Gronkowcami określa się bakterie Gram-dodatnie rodzaju Staphylococcus, które u wielu osób stanowią element fizjologicznej flory bakteryjnej. Są to bakterie, które w sprzyjających dla nich warunkach mogą prowadzić do groźnych infekcji miejscowych lub układowych. W niektórych przypadkach ich leczenie jest utrudnione – ze względu na oporność na antybiotyki. Co należy wiedzieć o gronkowcu i możliwych przyczynach infekcji? Jakie są objawy zakażenia gronkowcem i jak przebiega jego leczenie? Czy gronkowiec może być niebezpieczny dla człowieka? Więcej informacji na ten temat zgromadziliśmy w poniższym artykule.

Co to jest gronkowiec?

Gronkowiec to bakteria, a w zasadzie rodzaj bakterii, spośród których można wyróżnić poszczególne gatunki. Gronkowce, z łac. Staphylococcus, to bakterie Gram-dodatnie, które należą do rodziny Staphylococcaceae. Są to bakterie ziarniakowe, które występują w formach pojedynczych, w postaci dwoinek czy też łańcuszków, a w organizmie po zakażeniu skupiają się w charakterystycznie wyglądające grona (stąd nazwa – staphyle = grona). Wyróżnić można wiele gatunków gronkowców, spośród których tylko część atakuje ludzi. Wśród nich najczęściej spotyka się:

• Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty),
• Staphylococcus haemolyticus,
• Staphylococcus epidermidis,
• Staphylococcus lugdunensis,
• Staphylococcus saprophyticus.

Gronkowce są bakteriami dość powszechnymi, które często spotykamy w codziennym otoczeniu. Omawiając, co to jest gronkowiec, należy wspomnieć, że u wielu osób gronkowce stanowią element naturalnej flory bakteryjnej, ale w sprzyjających warunkach mogą stać się źródłem groźnej infekcji. Wyróżnić można zakażenia miejscowe gronkowcem oraz zakażenia ogólne – niektóre z nich mogą stanowić wręcz zagrożenie dla życia.

Gronkowce można podzielić na dwie grupy, biorąc pod uwagę zdolność do wytwarzania koagulazy, czyli enzymu przyczyniającego się do przemiany fibrynogenu w fibrynę. Wyróżnić można gronkowce koagulazoujemne – ich przedstawicielami są między innymi Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus haemolyticus oraz Staphylococcus saprophyticus. Mniej liczną grupą są natomiast gronkowce koagulazododatnie, których przedstawicielem jest między innymi Staphylococcus aureus. Niektóre bakterie gronkowca wytwarzają barwniki, stąd część gronkowców popularnie nazywanych jest jako gronkowiec złocisty, gronkowiec biały czy też żółty. Niektóre gronkowce wytwarzają toksyny, które mogą niekorzystnie wpływać na organizm. Enterotoksyny obecne w skażonej żywności są niewyczuwalne w smaku, natomiast mogą skutkować poważnymi zatruciami pokarmowymi.

Jak można zarazić się gronkowcem?

O zakażenie gronkowcem nie jest trudno. Gronkowiec jest zaraźliwy, a poza tym rozprzestrzenia się bez trudu. Bakterie mogą dostać się do organizmu na różne sposoby i atakować tkanki i narządy. Zależnie od miejsca infekcji objawy mogą się nieco różnić. Gronkowcem można zarazić się między innymi drogą kropelkową. Jest to poza tym bakteria brudnych rąk, a dodatkowo można zarazić się nią, spożywając źle przechowywaną żywność (drogą pokarmową), czy też przez krew bądź płyny ustrojowe (kontakty seksualne).

Wielu pacjentów jest nosicielami gronkowca, zupełnie o tym nie wiedząc. Bardzo często bakterie gronkowca pozostają w organizmie po infekcji, przechodząc w stan utajony. Pacjent nie odczuwa wówczas żadnych objawów, jednak przy spadku odporności bakterie mogą znów dać o sobie znać, wykorzystując korzystne warunki do namnażania się.

Kto jest podatny na zakażenie gronkowcem?

Ze względu na duży kontakt z gronkowcami na co dzień i ich łatwe drogi transmisji, do zakażenia bakteriami Staphylococcus dochodzi stosunkowo łatwo. Na infekcje narażone są szczególnie osoby, których układ odpornościowy nie funkcjonuje prawidłowo. Mowa między innymi o osobach z osłabioną odpornością, chorych bądź przyjmujących leki obniżające odporność, osobach starszych i dzieciach.  O infekcję łatwo również, gdy prowadzi się  intensywny tryb życia, a człowiek jest przepracowany, nie wysypia się, niewłaściwie się odżywia czy też  jest narażony na stres.

Bakterie gronkowca – co atakują w organizmie?

Infekcje gronkowcem mogą dotyczyć wielu obszarów ludzkiego ciała. Nie jest rzadkością na przykład zakażenie skóry gronkowcem, ale bakterie te mogą atakować również tkanki podskórne, tkanki miękkie, a nawet przyczyniać się do infekcji układowych. Gronkowiec złocisty na skórze może na przykład przyczyniać się do swędzących lub bolesnych zmian skórnych, w tym do wystąpienia pęcherzy, jęczmieni czy też ropnych guzków. Gronkowiec może też prowadzić do zapalenia mieszków włosowych, a poza tym niejednokrotnie odpowiada za wysypki i zatrucia pokarmowe. Możliwe jest poza tym zakażenie rany gronkowcem, zwłaszcza jeśli nie dopilnujemy jej higieny i zabezpieczenia. Gronkowiec może atakować również układ oddechowy, niejednokrotnie przyczyniając się do poważnych komplikacji. Gronkowiec może atakować nawet kości i stawy, przyczyniać się do występowania ropni mózgu lub stanów zapalnych opon mózgowo-rdzeniowych.

Nie tylko gronkowiec złocisty może być groźny dla organizmu:

• Staphylococcus lugdunensis może powodować zapalenie płuc, przyczyniać się do zapalenia wsierdzia, a także do zapalenia stawów. Odpowiada często za zakażenia związane z przeszczepionymi narządami lub wszczepionymi protezami;
• Staphylococcus epidermidis często przyczynia się do infekcji układu moczowego, poza tym może powodować infekcje kości i szpiku oraz infekcje protez. Może też odpowiadać za zapalenie wsierdzia czy też otrzewnej, a nawet za zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• Staphylococcus saprophyticus często przyczynia się do infekcji układu moczowego.

Zakażenie gronkowcem – objawy

Objawy zakażenia gronkowcem mogą się różnić, zależnie od lokalizacji infekcji, a także od tego, jaki szczep bakterii odpowiada za infekcję. Gronkowiec może przyczyniać się zarówno do wystąpienia u pacjenta objawów miejscowych, związanych z daną lokalizacją infekcji, jak i do wystąpienia objawów ogólnoustrojowych. Za objawy choroby odpowiadać może poza tym nie tylko sama bakteria, ale często również jej toksyny.

Do najczęściej występujących infekcji przyczynia się gronkowiec złocisty. Objawy zależne są od miejsca jego infekcji. Jeśli bakteria zaatakuje mieszki włosowe, może dojść do powstania bolesnych czyraków. Objawy gronkowca na skórze to również ropnie, jęczmienie na oku, liszajec, a także stany zapalne gruczołów potowych i różnego rodzaju rozlane zmiany skórne. Infekcja może objąć również tkanki podskórne, prowadząc chociażby do zapalenia powięzi. Jeśli gronkowiec atakuje układ pokarmowy, u pacjenta mogą wystąpić nasilone objawy zatrucia pokarmowego, w tym biegunka czy wymioty. W przypadku infekcji układu oddechowego możliwe są dolegliwości bólowe gardła, zapalenie zatok, a także kaszel. Infekcja gronkowcem może też dawać objawy ze strony dróg moczowych, a także ze strony kości czy stawów, a poza tym może objawiać się bólami mięśni. Na infekcję gronkowcem mogą wskazywać też trudno gojące się rany i wiele innych objawów. Staphylococcus może też odpowiadać za objawy infekcji spojówek, ucha środkowego czy też gruczołu mlekowego u kobiet. Gronkowiec może poza tym dawać objawy układowe. Zalicza się do nich między innymi złe samopoczucie, wysoką gorączkę czy też dreszcze, a także podwyższone tętno i częstość oddechu.

Gronkowiec u dziecka

Bakterie gronkowca mogą być bardzo niebezpieczne dla najmłodszych pacjentów, gdyż dzieci nie posiadają jeszcze dobrze wykształconego układu immunologicznego, a infekcje często przebiegają u nich szybko i gwałtownie. Gronkowiec może być niebezpieczny dla dziecka, dlatego w przypadku podejrzenia infekcji koniecznie należy skonsultować się z lekarzem.

Dzieci niestety są też bardziej narażone na infekcje gronkowcem, co wiąże się nie tylko z ich osłabioną odpornością, ale też z brakiem przestrzegania zasad higieny. Gronkowiec skórny u dzieci może wywołać wysypkę, zapalenie pęcherzowe, a także zapalenie mieszków włosowych. Gronkowce u dzieci często odpowiadają również za infekcje dróg oddechowych – mogą przyczyniać się do anginy, powodować zapalenie zatok, a nawet skutkować zapaleniem oskrzeli. Gronkowce i ich toksyny niejednokrotnie odpowiadają też za zatrucia pokarmowe u najmłodszych. Do bardzo poważnych i niebezpiecznych dolegliwości związanych z infekcją gronkowcami u dzieci zaliczyć można zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a nawet sepsę, która stanowi już zagrożenie dla życia.

Badania na gronkowca, czyli diagnostyka

Gdy u pacjenta podejrzewane jest zakażenie gronkowcem, konieczne jest wykonanie badań dodatkowych. Rozpoznanie dokonywane jest na podstawie objawów klinicznych, które występują u danej osoby, a także na podstawie wykonanych badań mikrobiologicznych. Badania na gronkowca wykonywane są z próbki wymazu z nosa lub gardła czy też z innego zainfekowanego obszaru ciała. Poza tym w badaniach może być wykryty gronkowiec we krwi. Oprócz tego wykrywa się też gronkowce w moczu. Materiałem może być też plwocina, płyn stawowy, wydzielina ropna z rany itd. Niekiedy próbki pacjenta pobierane są również w celu wykonania antybiogramu, który pozwoli ustalić skuteczne leczenie celowane.

Jak leczyć zakażenie gronkowcem? Antybiotyk na gronkowca

Niestety leczenie gronkowca nie należy do najłatwiejszych. Wiele szczepów Staphylococcusjest opornych na popularnie stosowane antybiotyki, przez co leczenie niejednokrotnie trwa długo i nie zawsze jest efektywne. W niektórych przypadkach oprócz antybiotykoterapii konieczne jest wdrożenie działań dodatkowych – czasem na przykład konieczne jest usunięcie z organizmu protez.

Po rozpoznaniu u pacjenta infekcji gronkowcem bardzo ważne jest zrobienie antybiogramu, aby móc ustalić antybiotykoterapię celowaną. Sporo szczepów gronkowca jest w stanie wytwarzać substancję, jaką jest penicylinaza – zastosowanie w ich przypadku penicyliny mija się z celem.

Źle dobrane antybiotyki na gronkowca będą nie tylko nieskuteczne, ale też mogą nieść za sobą szereg skutków ubocznych, podczas gdy infekcja wciąż będzie się rozwijać, coraz bardziej osłabiając organizm pacjenta. By dobrać odpowiedni antybiotyk na gronkowca, często wykonuje się antybiogram, pobierając próbkę z zakażonego miejsca skóry, krwi lub moczu. Zazwyczaj przy leczeniu infekcji gronkowcami wykorzystuje się chloramfenikol, cefadroksyl, klindamycynę czy też spiramycynę.

Czy gronkowiec jest wyleczalny? Jakie może mieć powikłania?

Leczenie zakażenia gronkowcem nie należy do najłatwiejszych, jednak nie oznacza to, że pacjenta nie można wyleczyć. Dobrze dobrane leczenie może być efektywne i prowadzić do całkowitego wyleczenia pacjenta. Niekiedy jednak konieczne może okazać się wykonanie wspomnianego antybiogramu – aby ustalić antybiotykoterapię celowaną. Z leczeniem infekcji bakteryjnej nie ma poza tym co zwlekać, gdyż gronkowce mogą przyczyniać się do szeregu groźnych powikłań. Bagatelizowane przez pacjentów infekcje zatok mogą niekiedy skutkować zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Powikłaniem nieleczonych odpowiednio infekcji gronkowcem może być też zapalenie wsierdzia lub zapalenie mięśnia sercowego, poza tym może dojść do zapalenia płuc, a niekiedy też do niewydolności nerek, a oprócz tego do innych poważnych powikłań. Szczególnie niebezpieczny jest stan, kiedy gronkowiec przedostaje się do krwiobiegu. W tej sytuacji pacjent jest zagrożony rozwinięciem się sepsy.

Prewencja, czyli czy można uniknąć zakażenia gronkowcem?

Bakterie gronkowca są obecne w naszym otoczeniu i nie wybierają osób, które zakażają, ale raczej „wykorzystują okazję”, gdy mają możliwość nieograniczonego rozwoju. Faktem jest jednak, że infekcja w silnym organizmie ma ograniczone szanse rozwoju, natomiast w przypadku osłabionego układu immunologicznego może rozwijać się bardzo szybko i prowadzić do wielu groźnych następstw. Podstawą prewencji powinna być zatem dbałość o swój organizm, w tym skupienie się na aktywności fizycznej, zdrowej diecie, odpowiedniej ilości snu, równowadze między pracą a odpoczynkiem, a także na higienicznym trybie życia czy też unikaniu używek. W ten sposób można zadbać o swoją kondycję zdrowotną oraz właściwe funkcjonowanie układu odpornościowego, który będzie w stanie walczyć efektywniej z ewentualnymi infekcjami, zwalczając je w zarodku, zanim te wyrządzą poważne szkody w organizmie.

Prewencja to także skupienie się na zasadach higieny. Wcale nie musimy mieć bezpośredniego kontaktu z chorą osobą, aby „złapać” gronkowca. Bakterie można bez trudu znaleźć w miejscach publicznych, w tym na poręczach, przyciskach windy, klamkach, sklepowych wózkach, w toaletach itd. Bardzo ważne jest zatem częste i dokładne mycie rąk, a gdy nie jest to możliwe, odkażanie ich płynem antybakteryjnym. Dobrze również ograniczyć nawyk wkładania rąk do ust, pocierania oczu itd., gdyż w ten sposób łatwo o przeniesienie bakterii – tak bardzo często zaczyna się chociażby gronkowiec u dziecka. By zminimalizować ryzyko infekcji, dobrze jest też unikać kontaktu z osobami chorymi, kaszlącymi czy też kichającymi. Poza tym szczególną czujność należy zachować w placówkach medycznych i szpitalach. Ważne jest również dokładne odkażanie każdej rany oraz jej prawidłowe opatrywanie i regularna zmiana opatrunków.

Literatura:

• Rogalska M., Zakażenia gronkowcowe, Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku, Medycyna Praktyczna – Portal dla Pacjentów, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/158226,zakazenia-gronkowcowe, dostęp 09.2022.
• W. Kmieciak, E. M. Szewczyk, Gatunki koagulazododatnie rodzaju Staphylococcus – taksonomia, „Postępy Mikrobiologii” 2017, t. 56, nr 2, s. 233–244.
• Hryniewicz W., Zakażenia wywołane przez ziarenkowce Gram-dodatnie – Zakażenia gronkowcowe, https://czelej.com.pl/images/file/fragmenty%20ksiazek/Choroby%20zaka%C5%BAne%20i%20paso%C5%BCytnicze%20wyd%20II/ChZiP%2042.pdf, dostęp 09.2022.
• Antybiotykoterapia praktyczna. Danuta Dzierżanowska. Wydanie IV.

Autor artykułu: tech. farm. Katarzyna Talpa