Kortyzol, popularnie nazywany hormonem stresu, to naturalny hormon steroidowy wytwarzany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy. Główną funkcją kortyzolu jest zwiększenie stężenia glukozy we krwi w celu pobudzenia organizmu. Jego zadaniem jest więc przede wszystkim dostarczenie nam większej ilości energii w sytuacjach, kiedy narażeni jesteśmy na stres fizyczny lub emocjonalny. Do powstania kortyzolu potrzebny jest hormon ACTH (hormon adrenokortykotropowy) wytwarzany przez przysadkę mózgową, zaś wydzielanie hormonu ACTH jest związane z oddziaływaniem hormonu CRH (hormon kortykoliberynowy), produkowanego przez podwzgórze.

Ilość kortyzolu jest ściśle związana z rytmem dobowym. Jego najwyższe stężenie we krwi występuje w godzinach porannych, natomiast najniższe w późnych godzinach wieczornych (zwykle około północy).

Kortyzol – jakie pełni funkcje?

Często kortyzol utożsamiany jest z reakcją na stres, przez co wiele osób nie docenia roli, jaką pełni dla zdrowego funkcjonowania całego organizmu. Warto więc wiedzieć, że kortyzol jest jednym z kluczowych hormonów odpowiadających za utrzymanie równowagi w naszym organizmie.

Przy prawidłowym stężeniu kortyzolu możemy bez problemu się budzić oraz zasypiać. Mało tego, hormon ten pełni także funkcję obronną dla naszego organizmu, ponieważ nie tylko pomaga nam radzić sobie ze stresem, ale również jest odpowiedzialny za reakcję immunologiczną organizmu oraz za łagodzenie stanów zapalnych.

Do innych zadań kortyzolu należy m.in.:

• uwalnianie glukozy i kwasów tłuszczowych z wątroby;
• regulowanie siły tkanek łącznych;
• regulowanie ilości sodu we krwi;
• wpływanie na rozpad trójglicerydów;
• uwalnianie wapnia z kości.

Problem zaczyna się wtedy, kiedy na skutek przewlekłego stresu lub stanu zapalnego wywołanego chorobą, poziom kortyzolu we krwi niebezpiecznie wzrasta. W takim przypadku przestaje on pełnić swoje funkcje, a jego działanie może negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie.

Kortyzol: badania – kiedy warto wykonać?

Diagnostyka poziomu kortyzolu w organizmie jest powiązana z historią choroby danego pacjenta oraz z jego stylem życia. Lekarz może zlecić tego typu badania przede wszystkim osobom, u których podejrzewa zespół Cushinga, który jest wynikiem nadmiaru kortyzolu we krwi.

Do najczęstszych objawów zespołu Cushinga należy:

• depresja;
• zmiany nastroju;
• odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicach twarzy, szyi oraz tułowia;
• bezsenność;
• problemy skórne takie jak rozstępy, trądzik, podatność na siniaki;
• bóle pleców i kości.

Zwiększenie poziomu kortyzolu we krwi występuje również u pacjentów chorujących na choroby nowotworowe, anoreksję, depresję oraz u osób, u których zdiagnozowano guz nadnerczy.

Do najczęstszych objawów wysokiego kortyzolu we krwi należy:

• nadmierny apetyt i pragnienie;
• nasilone oddawanie moczu;
• zwiększenie poziomu glukozy we krwi;
• zanik mięśni;
• problem z zasypianiem;
• bezsenność;
• zaburzenia nastroju;
• nadciśnienie;
• odkładanie tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha, karku, twarzy.

Diagnostyka poziomu kortyzolu jest niezbędna również u osób, u których występują objawy obniżenia stężenia hormonu stresu w organizmie. W takiej sytuacji pacjent może cierpieć na chorobę Addisona, która jest powiązana z niedoczynnością kory nadnerczy, odpowiedzialną za regulację poziomu kortyzolu we krwi. Do charakterystycznych objawów choroby należy zespół przewlekłego zmęczenia, nadmierny apetyt na sól, brak zdolności do wzmożonego wysiłku fizycznego czy utrata wagi.

Do najczęstszych objawów niskiego kortyzolu we krwi należy:

• osłabienie;
• obniżenie ciśnienia tętniczego;
• przewlekłe zmęczenie;
• hipoglikemia (niski poziom glukozy we krwi);
• utrata apetytu;
• problemy trawienne takie jak: biegunka, wymioty, nudności, spadek masy ciała.

Warto pamiętać, że ilość poziomu kortyzolu we krwi nie zawsze jest związana z występowaniem u danego pacjenta choroby. Na wzrost stężenia tego hormonu wpływają również takie czynniki, jak niezdrowy tryb życia, narażenie na ciągły stres, nadmierny i długotrwały wysiłek fizyczny, dieta redukcyjna czy ciąża.

Jak zbadać poziom kortyzolu?

Badanie poziomu kortyzolu można przeprowadzić na dwa sposoby. Najczęściej lekarz prowadzący zleca pacjentowi przeprowadzenie badania z surowicy pobieranej z żyły łokciowej. W przypadku diagnostyki zmian poziomu kortyzolu w organizmie tego typu badanie jest wykonywane kilka razy w ciągu dnia.

Drugim sposobem na badanie poziomu kortyzolu jest badanie moczu, które pozwala na oznaczenie poziomu wolnego kortyzolu. Istotny dla tego badania jest fakt, iż pozwala ono określić stężenie kortyzolu w określonym przedziale czasowym. Dlatego też wykorzystywane jest wyłącznie do diagnostyki hiperkortyzolemii, czyli stanu zwiększonego wydzielania hormonu stresu. W innych przypadkach badanie z moczu jest niewystarczające ze względu na to, że nerki usuwają tylko wolną formę kortyzolu, nie związaną z białkiem, co stanowi jedynie 20 % całości.

Badanie kortyzolu jak się przygotować?

Badanie powinno być wykonywane na czczo i po przespanej nocy – czyli w godzinach porannych, najlepiej między 6:00 a 09:00, gdy ilość kortyzolu jest najwyższa. Pacjent powinien pamiętać, że na poziom kortyzolu w organizmie wpływają takie czynniki jak stres emocjonalny, czy intensywny wysiłek fizyczny. Dlatego przed badaniem należy unikać poważnego wysiłku oraz stresu, które mogłyby przyczynić się do zakłamania wyniku badania. W przypadku diagnostyki zmian poziomu kortyzolu w ciągu doby, to lekarz ustala dokładne zalecenia, co do terminu badania.

Kortyzol: norma – interpretacja badań

• Normy kortyzolu w surowicy są ściśle związane z porą dnia. Prawidłowe wyniki powinny wyglądać następująco:
• rano: 166 — 507 nmol/l
• wieczorem: 73.8 — 291 nmol/l

Nadmiar kortyzolu a tycie

Najczęstszym objawem nadmiaru kortyzolu we krwi jest przyrost masy tłuszczowej, głównie w okolicach szyi, twarzy i tułowia. U pacjenta występuje więc charakterystyczny wygląd, który objawia się tzw. żabim brzuchem, bawolim karkiem, czy twarzą określaną jako księżyc w pełni.

Ten rodzaj otyłości jest również powiązany z systemem obronnym naszego organizmu, który na skutek długotrwałego stresu zaczyna magazynować tłuszcz potrzebny do produkcji energii.

Jak obniżyć poziom kortyzolu?

Obniżenie poziomu kortyzolu we krwi jest istotne dla naszego zdrowia. Nadmierne wydzielanie hormonu stresu wpływa negatywnie na cały nasz organizm, co może być przyczyną występowania chorób cywilizacyjnych.

Warto pamiętać, że wzrost kortyzolu często jest powiązany ze stresem, z którym obecnie coraz gorzej sobie radzimy.

Na szczęście istnieje wiele metod, które pomagają obniżyć poziom stresu w naszym organizmie i jednocześnie wpływają na zmniejszenie ilości wydzielanego kortyzolu.

Wysypiaj się

Zdrowy sen to najlepszy sprzymierzeniec w walce ze stresem. W trakcie snu nasz organizm przekierowuje energię na konkretne cele, takie jak usuwanie toksyn, produkcja hormonów, czy walka z infekcjami. Podczas snu wytwarzany jest również jeden z najważniejszych oksydantów, jakim jest melatonina, która działa przeciwzapalnie. Dlatego też warto zadbać o regularne wysypianie się, które dostarczy nam więcej energii do codziennych działań.

Postaw na umiarkowany wysiłek fizyczny

Jak wiesz, poziom kortyzolu jest związany z nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Dlatego warto postawić na spokojne formy aktywności, które pomogą zrelaksować nasz umysł i ciało. Do takich form należy m.in. joga, basen, czy codzienne spacery. Utrzymując regularny lecz umiarkowany wysiłek fizyczny dopasowany do możliwości naszego ciała wpływamy na wytwarzanie endorfin, czyli hormonów szczęścia, które pomagają nam w walce ze stresem.

Bądź blisko natury

Spacerowanie na świeżym powietrzu i w świetle słońca wpływa nie tylko na obniżenie poziomu kortyzolu, ale także przyczynia się do lepszej regeneracji organizmu. Codzienne przebywanie na zewnątrz umożliwia wytwarzanie produkcji witaminy D, która ma istotne znaczenie dla funkcjonowania naszego zdrowia. Ponadto, obserwacja błękitnego nieba przez minimum pół godziny dziennie wpływa pozytywnie na produkcję melatoniny, która jest niezbędna w walce z bezsennością.

Spotykaj się z przyjaciółmi

Osoby, które mogą spotkać się z przyjaciółmi, lepiej radzą sobie ze stresującymi sytuacjami. Przede wszystkim dzięki wspierającemu otoczeniu możemy odciągnąć nasze myśli od problemów, pozwalając tym samym wyciszyć nasz umysł i ciało. Świadomość obecności drugiej osoby pozytywnie wpływa na naszą pewność siebie, co przekłada się na lepsze radzenie sobie z trudnymi wyzwaniami.

Sięgnij po zioła

W codziennej walce ze stresem mogą nam pomóc również zioła, które poprawiają funkcjonowanie całego organizmu. Dla lepszej regeneracji ważne jest, by dostarczać wystarczającą ilość antyoksydantów, które pomagają nam oczyścić nasz organizm z toksyn oraz zmiatają wolne rodniki. Do ziół, które pozytywnie wpływają na regulacje hormonu stresu należą: korzeń lukrecji, różeniec górski, żeń – szeń, czy ashwagandha. Udowodniono również pozytywne działanie olejku CBD, który działa wyciszająco na nasz organizm.

Medytuj

Dzięki prostym technikom medytacyjnym możemy pozytywnie wpłynąć na ilość wytwarzanego kortyzolu przez nasz organizm. Dzięki medytacji obniżamy ciśnienie krwi, uspokajamy oddech oraz zmieniamy częstotliwość fal mózgowych, co ułatwia nam osiągnięcie stanu głębokiego relaksu.

Jak obniżyć poziom kortyzolu dietą?

Nie możemy zapomnieć o istotnej roli diety dla zachowania zdrowego funkcjonowania naszego organizmu. Dzięki dostarczaniu potrzebnych składników wpływamy pozytywnie na nasze ciało, a nasz organizm przestaje magazynować tłuszcz traktując go jako rezerwę dla wytwarzanej w przyszłości energii. Zdrowa i zbilansowana dieta wpływa także korzystnie na nasz nastrój oraz sen, które z kolei przyczyniają się do redukcji stresu.

W diecie osoby, która pragnie obniżyć poziom kortyzolu, nie powinno zabraknąć zdrowych tłuszczy oraz produktów bogatych w antyoksydanty oraz magnez.

Do takich produktów należą:

• zielona herbata;
• gorzka czekolada i kakao;
• oliwa z oliwek;
• zdrowe oleje, takie jak olej lniany, olej z czarnuszki;
• orzechy włoskie i migdały;
• zdrowe węglowodany, takie jak komosa ryżowa.

Kolejnym ważnym składnikiem, który warto włączyć do naszej codziennej diety jest fosfatydyloseryna. Fosfatydyloseryna to fosfolipid, który oddziałuje na kortyzol, a znajdziesz go w takich produktach jak: śledzie atlantyckie, węgorze, biała fasola, jęczmień pełnoziarnisty, wątróbka drobiowa, czy tuńczyk.

Warto również pamiętać o odpowiednim nawodnieniu organizmu poprzez wypijanie minimum 2 litrów wody dziennie.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka