Badanie moczu należy do podstawowych badań laboratoryjnych, które mogą pomóc w rozpoznaniu różnego rodzaju schorzeń, w tym m.in. chorób nerek, dróg moczowych oraz chorób metabolicznych. Jego przeprowadzenie jest zalecane w celach diagnostycznych (u osób z objawami choroby), przesiewowych (np. przed wykonaniem znieczulenia) oraz kontrolnych (podczas monitorowania stanu zdrowia osób z przewlekłymi chorobami nerek). Jak się przygotować do badania moczu i jak prawidłowo pobrać próbkę?

Badanie moczu – co to jest?

Badanie moczu jest jednym z podstawowych nieinwazyjnych badań laboratoryjnych, które umożliwia rozpoznanie różnego rodzaju chorób. Polega ono na ocenie pobranej próbki moczu pod kątem fizycznym i biochemicznym, a także pod kątem występowania w nim specyficznych komórek, wałeczków oraz kryształów.

Należy pamiętać, że mocz jest ważnym płynem ustrojowym produkowanym w nerkach i wydalanym z organizmu wraz z produktami przemiany materii, które są niepotrzebne lub toksyczne dla naszego organizmu. Każdego dnia organizm zdrowego człowieka wydala od 500 do 2500 ml moczu – ilość ta uzależniona jest od kilku czynników, w tym m.in. ilości spożywanych płynów oraz temperatury otoczenia.

Wskazania do wykonania badania moczu

Podczas rutynowego badania możemy wykryć w moczu obecność różnych substancji, których obniżony lub podwyższony poziom może sugerować rozwój infekcji. W związku z tym lekarz często zleca wykonanie takiego badania ze względów profilaktycznych (badanie moczu powinno być przeprowadzane przynajmniej raz w roku zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn), jednak jeśli u pacjenta występują objawy infekcji, jest ono ważne również ze wskazań medycznych.

Badanie moczu powinno być zatem przeprowadzane w następujących sytuacjach:

• jeśli występuje podejrzenie infekcji układu moczowego (pacjent odczuwa takie objawy jak m.in. ból lub pieczenie podczas mikcji, trudności w oddawaniu moczu, ślady krwi w moczu, wysoka gorączka, intensywny ból w podbrzuszu);
• w celu stałego monitorowania skuteczności wdrożonej terapii kamicy nerkowej, infekcji układu moczowego, nadciśnienia tętniczego, a także wybranych chorób wątroby;
• kontrolnie u osób zmagających się z cukrzycą oraz kobiet w ciąży

Badania moczu – rodzaje

W diagnostyce rozróżnia się kilka rodzajów badań moczu, które przekazują nam cenne informacje na temat stanu naszego zdrowia. Zalicza się do nich:

• badanie ogólne moczu – jest to proste badanie diagnostyczne, które ocenia takie parametry jak barwa i wygląd moczu, jego przejrzystość, zapach oraz ciężar właściwy;
• badanie chemiczne moczu – wskazuje ono na obecność białka w moczu, ciał ketonowych, glukozy, bilirubiny czy też azotanów, które mogą informować o rozwijających się jednostkach chorobowych;
• badanie osadu moczu – badanie przeprowadzane jest na odwirowanej, specjalnie przygotowanej próbce moczu, co pozwala na dokonanie skrupulatnej analizy osadu moczu. Osad oceniany jest jakościowo, ilościowo oraz półilościowo pod względem wszystkim składników morfotycznych, czyli nabłonków płaskich, leukocytów, wałeczków lipidów, erytrocytów, składników mineralnych, a także grzybów, bakterii, pasożytów i śluzu;
• posiew moczu – badanie to wykonywane jest w sytuacji, gdy badanie ogólne moczu dało nieprawidłowy wynik. Próbka moczu jest posiana na specjalnej płytce z pożywką dla bakterii, dzięki czemu można wykryć w niej obecność określonego rodzaju bakterii. Na wynik takiego badania należy poczekać z reguły kilka dni.

Jak się przygotować do badania moczu?

By mieć pewność, że wyniki badania będą wiarygodne, próbkę moczu powinniśmy pobrać rano, zaraz po przebudzeniu. W tym celu należy wykorzystać specjalny pojemniczek kupiony w aptece. Należy pamiętać, aby mocz nie był zbierany do zwykłego słoiczka lub pojemnika, który nie został wcześniej zdezynfekowany.

Zanim przejdziemy do pobrania próbki moczu, należy dokładnie umyć ręce, a także umyć okolice cewki moczowej i narządów płciowych przy pomocy ciepłej wody z mydłem lub specjalnego płynu do higieny intymnej. By nie przenosić bakterii z odbytu, kobiety powinny delikatnie rozchylić wargi sromowe i wyczyścić ujście cewki moczowej od przodu do tyłu. Mężczyznom zaleca się natomiast odciągnięcie napletka i przemycie żołędzi prącia lekko zwilżonym wacikiem.

Mocz powinien być zawsze pobierany z samego rana i ze środkowego strumienia. Co to oznacza? Oddawanie moczu należy rozpocząć do muszli klozetowej, a dopiero po chwili możemy zacząć napełnianie pojemniczka. Wiele osób zastanawia się, ile moczu potrzeba do badania, by móc uzyskać rzetelny wynik. Otóż uważa się, że wystarczająca będzie próbka o pojemności około 50 ml – tak napełniony pojemniczek powinniśmy dostarczyć do laboratorium w możliwie jak najkrótszym czasie. Jeśli nie możemy zrobić tego od razu po pobraniu próbki, pojemniczek możemy schować do lodówki i w ciągu 2 godzin zanieść go do laboratorium.

Badanie moczu w ciąży

Badanie moczu jest obowiązkowe dla każdej przyszłej mamy, która powinna zgłaszać się na nie raz w miesiącu oraz zawsze wtedy, gdy pojawią się u niej niepokojące objawy, takie jak np. ból w okolicy nerek, pieczenie i bolesne parcie na pęcherz. Jest to szczególnie istotne, ponieważ ze względu na specyficzną anatomię układu moczowego (krótka cewka moczowa i bliskie sąsiedztwo z odbytem) kobiety w ciąży są znacznie bardziej narażone na rozwój zakażeń układu moczowego.

Nie bez znaczenia pozostają także hormony ciążowe, które wpływają na rozluźnienie mięśni gładkich w drogach moczowych kobiety, przez co drobnoustroje zyskują łatwiejszy dostęp do jej organizmu. Wyniki każdego badania moczu w ciąży powinien zobaczyć lekarz, który oceni, czy występują wskazania do wdrożenia leczenia.

Badanie moczu a okres

Jesteś w trakcie menstruacji i zastanawiasz się, czy możesz wykonać badanie moczu? Jak podkreślają specjaliści, należy unikać pobierania próbki moczu podczas okresu. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że będzie ona zanieczyszczona krwią, a nawet najmniejsza ilość krwi może przyczynić się do zaburzenia otrzymanego wyniku. Co ważne, jeśli pacjentka cierpi na inne choroby, które objawiają się obecnością krwi w moczu, badanie podczas okresu może uniemożliwić wykrycie tych nieprawidłowości.

Badanie moczu – wyniki

Jak już wspomnieliśmy, podczas badania moczu ocenia się poszczególne cechy fizyczne, biochemiczne oraz morfologiczne moczu. Należą do nich:

• barwa moczu – pożądany kolor moczu to odcień słomkowy, jednak prawidłowa barwa może być także przezroczysta lub nawet ciemnożółta. Intensywność zabarwienia jest uzależniona od ilości wypitych płynów (im więcej pijemy, tym mocz staje się bardziej przezroczysty);
• przejrzystość moczu – mocz zdrowego człowieka jest przejrzysty. Jego zmętnienie może oznaczać zapalenie dróg moczowych;
• ciężar właściwy – jego prawidłowa wartość wynosi od 1003 do 1035 kg/l. Wyższe wartości mogą sugerować cukrzycę, natomiast niższe – niewydolność nerek;
• zapach moczu – nie powinien być w ogóle wyczuwalny, chociaż jak wiadomo, świeżo oddany mocz ma lekko kwaskowatą woń. Wyczuwalny zapach amoniaku w moczu może sugerować infekcję dróg moczowych;
• pH moczu – prawidłowa wartość mieści się w przedziale od 4,5 do 8,0. Wysokie pH może świadczyć o infekcji układu moczowego lub kamicy nerkowej, natomiast niskie (kwaśne) o odmie opłucnowej lub długotrwałej biegunce;
• białko – w moczu zdrowej osoby nie powinno występować białko. Jego pojawienie się często związane jest z gorączką lub stanowi wynik ciąży czy też intensywnego wysiłku fizycznego;
• cukier – u zdrowych pacjentów cukier w moczu nie jest wykrywany. Najczęstszą przyczyną jego obecności jest cukrzyca;
• bilirubina – jeśli występuje, informuje to o niewydolności wątroby lub niedrożności dróg żółciowych;
• urobilinogen – jednorazowo jego ilość wydalona z moczem nie powinna przekraczać 1 mg/dl. Zwiększone wydalanie może sugerować uszkodzenie wątroby lub żółtaczkę;
• ciała ketonowe – ich obecność w moczu może świadczyć o nieleczonej cukrzycy, niewydolności nerek czy też niedożywieniu;
• nabłonki – ich ilość nie powinna przekraczać 5. Im więcej nabłonków, tym większe ryzyko rozwoju stanu zapalnego dróg moczowych;
• erytrocyty – badanie moczu wskazujące obecność erytrocytów powyżej 3 w polu widzenia może świadczyć o uszkodzeniu układu moczowego, marskości wątroby lub gruźlicy;
• leukocyty – badanie moczu wskazujące obecność leukocytów powyżej 10 w polu widzenia może sugerować bakteryjne zapalenie dróg moczowych.

Autor artykułu: Technik farmaceutyczny Damian Doliński