Zatrucie pokarmowe wynika zwykle ze spożycia żywności zanieczyszczonej drobnoustrojami chorobotwórczymi, wydzielającymi szkodliwe substancje (toksyny). W krótkim czasie prowadzi do znacznego osłabienia organizmu. Zatrucia pokarmowe charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem, choć zwykle szybko przemijają. Jakie są objawy? Ile trwa zatrucie pokarmowe? Co jeść podczas zatrucia, aby szybko wyzdrowieć? Odpowiedzi na te i inne pytania dotyczące zatrucia pokarmowego znajdziesz w naszym artykule.

Objawy zatrucia pokarmowego i czas trwania

Pierwsze objawy zatrucia pokarmowego występują zwykle bardzo szybko, w czasie kilku godzin od spożycia danej żywności. Początkowo pojawia się ból brzucha, nudności i wymioty, a następnie biegunka. Do innych objawów zatrucia pokarmowego należy gorączka, odwodnienie, bóle głowy i ogólne osłabienie. Na szczęście zatrucia pokarmowe zwykle też szybko mijają, choć czasem mogą przedłużać się do kilku dni. W przypadku bardzo uciążliwych objawów warto zgłosić się do lekarza.

Zatrucia pokarmowe – przyczyny

Przyczyną zatrucia pokarmowego jest zjedzenie żywności nieświeżej lub zanieczyszczonej drobnoustrojami chorobotwórczymi, mogącymi wytwarzać produkty szkodliwe dla organizmu człowieka. Najczęściej do zatruć dochodzi w okresie letnim. Do głównych rodzajów zatruć należą zatrucia bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Część zatruć może być również wywołana przez chemiczne zanieczyszczenie żywności. Największe ryzyko zatrucia pokarmowego występuje u niemowląt i małych dzieci, kobiet w ciąży, osób starszych i tych z osłabioną odpornością.

Zatrucia bakteryjne i wirusowe

Zatrucia bakteryjne najczęściej wywoływane są przez bakterie z rodzaju Salmonella, Shigella, Campylobacter, Staphylococcus, Escherichia. Bakterie lub ich toksyny dostarczamy do organizmu poprzez zjadanie np.: nieświeżego mięsa, ryb, lodów, ciast, majonezu. Zatrucia wirusowe wywoływane są zwykle przez enterowirusy i rotawirusy. Najczęściej występują u małych dzieci.

Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia jest zatrucie jadem kiełbasianym. Jest ono wynikiem spożycia żywności zawierającej toksyny wydzielane przez bakterie Clostridium botulinum. Jad kiełbasiany może znajdować się w konserwach mięsnych, rybnych, zawekowanych przetworach warzywnych, owocowych i mięsnych. Objawy zatrucia to m.in.: wiotkie porażenie mięśni, niedowłady, zaburzenia świadomości, widzenia oraz problemy żołądkowo-jelitowe w postaci wymiotów i biegunki. W przypadku zatrucia jadem kiełbasianym konieczne jest podanie choremu antytoksyny botulinowej. Bez odpowiednio szybkiej reakcji takie zatrucie może prowadzić do długotrwałego uszkodzenia nerwów, niewydolności oddechowej i śmierci.

Zatrucia grzybicze

Zatrucia grzybicze są spowodowane zjedzeniem zapleśniałej żywności. Grzyby wytwarzają niebezpieczne dla zdrowia mykotoksyny. Są one odporne na obróbkę cieplną (np. gotowanie, pieczenie) czy fermentację. Źródłem mykotoksyn są produkty zbożowe, orzechy, warzywa, czasami także produkty odzwierzęce. Oprócz ostrych zatruć pokarmowych mykotoksyny mogą powodować zatrucia przewlekłe. Wykazują one działanie mutagenne, rakotwórcze, przyczyniają się do uszkodzeń wątroby, nerek i zaburzeń płodności. Zatrucia mykotoksynami mogą prowadzić nawet do śmierci.

Zatrucie pokarmowe w ciąży

Kobiety w ciąży powinny ze szczególną ostrożnością wybierać produkty spożywcze ze względu na zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu oraz ewentualne konsekwencje zdrowotne u dziecka. Część drobnoustrojów i toksyn może być niebezpieczna dla jego rozwoju. Niektóre bakterie, wirusy czy pierwotniaki wykazują działanie teratogenne – toksycznie wpływ na płód, co może prowadzić do poronień, przedwczesnych porodów czy zaburzeń rozwoju dziecka. Przykładem są wspomniane mykotoksyny oraz Listeria monocytogenes. Jednak nie tylko czynniki teratogenne są niebezpieczne. Samo odwodnienie spowodowane wymiotami i biegunkami jest niekorzystne dla zdrowia matki i dziecka.

Aby ograniczyć ryzyko zatruć pokarmowych, kobiety w ciąży powinny unikać produktów nadpsutych, surowego i niedogotowanego mięsa, niepasteryzowanego mleka i jego przetworów czy produktów zawierających surowe jaja. Warzywa i owoce powinny być zawsze dokładnie myte przed zjedzeniem.

Zatrucie pokarmowe u dzieci

U dzieci zatrucia pokarmowe mogą występować częściej niż u dorosłych, ze względu na niedojrzały układ pokarmowy i odpornościowy. Takich zatruć nie należy bagatelizować, szczególnie wśród niemowląt i małych dzieci. Odwodnienie wskutek wymiotów lub biegunki może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania organizmu, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Chore dziecko należy uważnie obserwować, nawadniać, a w przypadku przedłużających się dolegliwości konieczne może okazać się leczenie szpitalne.

Zatrucie pokarmowe – co jeść, aby wrócić do zdrowia?

W czasie zatrucia pokarmowego konieczne jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia organizmu. Zalecane jest picie wody, słabej herbaty, naparu z mięty lub rumianku. Należy pić często, małymi łykami. Można wspomóc się również dostępnymi w aptekach preparatami, które pozwolą na uzupełnianie utraconych elektrolitów.

Gdy objawy powoli zaczynają ustępować, należy stopniowo podawać kleiki z ryżu i kaszy jęczmiennej, następnie sucharki lub suche pieczywo. W miarę poprawy samopoczucia można wprowadzać puree z warzyw, przetarte jabłko, rosół, chude gotowane mięso. Wskazane jest aby przez kolejne dni kontynuować dietę lekkostrawną, unikając produktów, które mogłyby podrażnić przewód pokarmowy (produktów ciężkostrawnych, wzdymających, smażonych).

Oprócz odpowiedniej diety można wspomóc się, stosując np. węgiel aktywowany. Ma on właściwości wiążące toksyny, bakterie i zanieczyszczenia, dzięki czemu pozwala częściowo ochronić przewód pokarmowy. Warto także stosować probiotyki, które wpływają na skrócenie czasu trwania biegunki i wspomagają powrót do zdrowia.

Jak zapobiegać zatruciom pokarmowym?

Podstawową zasadą profilaktyki zatruć pokarmowych jest spożywanie świeżej żywności. Nie należy zjadać produktów, które posiadają oznaki zepsucia (np. mają kolorowe plamy, nalot pleśni, nieprzyjemny zapach, są pokryte śluzem). Widząc pleśń na niewielkim kawałku produktu, nie należy zbierać jej łyżeczką lub odkrajać, tylko trzeba wyrzucić go w całości. Choć nie widać tego gołym okiem, gdy dochodzi do niewielkiego wykwitu, zarodniki pleśni z pewnością znajdują się już w całym produkcie lub co najmniej w znacznej jego części. W przypadku konserw należy sprawdzać, czy ich ścianki nie są wydęte. Taki bombaż może świadczyć o zepsuciu żywności.

Konieczna jest również odpowiednia higiena. Mowa zarówno o myciu rąk (szczególnie podczas przygotowania posiłków, po powrocie do domu lub wyjściu z toalety), myciu produktów spożywczych, jak i przedmiotów używanych do przygotowywania posiłków. Szczególnie należy zwrócić uwagę na dokładne mycie desek i noży, które są używane do krojenia surowego mięsa i ryb. Najlepszym rozwiązaniem jest posiadanie oddzielnych desek do takich produktów i niekorzystanie z nich podczas obróbki innej żywności, szczególnie tej zjadanej na surowo.

Jak sprawdzić świeżość produktu?

Mając wątpliwości co do świeżości danej żywności, warto kierować się informacjami dostępnymi na opakowaniach dotyczącymi terminu przydatności do spożycia. Sformułowanie „należy spożyć do” oznacza, że spożywanie danego produktu jest bezpieczne do wskazanego terminu. Określenie to stosowane jest w przypadku żywności świeżej, łatwo psującej się, takiej jak mięso, produkty nabiałowe i garmażeryjne, ryby, potrawy gotowe do spożycia czy soki niepasteryzowane. Produktów tych nie należy więc spożywać po upływie terminu ważności, ponieważ grozi to zatruciem.

Pozostałe produkty zawierają na opakowaniach informację: „najlepiej spożyć przed”. W ten sposób producent wskazuje do kiedy dana żywność zachowa swoje właściwości. Po upływie tej daty żywność w dalszym ciągu nadaje się do spożycia, lecz może być gorszej jakości. Warunkiem jest jednak brak widocznych oznak zepsucia.

Autor artykułu: tech. farmaceutyczny Izabela Soroka