitego miesiączkowania lub krwawienia z przewodu pokarmowego;
• występowanie chorób przewlekłych (niedokrwistość chorób przewlekłych), takich jak m.in. marskość wątroby, celiakia, przewlekła choroba nerek, choroby nowotworowe szpiku, przewlekłe choroby zapalne (reumatoidalne zapalenie stawów lub układowy toczeń rumieniowaty);
• niedobór takich składników odżywczych jak witamina B12 oraz kwas foliowy (niedokrwistość megaloblastyczna), czego efektem jest powstanie nienaturalnie dużych erytrocytów, co spowodowane jest upośledzeniem syntezy DNA komórek i związanych z nimi podziałów;
• zbyt szybki rozpad erytrocytów (niedokrwistość hemolityczna), co ma związek m.in. z nieprawidłową budową erytrocytów, reakcją immunologiczną lub zaburzonym procesem syntezy prawidłowej hemoglobiny;
• upośledzenia w pracy szpiku kostnego (niedokrwistość aplastyczna). Może przyjmować formę choroby nabytej lub wrodzonej. Zwykle wiąże się z chemioterapią, radioterapią, a także z innymi czynnikami, do których zalicza się między innymi przyjmowanie niektórych leków oraz kontakt ze środkami owadobójczymi.

Kto jest w szczególności narażony na anemię?

Ryzyko pojawienia się u pacjenta anemii wzrasta u kobiet w wieku rozrodczym, a także u kobiet spodziewających się dziecka i karmiących piersią. Do innych grup ryzyka zalicza się osoby starsze, a dodatkowo pacjentów, którzy cierpią na choroby przewlekłe. Ryzyko anemii wzrasta również u przedwcześnie urodzonych maluchów, a oprócz tego u noworodków, które od samego początku nie są karmione piersią, lecz sztucznie. Niedokrwistość dotykać może również wegan i wegetarian, którzy nie spożywają produktów bogatych w żelazo oraz witamin z grupy B. Grupa ta powinna więc w szczególności zadbać o suplementację żelaza oraz witamin z grupy B.

Anemia – objawy schorzenia

Jak już zostało wcześniej wspomniane, gdy u pacjenta rozwija się niedokrwistość, dochodzi u niego do niedotlenienia komórek ciała, w związku z czym objawy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów anemii są podobne. Pacjenci skarżą się wówczas na następujące dolegliwości:

• osłabienie organizmu i męczliwość – wielu chorych czuje zmęczenie nawet po krótkim spacerze lub wejściu po schodach;
• utrata energii niezbędnej do codziennych działań;
• nawracające bóle i zawroty głowy;
• częste duszności;
• senność, a niekiedy również depresja;
• problemy z koncentracją i skupieniem uwagi – dzieci, które mają anemię, często mają trudności w nauce i przyswajaniu nowych informacji;
• bladość skóry i błon śluzowych, w tym głównie wnętrza jamy ustnej oraz powiek;
• pękanie kącików ust, tzw. zajady;
• spadek odporności organizmu i towarzysząca mu większa podatność na infekcje;
• częste krwawienie z dziąseł;
• kruche i łamliwe paznokcie oraz nadmierne wypadanie włosów;
• szorstka i sucha skóra;
• uczucie zimna;
• mroczki;
• płytki oddech;
• zmiany w wyglądzie języka – jego powierzchnia jest wygładzona;
• objaw Oslera, czyli niebieski odcień twardówki;
• tzw. łaknienie spaczone, które pojawia się m.in. w sytuacji, gdy dzieci próbują jeść kredę.

Jak wspomniano wcześniej, przyczyn anemii może być wiele, a jedną z nich jest niedobór ważnych dla zdrowia pierwiastków. Jeśli chodzi o pierwiastek, którego niedobór może być przyczyną anemii, jest nim żelazo. Anemia z niedoboru żelaza objawiać się może w postaci wybiórczego apetytu. U niektórych pacjentów dość często obserwuje się również ból oraz pieczenie języka. Jeśli pojawi się anemia związana z niedoborem żelaza, skóra często staje się sucha. Innym objawem anemii z niedoboru żelaza są cienkie i łamliwe paznokcie, a nawet pojawienie się prążków i podłużnych rowków na płytkach paznokciowych oraz łatwo wypadające włosy. Leczenie tego rodzaju anemii trwa zwykle od 4 do 6 miesięcy, ponieważ organizm musi odbudować utracone wcześniej zasoby żelaza.

Anemia w ciąży

Anemia (niedokrwistość) w ciąży jest stosunkowo częstym zjawiskiem – mówi się, że nawet 40% przyszłych mam może mieć problem z obniżoną ilością hemoglobiny lub liczbą erytrocytów we krwi. Ma to związek z faktem, że organizm ciężarnej musi wyprodukować 20-30% więcej krwi, by wspomóc tym samym prawidłowy rozwój płodu. W związku z tym zwiększeniu ulega zapotrzebowanie organizmu kobiety na żelazo, witaminę B12 oraz kwas foliowy.

Łagodna niedokrwistość w II i III trymestrze ciąży w większości przypadków nie stanowi powodu do niepokoju. Warto jednak pamiętać, że w cięższym stadium lub w sytuacji, gdy choroba ta nie będzie leczona, anemia w ciąży może doprowadzić do groźnych powikłań, jak np. przedwczesny poród lub urodzenie dziecka z niską masą urodzeniową.

W związku z tym kobiety w ciąży powinny zwracać szczególną uwagę na wszelkie objawy, które mogłyby sugerować rozwój anemii, czyli:

• nadmierne zmęczenie lub osłabienie;
• bladość skóry;
• szybkie bicie serca i zadyszka;
• problemy ze skupieniem uwagi.

Pamiętajmy, że w początkowej fazie anemia może przebiegać całkowicie bezobjawowo, dlatego też ważne jest, by przyszłe mamy wykonywały regularnie wszystkie zlecone przez lekarza badania krwi.

Anemia po porodzie

Szczególnym rodzajem niedokrwistości jest anemia po porodzie, która może wystąpić na skutek utraty nadmiernej ilości krwi podczas porodu i połogu. Jest to z reguły anemia z niedoboru żelaza, dlatego też jej leczenie polega przede wszystkim na suplementacji tego pierwiastka, a w skrajnych przypadkach (np. podczas krwotoku poporodowego) na przetoczeniu krwi.

Anemia – diagnostyka

Jeśli chory zauważył u siebie objawy, które mogłyby sugerować rozwój anemii, w pierwszej kolejności powinien on udać się do lekarza, który przeprowadzi wywiad lekarski i badanie fizykalne. Należy także koniecznie sprawdzić poziom hemoglobiny we krwi. Jeżeli jest on zbyt niski, zaleca się wykonanie kolejnych badań, czyli:

• stężenie ferrytyny;
• stężenie transferyny;
• stężenie witaminy B12;
• poziom kwasu foliowego;
• poziom żelaza we krwi;
• badanie kału na krew utajoną.

U części pacjentów konieczne może okazać się określenie odczynu opadania czerwonych krwinek (OB), a także liczby retikulocytów oraz wykonanie testów krwi i moczu, na podstawie których określić można, jak szybko przebiega proces tworzenia się i rozpadania erytrocytów. Wykonać można również badania dodatkowe, do których zalicza się biopsję aspiracyjną szpiku kostnego, która wykaże obniżoną liczbę wszystkich dojrzałych krwinek. Niekiedy lekarz zalecić może dodatkowo badania na obecność przeciwciał, do których zalicza się między innymi przeciwciała ANA – badanie to ma na celu stwierdzenie, czy przyczyną anemii nie jest choroba autoimmunologiczna.

Anemia – leczenie schorzenia

Leczenie anemii jest uzależnione od jej przyczyny oraz stopnia zaawansowania. Jeśli pacjent zmaga się z niedokrwistością z niedoboru żelaza, konieczne jest zastosowanie diety bogatej w żelazo oraz suplementacji tego pierwiastka. Podobnie wygląda to w przypadku niedoboru witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Suplementacja przy niedoborach wymienionych wcześniej składników zalecana jest również kobietom w ciąży. Ważna jest jednak szczególnie prawidłowa dieta. W menu nie powinno zabraknąć produktów bogatych w żelazo i witaminy – zaleca się spożywanie owoców i warzyw, w tym szczególnie buraków, jarmużu, szpinaku, papryki, natki pietruszki, czarnej porzeczki oraz granatu. Unikać należy jednocześnie picia kawy i napojów energetyzujących, które warto zastępować sokami z owoców i warzyw bogatych w wyżej wymienione składniki. Pomóc może nie tylko odpowiednia dieta, ale również częstszy odpoczynek i systematyczne dotlenianie organizmu.

Co na anemię, gdy jest ona spowodowana chorobą przewlekłą, sprawdzi się najlepiej? W takiej sytuacji ważne jest stosowanie leków na tę chorobę, np. jeśli jest to przewlekła choroba nerek, konieczne może być przyjmowanie leku zwanego erytropoetyną, natomiast przy zaburzeniach immunologicznych – leków należących do grupy kortykosteroidów.

Jeśli chodzi o leczenie niedokrwistości (anemii), w ciężkich postaciach niedokrwistości niezbędne może okazać się przeprowadzenie transfuzji krwi, przeszczepu szpiku kostnego, plazmaferezy (zabieg polegający na wymianie osocza krwi u pacjenta) lub zabiegu usunięcia śledziony.

Anemia – skutki choroby

Do czego prowadzi nieleczona anemia? Niestety, nieleczona niedokrwistość może nieść za sobą wiele konsekwencji dla naszego zdrowia, począwszy od tych łagodnych, jak np. przewlekłe zmęczenie, ból głowy lub trudności w skupieniu uwagi, aż po ciężkie, takie jak m.in. niewydolność serca. Czy anemia jest groźna? Już sama w sobie anemia jest stanem bardzo niebezpiecznym, ponadto wskazywać może na wiele poważnych zaburzeń. Lista chorób, których jednym z objawów jest anemia, jest długa. Silna anemia objawy może dawać świadczące chociażby o poważnych schorzeniach takich jak:

• Nowotwory;
• Zakażenie HIV;
• Choroby nerek;
• Celiakia;
• Choroba Crohna;
• Reumatoidalne zapalenie stawów;
• Choroby szpiku kostnego, w tym białaczka oraz mielofibroza.

Nieleczona anemia może mieć również negatywny wpływ na mózg – organ, który jest szczególnie wrażliwy na niedotlenienie. Niepodjęcie w odpowiednim czasie stosownych działań wiąże się bowiem z dostarczaniem niedostatecznej ilości tlenu do komórek i tkanek mózgu.

To, jak szybko i czy w ogóle uda nam się anemię zwalczyć, zależy przede wszystkim od przyczyny choroby, stopnia jej zaawansowania oraz wieku pacjenta. Jak leczyć anemię? Jeśli anemia jest związana z niedoborem żelaza, zmiana diety oraz kilkumiesięczna suplementacja powinny przynieść zamierzone efekty. Pamiętajmy, że anemia to choroba, której możemy przeciwdziałać poprzez stosowanie zbilansowanej diety, bogatej w żelazo, witaminę B12 oraz kwas foliowy. Warto zatem, by na naszym talerzu pojawiały się takie produkty jak ciemnozielone warzywa liściaste, mięso, ryby, owoce morza, nabiał, jajka, kasza gryczana oraz rośliny strączkowe.

Czy z anemią można chodzić do pracy?

Niedokrwistość jest poważnym schorzeniem, dlatego w żadnym wypadku nie powinna być lekceważona. Co oznacza spadek krwinek czerwonych dla pacjenta? Obniżony poziom erytrocytów we krwi, zawroty głowy oraz osłabienie to objawy często spotykane u pacjentów. Jeśli anemia objawy daje silne, poza tym pacjenci czują się zmęczeni, niewyspani, mają mroczki przed oczami, pojawiają się u nich częste omdlenia i bóle w klatce piersiowej, a przy tym odczuwają silny stres, konieczna może okazać się wizyta u lekarza i dostosowane do przyczyny leczenie niedokrwistości. O tym, czy z anemią można chodzić do pracy, powinien zadecydować lekarz, po przeprowadzonym wywiadzie i stosownych badaniach. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy trudnościach z koncentracją oraz przy częstych zawrotach głowy, konieczne może okazać się zwolnienie lekarskie i przerwa od codziennego wykonywania obowiązków zawodowych – szczególnie tych, które wymagają wyjątkowego skupienia. Należy również pamiętać, że leczenie anemii w poważnych przypadkach prowadzone jest w warunkach szpitalnych.

Autor artykułu: tech. farm. Izabela Soroka