Zawroty głowy to uciążliwa przypadłość, która objawia się nieprzyjemnym uczuciem wirowania w głowie i poczuciem niestabilności. Dolegliwości te mogą spotkać każdego, bez względu na wiek i płeć. Warto jednak pamiętać, że chociaż zawroty głowy nie stanowią odrębnej jednostki chorobowej, to mogą być jednym z symptomów chorobowych. Jakie wyróżniamy rodzaje zawrotów głowy i kiedy powinny one wzbudzić nasz niepokój? Jakie mogą być przyczyny tego, że pojawia się ból i zawroty głowy? Czy istnieją leki na zawroty głowy i jakie ćwiczenia na zawroty głowy warto stosować? Po szczegółowe informacje zapraszamy do artykułu.

Zawroty głowy – co to takiego?

Zawroty głowy, określane również jako uczucie „zawirowania”, braku równowagi lub „kręcenia się w głowie”, to dolegliwość zgłaszana przez około 20-30% osób dorosłych, a także około 18% dzieci. Problem ten diagnozowany jest częściej u kobiet, jak również osób w podeszłym wieku – częstotliwość zawrotów głowy wzrasta wraz z wiekiem i dotyczy około 30% osób po 65. roku życia. Silne zawroty głowy mogą skutecznie zaburzać codzienne funkcjonowanie pacjenta, a ze względu na to, że przyczyny zawrotów głowy są różne, po konsultacji medycznej lekarz może wypisać skierowanie na różnego rodzaju badania. Leczenie zawrotów głowy wiąże się przede wszystkim ze zwalczaniem przyczyn takiego stanu.

Warto również dodać, że pod pojęciem zawrotów głowy rozumieć należy dwa określenia – iluzję ruchu otoczenia, własnego ciała lub głowy, a także brak równowagi, któremu towarzyszy wrażenie upadku. Jest to problem bardzo złożony, ponieważ za utrzymanie ciała w równowadze odpowiada prawidłowa współpraca trzech narządów zmysłu – przedsionkowego (znajdującego się w uchu wewnętrznym), wzroku oraz tzw. receptorów czucia głębokiego, które umieszczone są w mięśniach, stawach, ścięgnach i skórze. Narządy te mają za zadanie analizować sygnały odbierane przez receptory, po czym określają odpowiednie położenie naszego ciała. W sytuacji, gdy funkcjonowanie któregokolwiek z narządów jest zaburzone, może dojść do powstania zawrotów głowy.

Rodzaje zawrotów głowy

W zależności od rodzaju odczuwanych dolegliwości zawroty głowy możemy podzielić na:

• układowe zawroty głowy (klasyczne, vertigo), które zazwyczaj są wyraźne i łatwe do zdiagnozowania. Dolegliwości te określane są wówczas jako odczucie wirowania otoczenia, własnego ciała lub tylko głowy. Zawrotom głowy mogą towarzyszyć także mdłości, wymioty, a także oczopląs, czy też lęk;
• nieukładowe zawroty głowy (dizziness), podczas których pacjent odczuwa niestabilność, niepewność podczas chodzenia lub próby utrzymania ciała w pozycji pionowej. W tym przypadku pacjent może mieć problem z odpowiednim zdefiniowaniem swoich dolegliwości.

Z uwagi na przyczyny zawrotów głowy możemy również dokonać podziału na trzy następujące zespoły:

• zawroty głowy pochodzenia ośrodkowego, które odpowiadają z reguły zawrotom typu nieukładowego, powstają w wyniku patologii związanych z pracą ośrodka równowagi zlokalizowanego w mózgu. Mogą być one efektem ucisku tego ośrodka przez guzy, rozwoju procesu zapalnego w tkance mózgowej czy też niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego. Pacjent zgłasza wówczas częste zawroty głowy, ból głowy, niedowład lub zaburzenia świadomości;
• zawroty głowy pochodzenia obwodowego – ich charakter odpowiada najczęściej typowi układowemu. Rozwijają się one w wyniku nieprawidłowej pracy obwodowych elementów układu równowagi, czyli narządu przedsionkowego. Ich przyczyną często są guzy, choroby zapalne czy też urazy, którym mogą towarzyszyć zaburzenia słuchu. Co ważne, objawy te często nasilają się podczas ruchu głową, dlatego też zgłaszają je m.in. pacjenci odczuwający zawroty głowy przy schylaniu;
• zawroty głowy związane z chorobami ogólnoustrojowymi – dolegliwości te związane są z wielokierunkowymi zaburzeniami narządów zmysłów, które powstają w takich chorobach, jak miażdżyca, cukrzyca, zatrucia pokarmowe lub różnego rodzaju infekcje.

Zawroty głowy – przyczyny

Przyczyny zawrotów głowy mogą być różne, w związku z czym w wielu przypadkach postawienie odpowiedniej diagnozy przez lekarza nie jest proste. Wśród najczęstszych przyczyn zawrotów głowy wymienia się schorzenia o podłożu neurologicznym oraz laryngologicznym, co ma związek z tym, że zawroty głowy powodowane są w dużej mierze przez zaburzenia czynności układu przedsionkowego, czyli narządu równowagi.

Główne przyczyny zawrotów głowy to:

• schorzenia laryngologiczne – zaburzenia pracy błędnika, toksyczne uszkodzenie błędnika, zapalenie trąbki słuchowej, choroba Méniere’a, perlak (guz w uchu środkowym), urazy ucha wewnętrznego, nadmiar woskowiny w uchu, a także zbyt silny hałas;
• schorzenia neurologiczne – stwardnienie rozsiane, padaczka, migrena, guzy mózgu, zapalenie nerwu przedsionkowego, urazy głowy, zaburzenia snu, depresja, czy też zaburzenia lękowe;
• zaburzenia prawidłowego rytmu serca;
• zbyt wysokie lub zbyt niskie ciśnienie tętnicze;
• niedoczynność tarczycy;
• Hipoglikemia.

W przypadku kobiet zawroty głowy mogą być też oznaką ciąży. Statystyki wskazują, że większość kobiet w pierwszym trymestrze ciąży odczuwać może zawroty głowy. U części kobiet zawroty głowy mogą utrzymywać się również w drugim i trzecim trymestrze ciąży.

Od czego jeszcze są zawroty głowy?

Jeśli chodzi o nagłe zawroty głowy, przyczyną może być stosowanie niektórych leków, w tym leków przeciwdepresyjnych, przeciwpadaczkowych, nasennych oraz leków, które rozszerzają naczynia krwionośne. Co jeszcze może być przyczyną zawrotów głowy? Do problemu przyczyniać się mogą też następujące czynniki:

• hiperwentylacja,
• zespół Arnolda-Chiariego,
• udary pojawiające się w tylnej części czaszki.  

Od czego jeszcze mogą być zawroty głowy? Jeśli chodzi o poranne zawroty głowy, przyczyny najbardziej prawdopodobne to choroby ucha. Słabość w nogach i zawroty głowy o poranku mogą być także efektem problemów z układem mózgowym lub z mózgiem. Oprócz tego do ich wystąpienia mogą się przyczyniać pojawiające się u pacjentów problemy z układem krwionośnym. Problemem może być również niedostateczna aktywność na świeżym powietrzu (niedotlenienie), długotrwała praca przed komputerem, która nadwyręża wzrok, a nawet codzienna aktywność z nieskorygowaną odpowiednio wadą wzroku (np. unikanie noszenia okularów, które zalecił okulista).

Zawroty głowy w ciąży

Zawroty głowy i mdłości, osłabienie, a także nadmierna senność w ciąży to dolegliwości, z którymi zmaga się większość kobiet spodziewających się dziecka. Najczęściej pojawiają się one w pierwszym trymestrze ciąży i wynikają z szybszego krążenia krwi w okolicach macicy, co z kolei ma związek ze zwiększoną produkcją progesteronu. Przyszłe mamy mogą wówczas skarżyć się na zawroty głowy przy wstawaniu oraz zaburzenia równowagi podczas nagłej zmiany pozycji siedzącej na stojącą. Do przyczyn zawrotów głowy zalicza się także obecność u przyszłych mam chorób współistniejących, a dodatkowo zbyt małą ilość odpoczynku, który ciężarnym wskazany jest w szczególności. Inne przyczyny kręcenia się w głowie w ciąży to nieodpowiednia dieta oraz nagłe spadki ciśnienia, a dodatkowo anemia lub zbyt małe ilości przyjmowanej wody.

W drugim i trzecim trymestrze ciąży, gdy powiększająca się macica ciężarnej zaczyna coraz bardziej uciskać na naczynia krwionośne, kobiety również mogą skarżyć się zawroty głowy po przebudzeniu lub po południu, co może mieć związek ze zbyt niskim stężeniem glukozy w ich krwi. Warto pamiętać, że jeżeli dolegliwości te nasilają się i coraz bardziej utrudniają codzienne funkcjonowanie ciężarnej, konieczne jest przeprowadzenie stałych badań kontrolnych, ponieważ zawroty głowy mogą mieć związek m.in. z niedoborem żelaza we krwi.

Zawroty głowy przy nerwicy

Także nadmierne emocje mogą prowadzić do tego, że pojawią się u pacjenta zawroty głowy, a stres (zwłaszcza silny lub długotrwały) to kolejna bardzo prawdopodobna przyczyna takich dolegliwości. Zbyt szybkie tempo życia i ciągła ekspozycja na nadmierny stres sprawia, że coraz więcej pacjentów zgłasza różne zaburzenia somatyczne, do których należą m.in. zawroty głowy, mdłości i osłabienie. Przyczyny tych zjawisk mogą być różne – czasami stanowią one wynik silnego, jednorazowego bodźca nerwowego (np. reakcji na stres lub smutną wiadomość), a czasami mają związek z poważnymi chorobami, do których należy m.in. nerwica.

Jak wyglądają zawroty głowy przy nerwicy? Pacjenci zgłaszają wówczas nie tylko zawroty głowy, ale także uporczywy ból z tyłu głowy, przyspieszone bicie serca, uczucie ucisku w gardle (tak zwana „gula w gardle”), nadmierne napięcie mięśni oraz wzmożoną potliwość. Co więcej, zawroty głowy przy nerwicy mogą być związane także z hiperwentylacją – podczas ataku paniki pacjent szybko i głęboko oddycha.

Jak diagnozować zawroty głowy u pacjenta?

Zawroty głowy przyczyny mogą mieć różne, dlatego w pierwszej kolejności należy prawidłowo zdiagnozować konkretny problem, z którym zgłasza się do lekarza pacjent. Na początku zawsze przeprowadzany jest wywiad lekarski, podczas którego przekazywane są lekarzowi istotne informacje dotyczące okoliczności dolegliwości. Pacjent powinien wspomnieć, kiedy pojawiają się zawroty głowy, przez jaki czas się utrzymują oraz jakie dolegliwości im towarzyszą. Następnie zazwyczaj wykonywane jest badanie ciśnienia tętniczego krwi, poza tym wykonywany jest także pomiar tętna. W dalszej kolejności konieczne może okazać się wykonanie testów, do których zalicza się między innymi testy neurologiczne oraz testy laryngologiczne. Niekiedy lekarz może skierować pacjenta również na testy okulistyczne lub inne badania.

Kolejne kroki mają na celu jeszcze dokładniejsze ustalenie przyczyny zawrotów głowy. Konieczne mogą okazać się także badania obrazowe, do których zalicza się tomografię komputerową oraz rezonans magnetyczny. W niektórych przypadkach potrzebne mogą być też inne badania, w tym np. USG tętnic szyjnych, badanie serca, próby kaloryczne oraz dodatkowe badania laboratoryjne, jak np. krzywa cukrowa lub badanie hormonów tarczycy.

Co na zawroty głowy?

Jeżeli od dłuższego czasu zmagamy się z zawrotami głowy, konieczne jest skonsultowanie problemu z lekarzem, który na podstawie zebranego wywiadu z pacjentem będzie mógł ustalić przyczyny dolegliwości lub zleci dalszą diagnostykę u specjalistów, np. laryngologa lub neurologa. Niestety, leczenie zawrotów głowy nie jest proste, a medycyna nie dysponuje obecnie jednym, idealnym lekiem na zawroty głowy.

Wśród leków stosowanych doraźnie w leczeniu zawrotów głowy zalicza się m.in.:

• środki przeciwhistaminowe (np. klemastyna, prometazyna);
• betahistynę;
• preparaty z grupy antagonistów wapnia (np. werapamil, nimodypina);
• benzodiazepiny (np. midazolam, klonazepam);
• hydroksyzynę;
• neuroleptyki (np. haloperidol, promazyna);
• leki homeopatyczne.

Ćwiczenia na zawroty głowy

Kinezyterapia, czyli gimnastyka lecznicza, to jeden z elementów często stosowanych w trakcie leczenia zawrotów głowy. Odpowiednie zestawy ćwiczeń opracowane przez specjalistów pomagają w niwelowaniu skutków uszkodzeń układu przedsionkowego, a przy tym wspomagają prawidłową pracę układu ruchu. Warto również dodać, że tego typu ćwiczenia są wykorzystywane nie tylko w leczeniu chorób, które objawiają się zawrotami głowy, ale także takich jednostek chorobowych jak Parkinson, stan po udarze mózgu czy też nadciśnienie tętnicze. Wskazaniem do gimnastyki leczniczej w zawrotach głowy może być częściowe lub jednostronne całkowite uszkodzenie przedsionka, a także obustronne uszkodzenie przedsionków. Ćwiczenia powinny być wykonywane również przez osoby, u których zawroty głowy i związane z nimi zaburzenia równowagi są efektem podeszłego wieku.

Co sprawdzi się na zawroty głowy w ciąży?

Zawroty głowy w ciąży mogą przyczynić się do znacznego pogorszenia samopoczucia, a nawet doprowadzić do utraty przytomności i upadku, co może być groźne dla przyszłej mamy i jej dziecka. Złe samopoczucie, zawroty głowy, osłabienie i mdłości mogą powodować u kobiet w ciąży znaczny dyskomfort, dlatego należy szukać rozwiązań, które ograniczą do minimum te nieprzyjemne dolegliwości. Co pomaga na zawroty głowy? Dobrym rozwiązaniem mogą okazać się domowe sposoby, jeśli dolegliwości nie są bardzo nasilone. Cierpiąca na nagłe zawroty głowy ciężarna nie powinna zapominać o piciu odpowiednich ilości wody, ponieważ w przeciwnym razie dojść może do odwodnienia organizmu i spadku ciśnienia tętniczego.

Na chwilowe zawroty głowy pomóc może przyjęcie pozycji siedzącej, a także codzienna, umiarkowana aktywność fizyczna (np. codzienny spacer na świeżym powietrzu), która przyczyni się do poprawy samopoczucia ciężarnej i lepszego dotlenienia organizmu. W przypadku problemów z zawrotami głowy warto jednak wychodzić dla bezpieczeństwa na spacer z bliską osobą. Dobrze zadbać również o częste wietrzenie mieszkania, poza tym ciężarne powinny unikać przebywania w dusznych i ciasnych pomieszczeniach.

Jeśli u kobiety w ciąży pojawia się ból głowy i zawroty, powinna ona przede wszystkim unikać gwałtownych ruchów, zwłaszcza w przypadku wstawania z łóżka lub fotela. Pamiętać należy przede wszystkim o spokojnych ruchach i płynnym, powolnym wstawaniu. Jeśli zawroty głowy u kobiet w ciąży pojawiają się np. podczas leżenia, warto przewrócić się na lewą stronę. Czynność ta pobudza serce do pompowania większych ilości krwi, co w znacznie większym stopniu dotlenia mózg.

Kiedy z zawrotami głowy należy udać się do szpitala?

Do szpitala powinny udać się osoby, u których zawroty głowy pojawiają się po wypadkach, uderzeniach czy przebytych urazach, poza tym wizyta w szpitalu może okazać się konieczna, jeśli zawrotom głowy towarzyszy wysokie ciśnienie tętnicze. Silny ból i zawroty głowy u pacjenta to kolejny powód, w związku z którym pacjenci powinni udać się do szpitala, podobnie jak w przypadku wystąpienia zawrotów głowy z dolegliwościami towarzyszącymi, do których zalicza się między innymi zaburzenia słuchu czy zaburzenia funkcji nerwów czaszkowych. Wizyta w szpitalu może okazać się konieczna, jeśli oprócz zawrotów głowy u pacjentów dochodzi do zasłabnięć lub omdleń oraz kiedy towarzyszą im nasilone nudności i wymioty.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka