Zapalenie ucha oraz towarzyszące mu dolegliwości to poważny problem, który może wystąpić u osób w każdym wieku, bez względu na płeć. Choroba w zależności od rodzaju i umiejscowienia dolegliwości może mieć różne przyczyny. Stan ten może dotyczyć zarówno ucha zewnętrznego, jak i środkowego oraz wewnętrznego. Schorzenie nie powinno być bagatelizowane, ponieważ nieleczone może przyczynić się do wystąpienia niebezpiecznych dla zdrowia i życia pacjenta powikłań, do których zalicza się między innymi zapalenie opon mózgowych. Jak wygląda zapalenie ucha i jak je leczyć? Kiedy należy udać się do lekarza? Po odpowiedzi na powyższe pytania zapraszamy do naszego artykułu!

Budowa ucha. Zapalenie ucha – jak wygląda?

Ucho jest narządem słuchu, który składa się z trzech części. Zalicza się do nich ucho zewnętrzne, środkowe oraz wewnętrzne. W uchu zewnętrznym znajdują się elementy takie jak małżowina uszna oraz przewód słuchowy zewnętrzny. Od ucha środkowego oddziela je cienka błona bębenkowa. Ucho środkowe z kolei łączy się z gardłem przy pomocy trąbki słuchowej (tzw. trąbka Eustachiusza). W jego skład wchodzi jama bębenkowa razem z kosteczkami słuchowymi. Najbardziej schowana część ucha stanowi ucho wewnętrzne, którego najważniejszym elementem jest błędnik. Składa się on ze ślimaka i kanałów półkolistych, poza tym znajduje się w nim wewnętrzny przewód słuchowy.

Ucho pełni u człowieka wiele ważnych funkcji, do których zalicza się:

• odbieranie fal dźwiękowych,
• utrzymanie równowagi.

Ucho zewnętrzne oraz ucho środkowe wchodzi w skład tzw. układu przewodzącego, natomiast ucho wewnętrzne stanowi ważny element układu odbiorczego. Jak zostało wspomniane wcześniej, najważniejszym zadaniem ucha jest odbiór fal akustycznych, ich przetwarzanie oraz przekazywanie impulsów do ośrodków słuchowych, które są zlokalizowane w centralnym układzie nerwowym. Tam też dochodzi do ich interpretacji i rozumienia sygnału dźwiękowego. Słuch wiąże się również ze zdolnością mówienia.

Ucho stanowi wejście, przez które do organizmu mogą dostawać się patogeny chorobotwórcze odpowiadające za rozwój wielu schorzeń. Zwykle jest ono dobrze chronione, jednak zdarza się, że patogeny łamią wspomniane bariery i powodują różne infekcje ucha oraz ich powikłania. Zapalenie ucha może dotyczyć zarówno części zewnętrznej, jak i środkowej oraz wewnętrznej. Pojawiające się zarówno u dorosłych, jak i dzieci stany zapalne ucha są najczęstszą przyczyną zgłaszania się pacjentów do laryngologa. U niektórych pacjentów mogą mieć łagodny przebieg, z kolei u innych mogą przyczyniać się do rozwoju niebezpiecznych dla zdrowia powikłań, do których zalicza się, chociażby całkowitą utratę słuchu.

Przyczyny zapalenia ucha

Schorzenie, jakim jest zapalenie ucha, najczęściej wywoływane jest przez wirusy (wirusowe zapalenie ucha) oraz bakterie (bakteryjne zapalenie ucha). Wśród wirusów odpowiedzialnych za problemy z uszami wyróżniamy:

• wirusy grypy,
• wirusy paragrypy,
• rynowirusy,
• wirusy RSV.

Jeśli chodzi o zapalenie ucha zewnętrznego, przy zakażeniu często dużą rolę odgrywa wirus ospy wietrznej (VZV). Do innych przyczyn zapalenia ucha zalicza się grzyby, poza tym dolegliwość może mieć podłoże alergiczne.

• Stan zapalny ucha dotyczy zwykle ucha zewnętrznego. Jego przyczyną jest między innymi częste korzystanie z basenów, ponieważ wilgotne środowisko stanowi idealne podłoże do namnażania się drobnoustrojów odpowiedzialnych za rozwój tej dolegliwości. Za rozwój stanu zapalnego ucha zewnętrznego odpowiadać mogą również uszkodzone gruczoły łojowe, które przestają produkować woskowinę. Inną możliwą przyczyną zapalenia ucha jest częste korzystanie z patyczków do uszu, które mogą doprowadzić do podrażnienia przewodu słuchowego. Zmiany pH w przewodzie słuchowym to kolejne możliwe przyczyny zapalenia ucha. Chorobie sprzyjać może też cukrzyca oraz alergie.
• Zapalenie ucha środkowego może wystąpić w następstwie infekcji górnych dróg oddechowych, do których zalicza się między innymi zapalenie gardła oraz zapalenie krtani, poza tym rozwojowi stanów zapalnych w tej części ucha sprzyjać mogą alergie, polipy oraz przerost migdałka. Kolejne możliwe przyczyny zapalenia ucha środkowego to refluks żołądkowo-przełykowy, poza tym rozwojowi schorzenia sprzyjać może też przerost migdałka oraz czynne palenie tytoniu i bierne wdychanie dymu papierosowego. Nie bez znaczenia jest także spadek odporności organizmu. Zapalenie ucha środkowego dotyka zwłaszcza niemowlęta i małe dzieci.
• Zapalenie ucha wewnętrznego może być natomiast efektem nieleczonego stanu zapalnego w uchu środkowym, poza tym niekiedy stan ten może być spowodowany obecnością chorób autoimmunologicznych.

U wielu pacjentów do zapalenia ucha może dochodzić nagle. Zapalenie ucha objawy u dorosłych i dzieci może dawać bardzo zróżnicowane, co związane jest między innymi z przyczyną, która doprowadziła do wystąpienia stanu zapalnego oraz z miejscem, w którym stan zapalny wystąpił (ucho zewnętrzne, środkowe lub wewnętrzne).

Zapalenie ucha zewnętrznego – objawy

Najczęściej spotykane objawy zapalenia ucha zewnętrznego to pojawiający się ból i obrzęk skóry oraz łuszczący się naskórek. Inne objawy to zaczerwienienie oraz obecność wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu. U części pacjentów stan ten może objawiać się też dokuczliwym swędzeniem przewodu słuchowego. Zapalenie ucha zewnętrznego może skutkować powiększeniem się węzłów chłonnych, które stają się bolesne w dotyku. Poza tym często dochodzi do tego przemęczenie i osłabienie organizmu. Niekiedy wystąpić może też gorączka, poza tym pacjent może odczuwać ból w trakcie jedzenia.

Najczęstsze objawy zapalenia ucha środkowego oraz wewnętrznego

Zapalenie ucha środkowego w zależności od przebiegu dzieli się na ostre, wysiękowe oraz przewlekłe. Do najczęstszych objawów ostrego zapalenia ucha środkowego, które występuje zwłaszcza u najmłodszych pacjentów, zalicza się bardzo silny ból ucha, poza tym dochodzić może do tego gorączka oraz brak apetytu. Część pacjentów może uskarżać się na uciążliwy ból głowy, wymioty i nudności. Przy wysiękowym zapaleniu ucha może pojawić się płyn w błonie bębenkowej, poza tym może dojść do znacznego pogorszenia słuchu. Nieleczone zapalenie może przyczynić się nawet do trwałego uszkodzenia słuchu. W przypadku przewlekłego zapalenia ucha, które rozwija się zwykle u osób dorosłych, charakterystycznym objawem jest obecność ropnego lub surowiczego wycieku z ucha. Często dochodzi też do pogorszenia słuchu pacjenta.

Zapalenie ucha wewnętrznego może przyjmować formę ostrą lub przewlekłą. Do najczęstszych objawów zapalenia ucha wewnętrznego zalicza się zaburzenia równowagi oraz częste zawroty głowy. U części pacjentów mogą pojawiać się też inne objawy, do których zalicza się nudności i wymioty. Osoby z zapaleniem ucha wewnętrznego mogą mieć również szumy w uszach. Inne możliwe objawy to osłabienie oraz znaczne pogorszenie samopoczucia, poza tym może wystąpić też oczopląs. U niektórych pacjentów może dojść do niedosłuchu lub nawet głuchoty.

Zapalenie ucha – leczenie schorzenia

Sposób leczenia zapalenia ucha dobiera się indywidualnie, w zależności od czynnika, który jest odpowiedzialny za rozwój schorzenia. Leczenie zapalenia ucha wywołanego przez bakterie wiąże się z przyjmowaniem przez pacjenta antybiotyku, który przepisze mu lekarz. Na rynku dostępne są antybiotyki w różnych formach, jednak najczęściej stosuje się te w postaci kropli do uszu. Jeśli przy zapaleniu ucha wystąpią dodatkowe objawy, do których zalicza się między innymi gorączkę oraz bóle głowy, konieczne może okazać się przyjmowanie odpowiednich antybiotyków doustnych.

Inaczej wygląda leczenie, jeśli u pacjenta zdiagnozowane zostanie wirusowe zapalenie ucha. Co robić w takiej sytuacji? W przypadku wirusowego zapalenia ucha sprawdzić się mogą leki przeciwwirusowe, do których zalicza się np. acyklowir, natomiast jeśli sprawcą zapalenia ucha jest infekcja grzybicza, pacjent powinien przyjmować leki przeciwgrzybicze. Przy obecności objawów dodatkowych konieczne może okazać się przyjmowanie leków o właściwościach przeciwgorączkowych oraz przeciwzapalnych. Na zapalenie ucha sprawdzić się mogą leki obkurczające błonę śluzową nosa, których celem jest poprawa drożności trąbki słuchowej, poza tym nie bez znaczenia jest zachowanie odpowiedniej higieny.

Co jeszcze może się sprawdzić? Domowe sposoby na zapalenie ucha

Na zapalenie ucha polecane są niekiedy również domowe sposoby – stosowane bywają zwłaszcza w przypadku stanów zapalnych o łagodnym przebiegu i raczej głównie wspomagająco, gdyż z zapaleniem ucha nie ma żartów i zawsze zaleca się konsultację z lekarzem. Wspomagająco na zapalenie ucha skuteczny może okazać się między innymi czosnek, który dzięki zawartości allicyny dobrze radzi sobie z infekcjami pochodzenia bakteryjnego. Na zapalenie ucha polecany jest też imbir, który ceniony jest przede wszystkim za swoje właściwości przeciwzapalne. Przy zapaleniu ucha i związanym z nim bólem stosuje się też liście mięty, które wykorzystuje się w całości, poza tym polecany jest również sok z mięty. Dobrym rozwiązaniem może okazać się też olejek kamforowy, który działa rozgrzewająco. Jego stosowanie wiąże się z naniesieniem kilku kropli na skórę wokół bolącego ucha i dokładnym wmasowaniu. Polecane są również ciepłe kompresy, które mają na celu złagodzenie dolegliwości dotyczących bólu ucha.

Nie bez znaczenia pozostaje też odpowiednia pozycja w trakcie snu, jeśli pacjent zmaga się z zapaleniem ucha. Dobrze spać w takiej pozycji, aby nie uciskać bolącego miejsca, najlepiej w pozycji półsiedzącej. W tym celu warto oprzeć głowę na kilku poduszkach, by ciało było bardziej wyprostowane.

Możliwe powikłania po zapaleniu ucha

Nieleczone zapalenie ucha może doprowadzić do niebezpiecznych dla zdrowia powikłań. Występują one najczęściej u dzieci, chociaż zdarzają się też u dorosłych. Dzieli się je na wewnątrzskroniowe oraz wewnątrzczaszkowe.

• Do powikłań wewnątrzskroniowych zalicza się zapalenie błędnika, które objawia się w postaci szumów usznych, częstych zawrotów głowy oraz zaburzeń równowagi. Pojawić się może też niedowład lub porażenie nerwu twarzowego. Poza tym może dojść też do zapalenia wyrostka sutkowego oraz do zapalenia kości skroniowej.
• Jeśli chodzi o powikłania wewnątrzczaszkowe, zalicza się do nich zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych objawiające się światłowstrętem i sztywnością karku oraz ropnie mózgu, którym towarzyszą częste bóle głowy i ogólne osłabienie. Wystąpić może też zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej, przy której mogą pojawić się dreszcze i wysoka gorączka, a także ropień nadoponowy, który może dawać objawy w postaci stanów podgorączkowych i częstego bólu głowy.

Zapalenie ucha – na czym polega profilaktyka?

By nie dopuścić do rozwoju zapalenia ucha, bardzo ważne jest skupienie się na odpowiedniej profilaktyce. Zaleca się między innymi systematyczne czyszczenie przewodu słuchowego przy pomocy środków mających na celu rozpuszczenie zalegającej w uchu woskowiny, a nie przy pomocy patyczków. Profilaktyka powinna też uwzględniać noszenie czapki, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym, ponieważ uszy są szczególnie wrażliwe na niskie temperatury oraz gwałtowne ich zmiany. Należy uważać też podczas korzystania z basenu i sprawdzać, czy woda nie zalega w uszach. Poza tym nie należy lekceważyć infekcji dróg oddechowych, których częstym powikłaniem są stany zapalne uszu. Należy pamiętać o podejmowaniu działań mających na celu wzmocnienie odporności organizmu.

Literatura:

Jurkiewicz D., Zielnik-Jurkiewicz B., Zapalenie ucha środkowego, Medycyna po dyplomie, Otolaryngologia, 2012
Szyfter W., Wierzbicka M., Ostre zapalenie ucha środkowego u dzieci – problem stale aktualny, Pediatria Polska, 2009
Bojanowska E. i in., Ból ucha a choroby innych narządów w obrębie głowy i szyi, Ból, 2014
Latkowski B., Otolaryngologia, PZWL, 2017
Becker W., Naumann H. H., Pflatz C. R., Choroby uszu, nosa i gardła, Bel Corp, 1999
Bartoszewicz R., Zarębska P., Bruzgielewicz A., Niemczyk K., Zapalenie ucha zewnętrznego, Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 2012
Hryniewicz W., Albrecht P., Radzikowski A. (red.), Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego, Narodowy Instytut Leków, 2016

Autor artykułu: tech. farm. Anna Onikijuk