Tętno, inaczej puls, jest jednym z podstawowych parametrów życiowych. Określa liczbę uderzeń serca na minutę. Mierzenie pulsu ma na celu dostarczenie informacji na temat ogólnego stanu zdrowia pacjenta, a także sygnalizuje o tym, czy jego serce pracuje prawidłowo. Niewłaściwy puls może świadczyć o poważnych problemach z układem krążenia, a w niektórych przypadkach może stanowić nawet zagrożenie życia. Jaki powinien być puls u dorosłego człowieka i jak powinno wyglądać prawidłowe tętno u dzieci? Jaki jest prawidłowy puls u kobiet w ciąży? Po więcej informacji zapraszamy do artykułu, gdzie wspominamy również o tym, co może oznaczać wysokie ciśnienie i niski puls.

Co to jest puls?

Puls (z łac. pellere – uderzać, bić) to ilość uderzeń serca na minutę lub inaczej częstotliwość bicia serca. Często puls definiuje się również jako pulsowanie ścian tętnic, które wyczuwalne jest w momencie przyłożenia palców do tętnicy szyjnej, promieniowej lub innych wyczuwalnych tętnic. W praktyce puls oznacza rytmiczny ruch naczyń, który związany jest z ich rozciąganiem i kurczeniem w wyniku mechanicznego tłoczenia krwi przez mięsień serca. Dzięki regularnie wykonywanym pomiarom pulsu pacjent jest w stanie określić między innymi stopień „wytrenowania” swojego organizmu. Mniejsza liczba uderzeń serca na minutę oznacza, że pacjent jest w dobrej kondycji fizycznej – większa natomiast może świadczyć o gorszej formie fizycznej. Systematyczne pomiary pulsu pozwalają również określić sprawność sercowo-naczyniową pacjenta – prawidłowy puls świadczy o właściwej pracy układu krwionośnego.

Pomiar pulsu może okazać się przydatny przy diagnozowaniu niektórych chorób układu krwionośnego. Wartości tętna są jednak cechą dość indywidualną. Najczęściej niższy puls odnotowuje się w trakcie spoczynku, natomiast podwyższony puls pojawiać się może po wzmożonym wysiłku fizycznym. Mierzone wartości zależą głównie od skurczów serca, a także od elastyczności dużych naczyń krwionośnych. Wysoki puls u niektórych pacjentów może przyczynić się do rozwoju niebezpiecznych chorób.

Najważniejsze przyczyny wysokiego i niskiego pulsu

Wysoki puls (tachykardia) związany jest ze zbyt szybkim rytmem serca. Do objawów wysokiego tętna zalicza się ból i ucisk w okolicy mostka, duszności, osłabienie, spłycony oddech oraz zimne poty. Dość często wysokie tętno u pacjentów związane jest z podwyższonym ciśnieniem krwi. Do przyczyn wysokiego tętna u człowieka zalicza się między innymi:

• niedotlenienie organizmu,
• niewydolność serca lub wady serca,
• utratę znacznej ilości krwi,
• nadczynność tarczycy,
• odwodnienie,
• anemię,
• różnego rodzaju infekcje oraz towarzyszącą im gorączkę,
• hipoglikemię,
• dietę bogatą w cukier,
• stosowanie używek – papierosów oraz alkoholu.

Niski puls (bradykardia) oznacza zbyt wolne bicie serca i najczęściej objawia się w postaci zawrotów głowy, omdleń, mroczków przed oczami, a niekiedy nawet skutkować może utratą przytomności. Do przyczyn niskiego pulsu u pacjentów zalicza się głównie:

• przyjmowanie niektórych leków,
• choroby serca,
• zaburzenia związane z metabolizmem pacjenta,
• choroby układu nerwowego,
• zespół chorego węzła zatokowego,
• niedoczynność tarczycy.

Nieprawidłowa liczba uderzeń serca na minutę (zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski puls) nie powinna być przez pacjenta bagatelizowana. W przypadku nieprawidłowego pulsu warto udać się na konsultację do lekarza, ponieważ konieczne może okazać się wdrożenie leczenia dostosowanego indywidualnie do danego pacjenta.

Normy pulsu – jaki powinien być puls u dorosłego człowieka?

Przy ocenie tętna pod uwagę bierze się cechy, takie jak:

• Częstotliwość – liczba uderzeń serca na minutę; wyróżnia się tętno szybkie oraz tętno wolne.
• Miarowość – inaczej odstępy między poszczególnymi uderzeniami serca oraz siła tych uderzeń; wyróżnia się tętno miarowe i tętno niemiarowe.
• Wypełnienie – oznacza wysokość fali tętna; w zależności od wypełnienia wyróżnia się tętno wysokie, małe, nierówne i dziwaczne, nitkowate oraz naprzemienne.
• Napięcie – inaczej siła oporu tętnicy; wyróżnia się tętno miękkie oraz tętno twarde.
• Wysokość – parametr ten oznacza, czy mierzone tętno jest niskie, czy też wysokie.
• Chybkość – zależy od szybkości wypełniania i opróżniania tętnicy; wyróżnia się tętno szybkie oraz tętno leniwe.
• Symetryczność – oznacza symetryczność uderzenia fali tętna we wszystkich kończynach; w przypadku wykonywania pomiaru np. na tętnicy promieniowej, wartości tętna powinny być jednakowe po obu stronach.

Chcąc odpowiedzieć na pytanie, jakie jest prawidłowe tętno, należy uwzględnić między innymi wiek człowieka. Inne będzie więc prawidłowe tętno dorosłego człowieka, inne u dzieci i młodzieży. Jeszcze inaczej wyglądać może puls kobiet w ciąży. Za prawidłowy puls uznaje się przedział od 60 do 100 uderzeń serca na minutę. U niemowląt tętno jest jednak nieco wyższe. Prawidłowa liczba uderzeń serca na minutę w przypadku osób dorosłych wynosi około 70 uderzeń na minutę, natomiast prawidłowy puls u osób starszych wynosi około 80 uderzeń na minutę.

Jakie powinno być prawidłowe tętno u dzieci i młodzieży?

Normy pulsu u dzieci i młodzieży różnią się od norm pulsu u osób dorosłych. Za prawidłowe tętno w przypadku dzieci uznaje się wartość około 100 uderzeń na minutę, natomiast u młodzieży prawidłowy puls mieści się w granicy około 85 uderzeń na minutę. Inne normy pulsu obowiązują również niemowlęta. W ich przypadku za tętno prawidłowe uznaje się wartość około 130 uderzeń na minutę. U płodu natomiast właściwy puls to wartość 110–150 uderzeń na minutę.

Nieco inne może być też tętno po wysiłku u młodzieży, dzieci i osób dorosłych. Puls zmienia się w zależności od wielu czynników, a jednym z nich jest właśnie aktywność fizyczna. W trakcie wykonywanego wysiłku tętno najczęściej rośnie i niekiedy może osiągać wartość znacznie przekraczającą podane normy. Najwyższa wartość pulsu, jaka zostanie zaobserwowana u człowieka podczas wysiłku to tętno maksymalne. Ten rodzaj tętna oblicza się na podstawie wzoru: 220 minus wiek pacjenta (podany w latach). Tętno po wysiłku może być jednak niższe, zwłaszcza w przypadku osób, które ćwiczą regularnie. W przypadku ćwiczeń mających na celu utratę wagi i spalenie tkanki tłuszczowej najlepszy jest puls o wartości 50–70% maksymalnego tętna. Jeśli natomiast celem ćwiczeń jest poprawa kondycji fizycznej i wydolności organizmu, optymalna wartość pulsu powinna mieścić się w przedziale 70–85% maksymalnego tętna. Przy regularnych treningach optymalny jest przedział o wartości 65–85% tętna maksymalnego.

Jakie jest prawidłowe tętno u kobiet w ciąży?

Kobiety w ciąży z przyspieszonym biciem serca mogą mieć do czynienia na co dzień, co związane jest ze zmianami zachodzącymi w ich organizmach, dlatego norma pulsu w przypadku przyszłych mam jest wyższa o 10–20% od normy dla dorosłego człowieka. Zarówno serce, jak i żyły oraz tętnice ciężarnej osoby pompują znacznie większą objętość krwi w ciągu minuty niż przed jej zajściem w ciążę. W przypadku kobiet w ciąży układ krwionośny jest znacznie bardziej obciążony, dlatego mają one znacznie częściej przyspieszone tętno spoczynkowe, poza tym szybciej się męczą.

Jaki puls jest prawidłowy dla kobiet w ciąży? Prawidłowe tętno u ciężarnych może przekraczać wartość 80 uderzeń na minutę. W niektórych przypadkach za prawidłowy puls uznaje się również wartość nawet do 90–100 uderzeń na minutę. Takie wartości pulsu mogą się już pojawiać w 7. tygodniu ciąży i utrzymywać się nawet do kilku dni po porodzie. Nie powinny jednak stanowić powodu do niepokoju, ponieważ wyższy puls u kobiet ciężarnych jest zjawiskiem fizjologicznym. Do wzrostu tętna w ciąży dochodzi w wyniku wzrostu objętości krwi, poza tym wyższe tętno związane jest z większą ilością wody, która jest wówczas zatrzymywana w organizmie. Na wysokie tętno w ciąży wpływać mogą również zmiany hormonalne zachodzące w organizmie ciężarnej. Niekiedy wysoki puls u kobiety w ciąży może mieć podłoże stresowe, a także wiązać się z podejmowaną przez ciężarną aktywnością fizyczną.

Prawidłowy puls podczas snu

Sen może zajmować nawet ⅓ życia człowieka. W ujęciu biologicznym sen definiuje się jako stan bezruchu, który charakteryzuje się okresowym spadkiem wrażliwości na bodźce zewnętrzne. Bez snu człowiek nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować, ale i stan ten różni się nieco od stanu aktywności. Wyróżnia się dwie fazy snu: NREM (non-rapid eye movement) oraz REM (rapid eye movement). W trakcie snu procesy życiowe człowieka znacznie spowalniają, co da się zauważyć między innymi mierząc wartość pulsu w tym czasie – będą one odbiegać od tych, które uznaje się za prawidłowy puls w czasie snu czy aktywności. Gdy człowiek śpi, obniża się liczba oddechów na minutę, poza tym obniża się jego tętno. Niekiedy w czasie snu puls może spadać do wartości nawet 40–50 uderzeń na minutę.

Jak prawidłowo mierzyć puls?

W celu sprawdzenia, ile pojawia się uderzeń serca na minutę trzeba wykonać pomiar pulsu. Najczęściej pomiar pulsu wykonywany jest na tętnicy promieniowej. Puls zbadać można również na tętnicy szyjnej zewnętrznej, tętnicy grzbietowej stopy, tętnicy podkolanowej, tętnicy udowej oraz tętnicy ramiennej. Pomiar pulsu wykonuje się palcem środkowym i wskazującym dłoni. Należy nimi ucisnąć zagłębienie na szyi pod żuchwą (w przypadku pomiaru wykonywanego na tętnicy szyjnej) lub nadgarstkiem (jeśli puls mierzy się na tętnicy promieniowej) bądź inne miejsce, gdzie wyczuwalna jest wyraźnie tętnica. Jeśli pacjent wyczuje tętno, powinien włączyć stoper i zacząć liczyć uderzenia przez 15 sekund. Uzyskaną po tym czasie liczbę uderzeń należy pomnożyć przez cztery. Dzięki temu pacjent uzyska liczbę uderzeń na minutę.

Tętno zbadać można również przy pomocy ciśnieniomierza oraz pulsoksymetru. Wiele opasek sportowych też posiada taką funkcję, co jest przydatne przy wykonywaniu ćwiczeń fizycznych. Tętno bada się dodatkowo przy pomocy EKG. Natomiast u najmłodszych pacjentów puls najczęściej bada się przez osłuchiwanie serca.

Jaki puls jest niebezpieczny dla pacjenta?

Prawidłowe tętno u człowieka świadczy o właściwej pracy serca i układu krwionośnego. Jeśli jednak spoczynkowy puls dorosłych przekracza 100 uderzeń na minutę, pacjent ma do czynienia z tachykardią. Niekorzystny dla pacjenta może być także puls poniżej 60 uderzeń na minutę. Wówczas ma on do czynienia z bradykardią. Zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski puls wymagają wizyty u lekarza, ponieważ mogą być jednym z objawów groźnych chorób. Wysoki puls może świadczyć między innymi o zbyt wysokim poziomie cholesterolu, poza tym może być efektem nadczynności tarczycy, czy też zastawkowych chorób serca. Świadczyć może również o posocznicy, a oprócz tego o podwyższonym poziomie cukru we krwi. Niski puls może stać się przyczyną spadku natlenienia ośrodkowego układu nerwowego, poza tym pojawiać się mogą u pacjentów omdlenia i dezorientacja.

Niebezpieczny może być również podwyższony puls, któremu towarzyszą dodatkowe dolegliwości takie jak duszności, ból w klatce piersiowej, krwioplucie, zawroty głowy, osłabienie, omdlenia i zmęczenie, a dodatkowo uczucie nierównego bicia serca oraz mroczki przed oczami. Niekiedy u pacjentów obserwuje się ponadto niski puls i wysokie ciśnienie. Jeśli u pacjenta pojawi się wysokie ciśnienie oraz niski puls, świadczyć to może chociażby o odwodnieniu organizmu. Niski puls w połączeniu z wysokim ciśnieniem tętniczym może też sygnalizować miażdżycę, która zaliczana jest do najczęstszych chorób przewlekłych tętnic.

Jak obniżyć puls?

Jeśli u pacjenta pojawi się wysoki puls, należy wyeliminować czynniki, które przyczyniły się do jego wzrostu. Dobrym rozwiązaniem może okazać się wprowadzenie technik relaksacyjnych, które mają za zadanie redukcję stresu. Należy też ograniczyć spożywanie kawy i czarnej herbaty, a także zrezygnować z picia napojów energetycznych. Innym rozwiązaniem może okazać się zaprzestanie spożywania alkoholu oraz regularne nawadnianie organizmu (najlepiej wodą mineralną). Nie bez znaczenia pozostaje również dieta, która powinna być bogata w pełnoziarniste produkty, a oprócz tego w warzywa, ewentualnie w chude mięso. Aby uzyskać prawidłowy puls, wskazana jest dodatkowo regularna aktywność fizyczna. U niektórych pacjentów konieczne może okazać się przyjmowanie leków. Przy wysokim pulsie sprawdzić się mogą też metody doraźne, które polegają między innymi na wykonywaniu miarowych ćwiczeń oddechowych.

Autor artykułu: tech. farm. Izabela Soroka