Czytelnia apteki Cefarm24
Strona główna Czytelnia Zdrowie Choroby i terapie Mononukleoza zakaźna – objawy i leczenie u dorosłych i dzieci
Mononukleoza zakaźna - objawy i leczenie u dorosłych i dzieci

Mononukleoza zakaźna – objawy i leczenie u dorosłych i dzieci

21.06.2022 | Choroby i terapie

Mononukleoza zakaźna to choroba wirusowa, do której przyczynia się infekcja wirusem EBV. Nie bez powodu nazywa się ją chorobą pocałunków, gdyż głównym źródłem transmisji wirusa jest ślina. Objawy mononukleozy często bywają mylone z przeziębieniem lub anginą – zwłaszcza na początku choroby. Charakterystyczna jest dla niej wysoka gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, a także znaczne powiększenie śledziony. Leczenie w tym przypadku jest wyłącznie objawowe i zazwyczaj organizm pacjenta sam zwalcza infekcję, choć niewątpliwie odbija się ona na ogólnej kondycji i prowadzi do znacznego osłabienia. Do powikłań dochodzi stosunkowo rzadko, ale jeśli już się pojawią, to są bardzo poważne. Co należy wiedzieć o mononukleozie zakaźnej? Jak można się nią zarazić i na czym polega diagnostyka? Zapraszamy do artykułu!

Produkty wspomagające w stosowaniu diety

Produkty wspomagające w stosowaniu diety

Sprawdź produkty wspomagające stosowanie diety:
Odchudzanie i oczyszczanie
Preparaty wapnia

Mononukleoza – co to za choroba?

Wirusowa mononukleoza zakaźna to choroba, która najczęściej dotyczy dzieci w wieku przedszkolnym i młodzieży dojrzewającej, choć nie jest wykluczone, że pojawi się również w innej grupie wiekowej. Wirus zaczyna mnożyć się w śliniankach, a później wywołuje chorobę – mononukleozę. Jednak co to za wirus? Nazywa się on EBV (wirus Epsteina-Barr) i jest bardzo rozpowszechniony, stąd nietrudno o infekcję. Wirus EBV należy do rodziny Herpesviridae i prowadzi do procesu limfoproliferacyjnego.

Pierwsze objawy choroby bardzo przypominają infekcję układu oddechowego, przy czym pojawiają się po dość długim czasie od kontaktu z wirusem – dopiero po ok. 1–2 miesiącach (30–50 dni) od zakażenia. U niektórych osób występuje mononukleoza bezobjawowa, ale im starsza osoba zachoruje, tym zwykle przechodzi infekcję ciężej. Najgorszy przebieg ma zazwyczaj u osób dorosłych, w tym szczególnie u pacjentów w wieku powyżej 35–40 lat. W zakażeniu pierwotnym EBV atakuje komórki nabłonka oraz limfocyty B, ale może atakować również makrofagi, limfocyty T, a nawet komórki dendrytyczne czy komórki NK. Namnażanie wirusa następuje między innymi w śliniankach.

Mononukleoza – przyczyny choroby

Jak wspomniano wcześniej, wirus EBV, który odpowiada za objawy mononukleozy, przenosi się głównie przez ślinę. Jego źródłem są osoby chore, ozdrowieńcy oraz osoby zdrowe, które przeszły w przeszłości mononukleozę i doszło u nich do reaktywacji wirusa. Z mononukleozą najczęściej do czynienia mają dzieci w wieku przedszkolnym, co jest związane z ograniczonym pilnowaniem higieny w tej grupie wiekowej. Dzieci biorą do ust zabawki, wkładają do buzi ręce, a następnie dotykają przedmiotów wspólnego użytku, przez co łatwo o transmisję wirusa. Jeśli chodzi o kolejną grupę, która szczególnie często choruje na mononukleozę, to należy wspomnieć o dojrzewającej młodzieży – to w tym czasie pojawiają się pierwsze miłości i pocałunki, a jako że mononukleoza jest nazywana chorobą pocałunków, to łatwo przenieść wirusa w ten sposób wraz ze śliną.

Niestety zarażają nie tylko pacjenci pełnoobjawowi. Zanim u pacjenta rozwiną się objawy mononukleozy, wirus jest już obecny w dużych ilościach w ślinie. Nie jest to jednak jedyna droga tego, jak przenosi się mononukleoza. Jak jeszcze można się zarazić? Inne przyczyny mononukleozy są co prawda znacznie rzadsze, jednak też się zdarzają. Do niezbyt częstych sposobów transmisji wirusa można zaliczyć drogę krwiopochodną, przeszczep narządowy lub drogę płciową.

Mononukleoza u dzieci – objawy

Na początku mononukleoza u dzieci może nieco przypominać zwykłe przeziębienie lub infekcję migdałków. Dochodzi wówczas do spadku samopoczucia dziecka, ponadto pojawia się katar i ból gardła. Rzadkością nie jest także podwyższona temperatura ciała oraz ból pleców. W niektórych przypadkach objawy mononukleozy u dzieci są bardzo nasilone na początku choroby i mogą one przypominać anginę. Wówczas ból gardła jest silniejszy, a oprócz tego obserwuje się mazisty biało-żółty nalot na migdałkach oraz wysoką gorączkę. W przypadku dzieci do 10. roku życia choroba przebiega zazwyczaj skąpoobjawowo.

Wraz z czasem trwania choroby pojawiają się objawy bardziej charakterystyczne dla mononukleozy, w tym gorączka sięgająca 40°C, która może utrzymywać się nawet przez trzy tygodnie. Węzły chłonne przy mononukleozie stają się mocno powiększone, przez co są twarde, tkliwe, a nawet bolesne. Szczególnie wyczuwalne są węzły chłonne podżuchwowe, pod pachami i na szyi. Wspomniany już nalot na migdałkach może stać się przyczyną nieprzyjemnego zapachu z ust chorego. Czasem może wystąpić opuchlizna powiek, nasady nosa i łuków brwiowych, a także powiększenie śledziony, które objawia się bólem z lewej strony brzucha. U niektórych pacjentów mogą pojawić się też objawy żółtaczki – dzieje się tak, gdy wirus zaatakuje wątrobę. Może dojść również do zapalenia spojówek, a dodatkowo do nudności i wymiotów. U niektórych pacjentów na tułowiu pojawia się też drobna wysypka nieswędząca, zwykle odro- lub różyczkopochodna.

Mononukleoza – objawy u dorosłego

Choć najczęściej choroba dotyka dzieci i młodzież, mononukleoza zakaźna może wystąpić również u dorosłych. Jej objawy bywają podobne do symptomów występujących u dzieci. Na początku pojawia się złe samopoczucie i spadek apetytu, potem dochodzą dreszcze, gorączka, powiększenie węzłów chłonnych i migdałków, a także charakterystyczny nalot na migdałkach. Występować mogą także trudności z połykaniem i mówieniem, obrzęk śledziony i niekiedy wątroby. Zazwyczaj mononukleoza u dorosłego daje objawy przez 2–3 tygodnie, choć niekiedy utrzymuje się one dłużej. Powrót do pełni sił wymaga jednak znacznie dłuższego czasu i może trwać nawet kilka miesięcy.

Diagnostyka mononukleozy – badania krwi

Niektóre objawy mononukleozy zakaźnej nie są specyficzne, więc sam wywiad z pacjentem nie zawsze jest wystarczający, by postawić trafną diagnozę. W przypadku wątpliwości pomocne mogą być badania krwi. Przydatne jest wykonanie morfologii krwi, która umożliwi ewentualne zaobserwowanie większej ilości limfocytów i spadek ilości płytek krwi. Przy mononukleozie często podwyższone są też wartości enzymów wątrobowych. Wirus Epsteina-Barr atakuje limfocyty B i przyczynia się do ich zmian, co może być zauważalne na teście szkiełkowym. Innym badaniem jest profil serologiczny, który wykrywa przeciwciała przeciw antygenom wirusa EBV. Obecność wirusa może wykryć także test PCR.

Kiedy podejrzewana jest mononukleoza, CRP i OB również są warto sprawdzenia – jeśli zakażenie jest na wczesnym etapie, wyniki w tym przypadku powinny być zbliżone do referencyjnych. Gdy natomiast u pacjenta wyjdzie podwyższone CRP i OB, może to wskazywać na dodatkowe zakażenie o podłożu bakteryjnym. W diagnostyce trzeba wziąć pod uwagę również choroby dające tzw. zespół mononukleozopodobny, w tym anginę paciorkowcową, cytomegalię, zakażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondi,czy też infekcje powodowane przez wirusa HIV bądź adenowirusy.

Jak długo trwa mononukleoza i jaki jest okres zarażania?

Choroba jest wycieńczająca dla organizmu, a jej objawy bywają bardzo dokuczliwe i utrzymują się u pacjentów dość długo. Ile trwa mononukleoza? Najczęściej są to 2–3 tygodnie, a jeśli utrzymuje się dłużej, to zazwyczaj ustępuje po około 3–4 tygodniach, nie pozostawiając po sobie żadnych powikłań poza silnym osłabieniem i powiększeniem węzłów chłonnych, które może się utrzymywać nawet do pół roku. U niektórych osób, w tym szczególnie tych przechodzących infekcję ciężko, konieczna może być jednak hospitalizacja. Leczenie szpitalne, często długotrwałe, jest również konieczne przy niektórych powikłaniach, jakie daje mononukleoza. To, jak długo trwa wówczas hospitalizacja, jest zależne od stanu pacjenta i rodzaju powikłań, do których doszło.

Zarażać mononukleozą można jeszcze przed wystąpieniem charakterystycznych objawów, a poza tym przechorowanie mononukleozy czyni pacjenta nosicielem wirusa do końca życia.

Mononukleoza zakaźna – leczenie

Nie są dostępne specjalne leki na wirusa EBV – z czasem organizm sam zwalcza chorobę, a pomocniczo stosuje się leczenie objawowe. Jeśli zatem u pacjenta zdiagnozowana została mononukleoza zakaźna, leczenie obejmuje głównie stosowanie środków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych na bazie paracetamolu lub ibuprofenu. Na ból gardła można zastosować dostępne w aptece płukanki lub napary z ziół, ponadto pomocne mogą być również przeciwbólowe tabletki lub spraye na gardło. Leczenie naturalne mononukleozy to natomiast dbanie o odpowiednie nawilżenie śluzówek, lekkostrawną dietę oraz właściwe nawodnienie organizmu. Oddychanie ułatwić mogą też dodane do nawilżacza olejki eteryczne, w tym olejek eukaliptusowy, miętowy czy sosnowy.

W niektórych przypadkach pomocne może być wdrożenie acyklowiru, chociaż lekarze nie są zgodni co do zasadności jego stosowania i sprawa jest dość dyskusyjna, a wyniki prowadzonych badań – niejednoznaczne. U osób ciężko przechodzących infekcję zasadne mogą być też glikokortykosteroidy, ale każdorazowo decyzję podejmuje lekarz. Na mononukleozę nie stosuje się natomiast antybiotyku. Jest to choroba wirusowa, a infekcji o podłożu wirusowym nie leczy się antybiotykoterapią. Jest ona jednak dopuszczalna w momencie współistniejącego nadkażenia bakteryjnego. Jeśli lekarz dokona błędnej diagnozy i przepisze antybiotyk na mononukleozę, uznając, że objawy pacjenta wskazują na infekcję bakteryjną, u chorego może wystąpić wysypka. To charakterystyczny objaw po zastosowaniu amoksycyliny, ampicyliny lub jej pochodnych i zazwyczaj jest ona czerwona i swędząca (efekt reakcji skórnej).

Czy mononukleoza jest wyleczalna? Czy wymaga leczenia szpitalnego?

Nie zawsze u pacjentów wymagane jest leczenie szpitalne lub izolacja na oddziałach zakaźnych, co jednak nie oznacza, że choroba jest tak błaha jak przeziębienie. Leczenie trwa dość długo, a ze względu na brak specyficznych leków na wirusa EBV i brak szczepionki, organizm sam musi zwalczyć infekcję. Hospitalizacja zalecana jest jednak tym pacjentom, którzy ciężko przechodzą chorobę.

Czy z mononukleozą można wychodzić z domu?

Pacjent z mononukleozą powinien pozostawać w domu. Nie zaleca się wychodzenia, gdyż choroba bardzo osłabia organizm i wymagany jest wówczas oszczędny tryb życia, dużo odpoczynku i snu. W czasie choroby szczególnie należy unikać wysiłku i obciążającej aktywności fizycznej. Chronić należy również brzuch, gdyż śledziona jest znacznie powiększona.

Czy na mononukleozę choruje się tylko raz?

Każda osoba, która przeszła mononukleozę, wytwarza w swoim organizmie przeciwciała świadczące o kontakcie z wirusem EBV. Daje to z jednej strony trwałą odporność na niego, ale z drugiej strony pacjent już do końca życia staje się nosicielem. Oznacza to, że EBV nie znika z organizmu, tylko przechodzi w stan uśpienia. W sprzyjających warunkach może się jednak uaktywniać, a wówczas nosiciel może zarażać, mimo że sam – w związku z nabytą odpornością – nie ma już objawów choroby.

Możliwe powikłania mononukleozy zakaźnej

U niektórych pacjentów mononukleoza może mieć niestety poważne powikłania. Co prawda dochodzi do nich stosunkowo rzadko, jednak jeśli już się pojawią, to są bardzo groźne.

  • Wirus może prowadzić do upośledzenia drożności dróg oddechowych, a oprócz tego – jak wspomniano wcześniej – może atakować wątrobę (co daje objawy żółtaczki), a wówczas konieczna może być hospitalizacja.
  • Mononukleoza może prowadzić również do zapalenia mięśnia sercowego, a na dodatek może dojść do zajęcia mózgu, rdzenia kręgowego i szpiku kostnego.
  • Groźnym powikłaniem mononukleozy jest też pęknięcie śledziony. Objawia się ono silnym bólem z lewej strony nadbrzusza, przyspieszonym tętnem, bladością, osłabieniem, potami czy omdleniem.
  • Do innych powikłań choroby zaliczyć można zapalenie mózgu lub porażenie nerwów czaszkowych, a także autoimmunologiczną niedokrwistość hemolityczną.

Mononukleoza zakaźna – prewencja

Jak nie zarazić się mononukleozą zakaźną lub jak choćby zminimalizować ryzyko infekcji? Bardzo ważne jest wpajanie dzieciom zasad higieny już od najmłodszych lat. Szczególnie najmłodszych należy uczulić na picie z tej samej szklanki czy butelki co ktoś inny, współdzielenie kanapek z innymi czy używanie z kimś tych samych sztućców. Ważne jest również to, by uczyć dziecko częstego i dokładnego mycia rąk oraz niewkładania ich do ust. Jeśli chodzi o osoby starsze, podstawą prewencji jest dbanie o higienę oraz o kontakty seksualne ze stałymi partnerami.

Autor artykułu: mgr farm. Katarzyna Butkiewicz

Bibliografia