Niepokojące myśli, niekontrolowane gesty, obsesja na punkcie wykonywania określonych czynności – wszystkie te zachowania związane są zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym, powszechnie nazywanym nerwicą natręctw. Szacuje się, że zmaga się z nim obecnie około 2% całej populacji. Czym dokładnie jest nerwica natręctw, jakie są jej przyczyny, objawy i proces leczenia? Do czego może doprowadzić nieleczona nerwica natręctw i w jaki sposób wpływa to na nasze zdrowie?

Nerwica natręctw – co to?

Nerwica natręctw myślowych, inaczej określana jako zachowania obsesyjno-kompulsyjne (ang. obsessive-compulsive disorder, OCD), to zaburzenie psychonerwicowe, które może dotknąć każdego, bez względu na płeć i wiek. Chociaż zaburzenie to dotyczy obecnie około 2-2,5% społeczeństwa, to pewne zachowania charakterystyczne dla OCD można zauważyć nawet u 90% populacji. Istotą problemu jest występowanie u osoby z chorej określonych zachowań, którym towarzyszy lęk lub natrętne myśli. Warto podkreślić, że myśli te i zachowania są według osoby chorej nielogiczne, wstydliwe i niechciane, w związku z czym sprawiają jej duży dyskomfort psychiczny.

Wiele osób zadaje sobie pytanie: „jak rozpoznać, czy mam nerwicę natręctw?”. U każdego pacjenta choroba ta może mieć różny przebieg, jednak wszystkie te osoby łączy jedno – natrętne myśli, które nie dają spokoju, a także rytualne czynności, które mają na celu rozładować emocje. Pamiętajmy jednak, że w przeciwieństwie do psychozy, nerwicę natręctw charakteryzuje realistyczne myślenie. Osoba chora zdaje sobie sprawę z tego, że wykonywane przez nią czynności są irracjonalne, jednak jeśli ich nie wykona, ma ona poczucie narastającego niepokoju i napięcia. Co ważne, o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych mówi się wtedy, gdy objawy choroby nasilają się do tego stopnia, że upośledzają prawidłowe funkcjonowanie i zajmują nam więcej niż godzinę dziennie.

Nerwica natręctw – przyczyny

Jak do tej pory nie zostały ustalone dokładne przyczyny powstania nerwicy natręctw. Do pewnego czasu uważano, że jest to schorzenie o podłożu genetycznym, jednak nie ma dowodów, które potwierdzałyby taką teorię. Obecnie wśród głównych przyczyn zachowań obsesyjno-kompulsyjnych upatruje się:

• niedobór serotoniny;
• traumę po przykrych doświadczeniach z przeszłości (m.in. trudne dzieciństwo);
• traumę po stracie bliskiej osoby;
• strach związany z trudnym psychicznie wydarzeniem, np. wypadkiem samochodowym, aktem wykorzystania seksualnego lub napadem;
• szybkie tempo życia, natłok obowiązków i presja w związku z dotrzymywaniem terminów;
• poczucie niespełnienia i niedowartościowania, co przekłada się na obniżoną samoocenę.

Specjaliści zgodnie potwierdzają, że w mechanizmie powstawania nerwicy natręctw udział biorą zaburzenia związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem pewnych obszarów mózgu, a także nieprawidłowym wydzielaniem wybranych neuroprzekaźników. Istotną rolę odgrywa także wrodzony perfekcjonizm niektórych osób, a także skłonność do nieustannej kontroli różnych aspektów życia codziennego.

Nerwica natręctw – objawy

Nerwica natręctw to zaburzenie o charakterze przewlekłym, w przebiegu którego występują okresy zaostrzenia oraz remisji, kiedy to chory czuje się na tyle dobrze, że nie odnotowuje żadnych zaburzeń. Warto podkreślić, że chociaż istnieje grupa objawów, które mogą świadczyć o występowaniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, to wciąż pojawiają się nowe symptomy, które kreowane są przez ludzki umysł. Wśród najczęstszych objawów OCD wyróżnia się:

• obsesyjną dbałość o higienę;
• wewnętrzny przymus gromadzenia przedmiotów o małej lub żadnej wartości;
• przymus utrzymywania perfekcyjnego porządku i zachowania symetrii;
• obsesyjną konieczność powtarzania pewnych czynności przez określoną liczbę razy i rozpoczynania ich o określonej godzinie;
• obsesję na punkcie perfekcyjnego wykonania pewnych czynności, nawet tych najbardziej prozaicznych, jak np. mycie naczyń;
• symptomy świadczące o zaburzeniach lękowych (życie w nieustannym strachu);
• objawy rozwijającej się depresji, która jest skutkiem nieleczonej nerwicy natręctw;
• tiki nerwowe, czyli mimowolne ruchy lub wydawanie dźwięków, których nie można opanować;
• aichmofobia, czyli lęk przed ostrymi przedmiotami;
• bakcylofobia, czyli lęk przed kontaktem z drobnoustrojami;
• mizofobia, czyli lęk przed brudem i konieczność ciągłego sprzątania.

Nerwica natręctw u dzieci

Nerwica natręctw to choroba, z którą zmagają się zarówno dorośli, jak i dzieci. Natrętne zachowania (kompulsje) mogą występować już u dzieci w wieku przedszkolnym. Co ważne, u najmłodszych zaburzenia te mają nieco inny przebieg, ponieważ nie obserwuje się u nich obsesyjnych myśli czy też wyobrażeń. Warto także zaznaczyć, że aż 40% dzieci, które borykają się z nerwicą natręctw w dzieciństwie, doświadcza tej choroby także w życiu dorosłym.

Rodzice często zastanawiają się, jak postępować z dzieckiem z nerwicą natręctw, by pomóc mu w życiu codziennym. Najważniejsze jest dostrzeżenie problemu – jeśli rodzic widzi, że kompulsyjne zachowania dziecka utrudniają jego życie, a także życie całej rodziny, warto pomyśleć o tym, by skorzystać z pomocy specjalisty. Najlepsze rezultaty jak dotąd przynosi terapia poznawczo-behawioralna, która ma za zadanie eksponować dziecko na te sytuacje, które wzbudzają w nim niepokój, a następnie próbować powstrzymywać dziecko od natrętnych zachowań. U starszych dzieci i młodzieży warto pomyśleć o wdrożeniu terapii poznawczej, której celem jest nabywanie przez małego pacjenta coraz większej kontroli nad własnymi myślami i powstrzymywanie się od pewnych zachowań.

Ze względu na fakt, że nerwica natręctw u dziecka dezorganizuje życie całej rodziny, specjaliści zalecają także terapię rodzinną, podczas której rodzice dowiadują się, w jaki sposób mają postępować z chorym dzieckiem i próbują zrozumieć mechanizmy, jakie nim kierują. W przypadku dzieci nie zaleca się stosowania farmakoterapii – psychiatra dziecięcy może włączyć ją dopiero wtedy, gdy terapia psychologiczna nie przynosi zamierzonych rezultatów.

Nerwica natręctw – leczenie

Podobnie jak u dzieci, w leczeniu nerwicy natręctw u dorosłych również kluczową rolę odgrywa psychoterapia. Ważne jest zatem, by chory zdecydował się na zajęcia indywidualne lub grupowe, podczas których specjalista pokaże mu, w jaki sposób może radzić sobie w sytuacjach stresowych i jak uporać się z traumatycznymi wydarzeniami z przeszłości.

Terapia psychologiczna u dorosłych może być wspomagana farmakoterapią, by móc załagodzić w ten sposób objawy choroby. Pacjentom przepisuje się wówczas inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, które wykazują działanie uspokajające i przeciwlękowe, a także leki z grupy neuroleptyków. Niestety, pomimo dobrej tolerancji leki te mogą wywołać wiele skutków ubocznych, jak np. uzależnienie spowodowane długotrwałym przyjmowaniem lekarstw, a co za tym idzie – kłopot z ich odstawieniem.

Skutki nieleczonej nerwicy natręctw

Nieleczona nerwica natręctw staje się źródłem dużego cierpienia, a także dyskomfortu psychicznego dla osoby chorej. W wielu przypadkach pacjenci bagatelizują ten problem nawet przez wiele lat, skutkiem czego jest nie tylko utrata radości z życia, ale także obniżona samoocena oraz rosnące problemy w kontaktach towarzyskich. Osoby, które samodzielnie próbują zmagać się z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi, często oddalają się od swoich bliskich i zaniedbują obowiązki zawodowe. Zdarza się, że poczucie osamotnienia doprowadza ich do uzależnienia się od leków oraz uzależnienia od alkoholu, a także pogłębiającej się depresji.

Niestety, skutkiem nieleczonej nerwicy natręctw może być także samobójstwo chorego, dlatego tak ważne jest, by nie lekceważyć symptomów, które mogą świadczyć o zaburzeniach nerwicowych i w porę rozpocząć terapię u psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Dobra informacja jest taka, że nerwicę natręctw można wyleczyć przy dobrym nastawieniu pacjenta oraz wdrożeniu odpowiedniego leczenia przez specjalistę. Należy jednak pamiętać, że proces ten może trwać od kilku miesięcy do kilku lat.

Autor artykułu: mgr farm. Mariusz Kamiński