Odma opłucnowa, nazywana także odmą płucną, to stan chorobowy, który rozwija się na skutek przedostania się powietrza i innych gazów do jamy opłucnej. Konsekwencją tego jest ucisk na pęcherzyki płucne, który prowadzi do pogorszenia wymiany gazowej i częściowego bądź całkowitego zapadnięcia się jednego lub obu płuc. Jakie są przyczyny i rodzaje odmy opłucnowej? Czym jest odma opłucnowa u noworodków i jak wygląda jej leczenie?

Odma opłucnowa – co to za choroba?

Odma opłucnowa stanowi poważny problem zdrowotny, który pojawia się w sytuacji, gdy w jamie opłucnej (przestrzeni pomiędzy dwiema blaszkami – opłucną trzewną, która przylega do płuca oraz opłucną ścienną, która wyściela jamę klatki piersiowej) stwierdza się obecność powietrza i innych gazów. Powietrze to uciska pęcherzyki płucne, co w efekcie prowadzi do uszkodzenia lub zapadnięcia się płuca (lub obu płuc). Warto przy tym zaznaczyć, że odma płucna może przebiegać bez żadnych widocznych objawów, jednak u większości pacjentów pojawia się ból w klatce piersiowej oraz spłycony oddech.

Odma opłucnowa jest schorzeniem, z którym zmagają się głównie mężczyźni (czterokrotnie częściej niż kobiety), zwłaszcza w wieku pomiędzy 20. a 30. rokiem życia lub po 60. roku życia. Niestety, zazwyczaj nie jesteśmy w stanie zapobiec rozwojowi odmy, ponieważ zanim dojdzie do pęknięcia pęcherzyków, choroba nie daje żadnych objawów.

Odma opłucnowa – przyczyny

Odma opłucnowa może rozwinąć się na skutek urazu klatki piersiowej, któremu towarzyszy złamanie żeber, a także może być wynikiem przebicia klatki piersiowej ostrym narzędziem. Co więcej, jej przyczyną może być też pęknięcie podopłucnowych pęcherzy rozedmowych podczas silnego kaszlu.

Warto również dodać, że w zależności od czynnika, który wywołuje odmę płucną, wyróżnia się następujące jej typy:

• odma opłucnowa jatrogenna – stanowi powikłanie po różnego rodzaju zabiegach medycznych, które przeprowadzane są w okolicy klatki piersiowej, np. zabiegach kardiochirurgicznych;
• odma opłucnowa samoistna – rozwija się w sytuacji, gdy zgromadzone pęcherzyki powietrza pękają. Ten rodzaj odmy opłucnowej występuje głównie u palaczy, ponieważ w trakcie palenia powstają ogniska rozedmowe w płucach;
• odma opłucnowa pourazowa – dochodzi do niej w efekcie urazu klatki piersiowej, w szczególności wtedy, gdy naruszone są powłoki zewnętrzne (np. złamanie żebra).

Odma opłucnowa – rodzaje

Biorąc pod uwagę mechanizm powstawania i lokalizację odmy opłucnowej, wyróżnia się następujące rodzaje choroby:

• odma opłucnowa zamknięta – pęcherzyki powietrza przedostają się jednorazowo do jamy opłucnej i ulegają samoistnemu wchłonięciu. Schorzenie to rozwija się zazwyczaj na skutek urazu płuca i pęknięcia pęcherzyków powietrza;
• odma opłucnowa otwarta – powietrze dostaje się do jamy opłucnej przez otwór powstały w klatce piersiowej lub oskrzeli. Taka odma stanowi realne zagrożenie dla życia pacjenta, ponieważ wiąże się ze znacznym zmniejszeniem powierzchni oddechowej;
• odma opłucna zastawkowa (inaczej wentylowana lub prężna) – ma miejsce wtedy, gdy dochodzi do urazu lub postrzału. Kolejne oddechy pacjenta powodują zasysanie powietrza do wnętrza jamy opłucnej, jednak nie może być ono usuwane tą samą drogą. W związku z tym odma opłucnowa stopniowo się powiększa i powoduje zapadnięcie się płuca.

Biorąc pod uwagę rozmiar odmy opłucnowej, rozróżnia się:

• odmę opłucnową małą, podczas której odległość między ścianą klatki piersiowej a opłucną wynosi co najwyżej 2 cm;
• odmę opłucnową dużą, gdzie odległość pomiędzy ścianą klatki piersiowej a opłucną jest większa niż 2 cm.

Odma opłucnowa u noworodków

Szacuje się, że u około 1-2% noworodków (najczęściej u wcześniaków oraz noworodków z zespołem zaburzeń oddychania) rozwija się odma opłucnowa. Powstaje ona wtedy, gdy pierwszy oddech dziecka sprawia, że dochodzi do pęknięcia pewnych przestrzeni powietrznych, a następnie przedostania się powietrza do jamy opłucnej i śródpiersia. W wielu przypadkach odma opłucnowa u noworodków jest na tyle niewielka, że nie daje żadnych objawów chorobowych i stosunkowo szybko ulega samoistnemu wchłonięciu. W leczeniu odmy opłucnowej u noworodków stosuje się zazwyczaj drenaż jamy opłucnej, punkcję oraz leczenie zachowawcze.

Odma opłucnowa – objawy

W przypadku niewielkiej odmy opłucnowej pacjent może nie odczuwać żadnych objawów choroby, a odma po kilku dniach ulega samoistnemu wchłonięciu. W sytuacji, gdy odma opłucnowa przybiera duże rozmiary, konieczna jest interwencja lekarza.

Wśród objawów, które występują u większości pacjentów, zalicza się:

• gwałtowny, intensywny ból w klatce piersiowej, który pojawia się po silnym kaszlu, wysiłku fizycznym lub urazie klatki piersiowej;
• stopniowo narastającą duszność;
• przyspieszone tętno;
• bladość powłok skórnych oraz zasinienie twarzy i szyi;
• nadmierną potliwość;
• spłycony, częsty oddech;
• ogólne osłabienie organizmu;
• omdlenia w przypadku dużego niedotlenienia.

Nasilenie powyższych objawów jest uzależnione od objętości oraz tempa przedostawania się powietrza do jamy opłucnej. W sytuacji, gdy pacjent zauważa u siebie wymienione objawy, powinien on zostać przewieziony do szpitala, gdzie na podstawie odpowiednich badań możliwe będzie postawienie prawidłowej diagnozy.

Odma opłucnowa – diagnostyka

W celu zdiagnozowania odmy opłucnowej o charakterystycznych objawach i dużych rozmiarach wystarczyć może wywiad lekarski z pacjentem. Jeżeli objawy są mniej charakterystyczne, konieczne jest przeprowadzenie licznych badań, które potwierdzą lub wykluczą występowanie odmy opłucnowej. Wśród procedur, które wykonywane są najczęściej, zalicza się:

• RTG klatki piersiowej – podstawowe badanie diagnostyczne w przypadku odmy opłucnowej. Na podstawie zdjęcia rentgenowskiego lekarz jest w stanie ustalić lokalizację powietrza w jamie opłucnej, a także określić wielkość odmy. Zdjęcie RTG wykonuje się także w przypadku odmy opłucnowej po wypadku lub urazie klatki piersiowej. Często jest to seria zdjęć robionych w kilkugodzinnych odstępach, by móc stale monitorować zwiększanie się odmy;
• tomografia komputerowa – jest to czulsze badanie w porównaniu do zdjęcia RTG, które umożliwia zaobserwowanie zmian u pacjentów po urazie, u których odma początkowo jest niewidoczna;
• USG klatki piersiowej – z uwagi na możliwość szybkiego przeprowadzenia badanie to stosowane jest głównie w nagłych przypadkach. Podczas USG lekarz jest w stanie zauważyć duże skupiska gazów w jamie opłucnej;
• gazometria i pulsoksymetria – badania o charakterze pomocniczym, które pozwalają na ocenę pH krwi oraz jej wysycenia poszczególnymi gazami;
• elektrokardiografia serca (EKG) – badanie pomocnicze, które może być stosowane w przypadku dużej, jednostronnej odmy opłucnej. Na zapisie widać wówczas zaburzenia przewodnictwa.

Odma opłucnowa – leczenie

Jeżeli na podstawie powyższych badań lekarz stwierdzi obecność powietrza w jamie opłucnej, a także zauważy objawy niedotlenienia organizmu pacjenta, zleca on wdrożenie odpowiedniego leczenia, indywidualnie dopasowanego do stanu zdrowia chorego. Podstawowym celem leczenia jest usunięcie powietrza z jamy opłucnej, upowietrznienie zapadniętego płuca, a następnie zapobieganie nawrotom choroby. W zależności od typu i wielkości odmy, jak również stopnia nasilenia objawów, wdraża się inny rodzaj leczenia.

Jeżeli występuje stan bezpośredniego zagrożenia życia, konieczne jest podanie pacjentowi tlenu. W przypadku jednostronnej odmy prężnej, w wyniku której dochodzi do ucisku na płuco i duże naczynia krwionośne, niezbędne może się okazać szybkie nakłucie opłucnej i odprowadzenie gazów. Odma obustronna wymaga natomiast drenażu jamy opłucnej, który należy rozpocząć po stronie większej odmy. W stanach niezagrażających życiu, gdy pacjent po raz pierwszy zmaga się z niewielką odmą płucną, zalecany jest odpoczynek w łóżku, stosowanie odpowiednich leków zmniejszających dolegliwości bólowe, ćwiczenia oddechowe oraz tlenoterapia. Odma powinna wchłonąć się wówczas po kilku dniach bez interwencji lekarza.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka