Dna moczanowa to choroba metaboliczna, która była niegdyś nazywana chorobą bogaczy lub królów, ponieważ występowała głównie u osób zamożnych ze względu na ich styl życia. Na dnę moczanową najczęściej chorują mężczyźni w średnim wieku i zwykle powodem jej występowania jest spożywanie zbyt dużej ilości produktów zawierających puryny. Objawy dny moczanowej są bardzo uciążliwe, a żeby ich uniknąć, konieczna jest odpowiednia modyfikacja sposobu żywienia. Jaka? Wszystko wyjaśniamy w tym artykule.

Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa (podagra, skaza moczanowa) to rodzaj stanu zapalnego stawów, który rozwija się w wyniku podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi. O dnie moczanowej mówimy, gdy jego stężenie w surowicy wynosi 6,8 mg/dl; 404 umol/l lub więcej. Stan podwyższonego poziomu kwasu moczowego we krwi nazywany jest hiperurykemią.

W wyniku choroby dochodzi do odkładania się w organizmie moczanu sodu w postaci kryształków. Gromadzą się one w płynie stawowym, okolicznych tkankach, tkance podskórnej (z czasem również w niektórych narządach), niszcząc ich struktury i dając objawy w postaci silnego bólu.

Przyczyną dny moczanowej mogą być zaburzenia genetyczne (wrodzona wada metaboliczna), ale ryzyko zachorowania zwiększa nieprawidłowy sposób odżywiania. Niekorzystny wpływ ma spożywanie dużej ilości produktów zawierających puryny, fruktozę oraz nadużywanie alkoholu. Z tego względu nieodzownym elementem leczenia dny moczanowej jest odpowiednia dieta przy dnie moczanowej.

Objawy dny moczanowej

U chorych występują ostre napady trwające około 7-10 dni, ale po ich ustaniu nie są odczuwane żadne dolegliwości. Objawy początkowo dotyczą pojedynczych stawów i najczęściej pojawiają się w nocy. W czasie napadu dochodzi do wzrostu temperatury ciała, silnego bólu zajętego chorobą stawu oraz obrzęku i zaczerwienienia jego okolic. Z czasem może rozwinąć się postać przewlekła dny moczanowej, która charakteryzuje się dolegliwościami ze strony wielu stawów oraz występowaniem objawów między napadami.

Hiperurykemia wpływa niekorzystnie na stan naczyń krwionośnych oraz narządów wewnętrznych. Może prowadzić do rozwoju kamicy moczowej oraz zaburzeń funkcjonowania nerek. Dnie moczanowej często towarzyszą również inne choroby, takie jak:

• nadciśnienie tętnicze;
• zaburzenia poziomu cholesterolu;
• choroba niedokrwienna serca.

Chorzy zwykle cierpią na nadwagę lub otyłość.

Dna moczanowa – dieta

W leczeniu dny moczanowej stosowana jest dieta ubogopurynowa. Ma ona na celu obniżenie poziomu kwasu moczowego we krwi. Jak sama nazwa wskazuje, dieta ta ogranicza żywność bogatą w związki purynowe, z których powstaje kwas moczowy. W diecie ubogopurynowej, oprócz prawidłowego doboru produktów spożywczych, ważna jest również odpowiednia technika przygotowania posiłków.

Według zaleceń żywieniowych, należy o połowę ograniczyć ilość spożywanych tłuszczów, biorąc pod uwagę zarówno tłuszcze dodawane do posiłku, jak i te naturalnie występujące w żywności. Stąd też konieczne jest unikanie tłustych produktów spożywczych, np. tłustego mięsa i nabiału. Jednocześnie należy zwiększyć ilość węglowodanów (zawartych w produktach zbożowych, warzywach, owocach), ponieważ zwiększają one wydalanie moczanów. W czasie napadów warto wprowadzić dietę bezmięsną.

Dieta w dnie moczanowej – produkty zakazane

Do produktów przeciwwskazanych na diecie przy dnie moczanowej zaliczamy:

• mięso (szczególnie dziczyznę, baraninę) oraz jego przetwory w postaci wędlin, kiełbas, konserw;
• wywary z mięsa i kości;
• podroby;
• tłuszcze zwierzęce (np. boczek, łój, smalec);
• tłusty nabiał (m.in.: śmietanę, sery podpuszczkowe, pleśniowe, topione);
• grzyby;
• niektóre tłuste ryby (śledzie, sardynki, szproty), ryby wędzone i konserwy rybne;
• suche nasiona roślin strączkowych (takie jak fasola, groch, soczewica);
• kakao i czekoladę;
• mocną herbatę i kawę;
• alkohol, zwłaszcza piwo.

Niewskazane jest także stosowanie ostrych przypraw oraz spożywanie rabarbaru i szpinaku.

Produkty dozwolone w diecie na dnę moczanową

Podstawą diety stosowanej w leczeniu dny moczanowej są produkty niezawierające związków purynowych lub zawierające je w niewielkiej ilości. Wśród produktów dozwolonych w diecie na dnę moczanową znajduje się:

• chudy nabiał (mleko, sery twarogowe, mleczne napoje fermentowane),
• ryby chude (np. dorsz, mintaj),
• owoce i warzywa (oprócz przeciwwskazanych),
• produkty zbożowe,
• dżemy,
• soki owocowe i warzywne, herbaty owocowe, ziołowe, kawa zbożowa.

W ograniczonych ilościach możliwe jest spożywanie gotowanego mięsa (do 50 g mięsa na dobę lub większych porcji po 100-150 g co kilka dni).

Dieta na dnę moczanową – jakie przepisy wybierać?

Osoby chore na dnę moczanową powinny wybierać przepisy uwzględniające odpowiednią obróbkę kulinarną. Wskazane są potrawy gotowane, warto natomiast unikać smażenia, duszenia i pieczenia. Mięso należy gotować to w dużej ilości wody. Nie zaleca się wykorzystywania wywarów mięsnych, kostnych i grzybowych do przygotowania zup czy sosów. Zamiast zasmażek i tłustych śmietan do zaprawiania potraw, można stosować zawiesinę z mąki i mleka.

Dna moczanowa – jak skomponować jadłospis?

Przy układaniu diety ubogopurynowej (dietę przy dnie moczanowej) warto kierować się kilkoma podstawowymi zasadami:

• Jadłospis w diecie na dnę moczanową powinien składać się z 4-5 posiłków w ciągu dnia. Ważne jest, aby ostatni posiłek był spożywany nie później niż 4 godziny przed snem. Dzięki temu zmniejsza się ilość zatrzymywanego w ciągu nocy kwasu moczowego.
• Nie należy stosować diety niskokalorycznej, szczególnie w czasie trwania napadów, ponieważ może to zwiększyć wydzielanie kwasu moczowego. Chorzy z nadwagą i otyłością powinny ostrożnie ograniczać ilość dostarczanej energii, najlepiej w czasie ustabilizowania ilość kwasu moczowego we krwi na prawidłowym poziomie.
• W diecie osób chorych na dnę moczanową konieczne jest zmniejszenie ilości spożywanego mięsa. Dlatego, aby zapewnić odpowiednią podaż białka, w jadłospisie należy uwzględnić większą ilości nabiału oraz jaj.
• Wśród tłuszczów w diecie ubogopurynowej powinny dominować te pochodzenia roślinnego. Możliwe jest również spożywanie niewielkiej ilości masła. Tłuszcze roślinne zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe, które wspomagają utrzymanie prawidłowego stężenia cholesterolu we krwi. Jest to ważne ze względu na wyższe ryzyko występowania zaburzeń lipidowych oraz chorób układu sercowo-naczyniowego.
• Osoby cierpiące na dnę moczanową powinny wypijać duże ilości płynów, nawet do 3 litrów na dobę. Zalecane jest picie wody, w mniejszej ilość herbat i soków.

Czynniki sprzyjające napadom dny moczanowej

Oprócz leczenia farmakologicznego i stosowania diety ubogopurynowej, osoby cierpiące na dnę moczanową powinny unikać wszystkich czynników, które mogą wywołać atak. Należą do nich:

• stres;
• bardzo duży wysiłek fizyczny;
• wychłodzenie organizmu;
• picie alkoholu;
• stan kwasicy ketonowej wywołany dużym ograniczeniem kaloryczności diety i zbyt małą ilością spożywanych węglowodanów.

Dieta moczanowa – przykładowy jadłospis

• Śniadanie: jajecznica z cebulą i papryką, pieczywo, kawa zbożowa z chudym mlekiem.
• II śniadanie: koktajl truskawkowy z kefiru.
• Obiad: zupa jarzynowa; makaron z sosem pomidorowo-warzywnym i mięsem mielonym z indyka, kompot owocowy.
• Kolacja: Kanapki z twarożkiem, ogórkiem i szczypiorkiem, herbata ziołowa.

Autor artykułu: mgr farm. Mariusz Kamiński