Zapalenie płuc jest jednym z poważniejszych schorzeń zapalnych dolnych dróg oddechowych u dzieci i niemowląt, które objawia się zazwyczaj wysoką gorączką, uporczywym kaszlem oraz jedno- lub obustronnymi zmianami w płucach. Niestety, zapalenie płuc to choroba bardzo podstępna, która czasami może przebiegać u najmłodszych zupełnie bezobjawowo, a jednym symptomem wzbudzającym niepokój rodziców jest wtedy wyraźne osłabienie malucha. Jakie są przyczyny zapalenia płuc, jak je rozpoznać i leczyć? Kiedy należy zgłosić się do szpitala z zapaleniem płuc u dziecka?

Zapalenie płuc u niemowlaka – co to za choroba?

Zapalenie płuc u dziecka to ostra infekcja dolnych dróg oddechowych, której towarzyszy stan zapalny miąższu płuc, czyli pęcherzyków płucnych. Choroba ta wywołana jest najczęściej przez wirusy lub bakterie, jednak może zdarzyć się również tak, że dziecko zmaga się z zapaleniem płuc grzybiczym, atypowym, chemicznym lub alergicznym. Warto również dodać, że charakterystyczne dla zapalenia płuc u dziecka są dolegliwości ze strony układu oddechowego, takie jak przyspieszony oddech lub duszności, a także patologiczne szmery w płucach dziecka.

Zapalenie płuc u dziecka – przyczyny

U noworodków za rozwój zapalenia płuc odpowiadają zazwyczaj bakterie, które pochodzą od matki. Do zakażenia wertykalnego dochodzi wówczas podczas porodu, kiedy to dziecko przechodzi przez kanał rodny kobiety. Jeśli chodzi natomiast o niemowlęta i dzieci w wieku do 5. roku życia, za najczęstszą przyczynę zapalenia płuc uważa się wirus RS, adenowirusy oraz wirus paragrypy. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową.

W przypadku dzieci pomiędzy 5. a 15. rokiem życia zapalenie płuc wywołują głównie bakterie, takie jak pneumokoki i meningokoki (w tym Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae). Zapalenie płuc w tej grupie wiekowej może mieć charakter pierwotny (w sytuacji, gdy choroba rozpoczyna się od infekcji bakteryjnej) lub wtórny (gdy dochodzi do nadkażenia bakteryjnego infekcji wirusowej).

Zapalenie płuc u dziecka – rodzaje

W zależności od etiologii choroby rozróżnia się następujące rodzaje zapalenia płuc u dziecka:

• wirusowe zapalenie płuc – często stanowi ono powikłanie po przebytej grypie. By je zdiagnozować, niezbędne jest zrobienie badania RTG klatki piersiowej. Wśród objawów występujących u dzieci z wirusowym zapaleniem płuc zalicza się duszności, ból w klatce piersiowej, suchy kaszel oraz brak apetytu;
• bakteryjne zapalenie płuc – w trakcie badania stetoskopem lekarz wyraźnie słyszy szmery w płucach dziecka. Dodatkowo, u maluszka może pojawić się wysoka gorączka, ogólne osłabienie organizmu, potliwość oraz dreszcze. Początkowo kaszel dziecka jest suchy, jednak z czasem staje się mokry i odbywa się wraz z odkrztuszaniem wydzieliny;
• atypowe zapalenie płuc – u dziecka rozwój tego schorzenia trwa bardzo długo, czasami nawet kilka tygodni. Początkowe stadium choroby jest łagodne, a po 2 tygodniach pojawia się suchy kaszel oraz podwyższona temperatura, do których może dołączyć ból gardła, głowy i ból mięśni;
• grzybicze zapalenie płuc – charakteryzuje się przyspieszonym oddechem, brakiem apetytu, dusznościami i apatią u dziecka;
• bezobjawowe zapalenie płuc – u dziecka taki rodzaj choroby rozwija się bez dodatkowych symptomów. Mali pacjenci czują się jednak osłabieni, ich oddech jest przyspieszony i czasami zdarza im się kaszleć. By potwierdzić bezobjawowe zapalenie płuc u niemowlaka, konieczne jest wykonanie badania RTG klatki piersiowej;
• zachłystowe zapalenie płuc u dziecka – to szczególny rodzaj zapalenia płuc, który rozwija się w sytuacji, gdy treść pokarmowa przedostanie się do dróg oddechowych dziecka. Bakterie zawarte w treści pokarmowej podrażniają śluzówkę płuc i oskrzeli, w efekcie czego dochodzi do powstania stanu zapalnego w organizmie maluszka. Najwięcej zachorowań na tę chorobę diagnozuje się u dzieci do 5. roku życia;
• śródmiąższowe zapalenie płuc u dziecka – choroba rzadko pojawia się u dzieci, znacznie częściej cierpią na nią dorośli. W jej przebiegu dochodzi do uszkodzenia struktury pęcherzyków płucnych oraz budowy tkanki łącznej, w efekcie czego wentylacja i wymiana gazowa są utrudnione, co z kolei sprawia, że konieczne jest zastosowanie wentylacji mechanicznej. Warto dodać, że w wielu przypadkach nie ma możliwości ustalenia przyczyn śródmiąższowego zapalenia płuc u dziecka – mówimy wówczas o idiopatycznym śródmiąższowym zapaleniu płuc.

Zapalenie płuc u niemowlaka – objawy

Przebieg zapalenia płuc u dziecka zależy przede wszystkim od etiologii choroby, jak również od odporności maluszka.

Wśród najczęstszych objawów, które powinny wzbudzić niepokój rodzica, zaliczyć należy:

• kaszel – zarówno suchy jak i mokry;
• ból w klatce piersiowej dziecka;
• duszności;
• świszczący, szybki oddech z wyczuwalnymi szmerami w płucach;
• katar;
• dreszcze i potliwość;
• stan podgorączkowy lub gorączka;
• brak apetytu;
• rozdrażnienie, apatia.

Wielu rodziców zastanawia się, jak rozpoznać zapalenie płuc u dziecka – czy powyższe objawy będą wystarczające? Jeżeli jest to choroba o podłożu bakteryjnym, sprawa jest zazwyczaj prosta, ponieważ już podczas badania stetoskopem lekarz słyszy charakterystyczne szmery w płucach dziecka. Niestety, w przypadku bezobjawowego lub wirusowego zapalenia płuc sytuację często musi rozstrzygać badanie RTG.

Zapalenie płuc u dziecka – ile trwa?

Zapalenie płuc u dziecka trwa około 2 tygodni, jednak jeżeli wdrożona terapia została dobrana prawidłowo, znaczną poprawę w samopoczuciu dziecka widać już po pierwszym tygodniu leczenia. Warto jednak dodać, że kaszel towarzyszący zapaleniu płuc może męczyć maluszka jeszcze przez kolejne 2-3 tygodnie, a uczucie zmęczenia i osłabienia może mu doskwierać nawet do 6 tygodni po ustąpieniu objawów choroby.

Zapalenie płuc u dziecka – leczenie w warunkach domowych

Metoda leczenia zapalenia płuc u dziecka zależy m.in. od rodzaju choroby. Bakteryjne zapalenie płuc u najmłodszych powinno być leczone antybiotykiem, który wymierzony jest w konkretny szczep bakterii. Dodatkowo, lekarz może zlecić przyjmowanie leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych, jak również preparatów ułatwiających odkrztuszanie wydzieliny i łagodzących kaszel. Podobna terapia (oprócz antybiotyku) wdrażana jest u dzieci z wirusowym zapaleniem płuc.

Bez względu na genezę choroby w zapaleniu płuc u dziecka wskazane jest regularne wykonywanie inhalacji maluszkowi, właściwe jego nawodnienie oraz utrzymywanie odpowiedniej temperatury (20°C) i wilgotności powietrza w pomieszczeniu. Dziecko powinno odpoczywać w pozycji półleżącej, a rodzic powinien co jakiś czas delikatnie oklepywać jego plecki. Pamiętajmy również o tym, by jak najczęściej oczyszczać nos dziecka z zalegającej w nim wydzieliny – starsze dzieci mogą wydmuchać nos same, w przypadku młodszych należy zastosować aspirator.

Zapalenie płuc u dziecka – kiedy do szpitala?

Niestety, zapalenie płuc u dzieci to niebezpieczna choroba, która w wielu sytuacjach wymaga wdrożenia leczenia w warunkach szpitalnych. Leczenie szpitalne jest stosowane głównie u najmłodszych dzieci, u których jedyną opcją jest podawanie antybiotyku drogą dożylną oraz u tych nieco starszych, u których choroba przebiega w bardziej zaawansowanym stadium (zły ogólny stan dziecka i silne duszności).

Niedoleczone lub zaniedbane zapalenie płuc u dziecka może prowadzić do wielu poważnych powikłań, takich jak m.in. wysiękowe zapalenie opłucnej, ropniak opłucnej, ropień płuca lub nawet martwicze zapalenie płuc. W związku z tym tak ważne jest, by w razie braku poprawy stanu zdrowia dziecka natychmiast skontaktować się z lekarzem, który przebada dziecko i dopasuje dalsze leczenie do konkretnej sytuacji.

Autor artykułu: mgr farm. Mariusz Kamiński