Owulacja to bardzo ważny czas w cyklu menstruacyjnym każdej kobiety. W dniu owulacji uwalniana jest z jajnika komórka jajowa, która następnie wędruje jajowodem. Jej zapłodnienie przez plemniki może prowadzić do poczęcia nowego życia. Co konkretnie dzieje się w czasie owulacji i w jakim momencie cyklu ona występuje? Czy da się przewidzieć moment owulacji i czy u każdej kobiety pojawia się on dokładnie w tym samym czasie cyklu? Informacje na ten temat zebraliśmy w poniższym artykule. Dodatkowo wspominamy o objawach, które mogą wskazywać na owulację, a także o metodach, które mogą potwierdzić moment owulacji.

Co to jest owulacja?

Mianem owulacji określa się moment w cyklu miesiączkowym kobiety, gdy komórka jajowa uwalniana jest z jajnika i przemieszcza się do jajowodu. Inna nazwa owulacji to jajeczkowanie, czyli właśnie moment uwalniania jajeczka z pęcherzyka Graafa. Zazwyczaj owulacja zdarza się raz w cyklu, a pojawia się w momencie, gdy komórka jajowa jest gotowa do zapłodnienia. Jajeczkowanie jest „szczytem płodności”, co oznacza, że współżycie w czasie jej trwania daje największą szansę na zajście w ciążę. Obserwowanie swojego cyklu menstruacyjnego i objawów, które pojawiają się regularnie w różnych jego fazach, może być pomocne w określeniu z dużym prawdopodobieństwem, kiedy wystąpi u kobiety dzień owulacji. Taka informacja może być przydatna podczas planowania rodziny lub przeciwnie – jako dodatkowa (ale nie główna) ochrona przed poczęciem.

Kobieta posiada określoną ilość komórek jajowych, które są uwalniane przez cały okres jej płodności, czyli od momentu wejścia w okres dojrzałości płciowej, aż do momentu menopauzy. Do wystąpienia owulacji niezbędne jest odpowiednie stężenie hormonów, a te są produkowane przy współpracy na osi podwzgórze-przysadka-jajnik.

Co się dzieje podczas owulacji?

Aby dobrze wytłumaczyć, na czym polega owulacja, należy wspomnieć, że cykl menstruacyjny każdej kobiety jest kontrolowany przez różnego rodzaju hormony. Wzrost stężenia poszczególnych hormonów w organizmie bądź spadek ich stężenia prowadzi do konkretnych zmian w cyklu, które można zaobserwować m.in. jako owulację lub miesiączkę. Gdy kobieta zbliża się do owulacji, w jej organizmie powstaje więcej estrogenu. Hormon ten przyczynia się do zagęszczenia śluzu endometrium macicy oraz wytworzenia takiego środowiska w drogach rodnych, które będzie najbardziej korzystne dla plemników. Wysoki poziom estrogenów wpływa między innymi na libido kobiety przed owulacją, a także na wzrost jej atrakcyjności w oczach potencjalnych partnerów. Estrogen przyczynia się do nagłego wzrostu hormonu luteinizującego (LH) – jego wyrzut przyczynia się do uwolnienia dojrzałego w jajniku jajeczka do jajowodu. Moment, w którym się to dzieje, określa się mianem owulacji. Komórka jajowa nie żyje jednak długo, dlatego, jeśli para stara się o dziecko, jest to najlepszy moment na współżycie.

Kiedy występuje owulacja?

Zazwyczaj mówi się, że owulacja przypada na połowę cyklu, jednak jest to zbyt duże uproszczenie, by móc określić moment, gdy u kobiety wystąpi jajeczkowanie. Kiedy kobieta faktycznie jajeczkuje, można sprawdzić u ginekologa, monitorując dojrzewanie pęcherzyków. Może być to pomocne w przypadku kobiet, które długo starają się o dziecko. Jeśli chodzi natomiast o prognozowany moment wystąpienia owulacji, lepiej posługiwać się nieco innym szacowaniem niż „połowa cyklu”. Owulacja występuje zazwyczaj na odpowiednią ilość dni przed miesiączką. Ile dni przed okresem jest owulacja? Mówi się, że jest to 14 dni, chociaż bardziej rozsądnie będzie przyjąć, że owulacja pojawia się na około 13–15 dni przed krwawieniem menstruacyjnym. O ile zatem przy cyklach 28-dniowych owulacja faktycznie będzie występować w połowie cyklu, to już przy tych dłuższych i krótszych nie będzie to połowa.

By zacząć wyliczać moment prawdopodobnej owulacji w swoim przypadku, należy wiedzieć, jak liczyć długość cyklu. Przede wszystkim ważne jest monitorowanie kolejnych cyklów i zapisywanie w kalendarzu pierwszego dnia krwawienia, ostatniego dnia krwawienia itd. Pozwoli to poznać średnią długość cyklu kobiety, a to pierwszy krok do tego, aby móc mówić, w którym momencie u danej osoby może z wysokim prawdopodobieństwem dojść do owulacji.

Za pierwszy dzień cyklu przyjmuje się zawsze pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego, przy czym faktycznie ma być to krwawienie, a nie plamienia pojawiające się u niektórych kobiet nieco wcześniej. Ostatni dzień cyklu to natomiast dzień poprzedzający pierwszy dzień nowego cyklu, czyli upraszczając – dzień przed pojawianiem się miesiączki. Oznaczając przy każdym cyklu początek krwawienia, można szybko zorientować się, jak często miesiączki występują u kobiety i z jaką regularnością długość cyklu jest powtarzalna. Tu też należy nadmienić, że cykle nie muszą być identyczne, a niewielkie odchylenia (2–4 dniowe) uważane są za normę. Dopiero na tym etapie można zacząć wyliczać moment owulacji.

Jajeczkowanie – kiedy się go spodziewać?

Nie u każdej kobiety owulacja występuje w tym samym czasie. Czas wystąpienia owulacji jest zależny między innymi od długości cyklu menstruacyjnego kobiety. „Książkowo” podaje się, że cykl menstruacyjny ma 28 dni, jednak prawidłowe są również cykle krótsze i dłuższe – jest to indywidualna cecha każdego organizmu kobiety. Za normę uważa się cykl menstruacyjny trwający 23-35 dni. Dzień owulacji u kobiet z różną długością cyklu przypadać będzie inaczej, co wspomniano już we wcześniejszym akapicie.

Aby określić w przybliżeniu, kiedy występuje owulacja przy danej długości cyklu i zrozumieć, jak funkcjonuje organizm kobiety w tym czasie, należy przypomnieć sobie, jakie są poszczególne fazy cyklu menstruacyjnego. Cykl miesiączkowy dzieli się na różne etapy. W większości źródeł podaje się podział na 3 fazy cyklu. Niektóre źródła dodatkowo opisują moment menstruacji, inne natomiast miesiączkę wliczają w fazę folikularną.

• Menstruacja – rozpoczyna się w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego i trwa zazwyczaj 3–7 dni. Menstruacja ma za zadanie oczyszczenie macicy. Jeśli we wcześniejszym cyklu nie doszło do zapłodnienia, złuszczeniu ulega endometrium macicy, a z pochwy kobiety wydostaje się krew zmieszana z fragmentami endometrium. W czasie miesiączki poziom hormonów jajnikowych jest niski, przez co u kobiety nieco poprawia się samopoczucie oraz przemiana materii. Dokuczliwy może być jednak w tym czasie ból podbrzusza, czy też bóle obejmujące dolną część pleców. Już w tej fazie zaczyna działać produkowany przez pobudzoną przez podwzgórze przysadkę mózgową hormon FSH, który przyczynia się do dojrzewania określonej liczby pęcherzyków Graafa.
• Faza Folikularna – trwa aż do rozpoczęcia owulacji, czyli około 11–17 dni. W fazie tej dochodzi do wzrostu stężenia estrogenu. Rosnący poziom estrogenu hamuje wydzielanie FSH, ale jednocześnie przyczynia się do wyrzutu z przysadki hormonu LH. Ten natomiast już niedługo przyczyni się do pęknięcia pęcherzyka jajnikowego dominującego. Jest to też czas na odbudowę endometrium macicy.
• Owulacja – wysoki poziom estrogenów przyczynia się do wzrostu stężenia poziomu LH, a ten sprawia, że pęka pęcherzyk jajnikowy i następuje moment uwolnienia komórki jajowej z jajnika.
• Faza Lutealna – trwa zazwyczaj około 13–15 dni. Działanie LH sprawia, że pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciało żółte, które natomiast zaczyna produkować progesteron oraz estrogeny. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte obumiera, a w związku z tym spada powoli poziom estrogenu i progesteronu. Daje to sygnał podwzgórzu, by rozpocząć wkrótce nowy cykl, czyli pobudzić przysadkę do produkcji hormonu FSH.

Cykl 28 dni – kiedy owulacja? Cykl dłuższy i krótszy – kiedy owulacja?

Najłatwiej będzie zaprezentować na przykładzie, jak obliczyć dzień owulacji. Dla uproszczenia obliczeń, na początku posłużymy się danymi „książkowymi”, za które uznawany jest cykl 28 dni. Kiedy owulacja wystąpi w tym przypadku? Jeśli cykl ma 28 dni, a owulacja występuje na 14 (13–15) dni przed spodziewaną miesiączką, bardzo łatwo obliczyć, w którym dniu cyklu miesiączkowego występuje owulacja. Wystarczy wykonać następujące działanie: 28-14 = 14. Owulacja przy cyklu 28-dniowym z dużym prawdopodobieństwem wystąpi w 14 dniu cyklu, czyli w jego połowie. Bezpieczniej przyjąć jednak, że będzie to 13-15 dzień cyklu.

Inaczej nieco u kobiet z dłuższym cyklem wyglądać będzie jajeczkowanie. Kiedy wystąpi u kobiety, która ma 33-dniowe cykle? Obliczenia wykonujemy podobnie: 33-14 = 19. Owulacja z dużym prawdopodobieństwem wystąpi w 19 dniu cyklu, choć bezpieczniej przyjąć, że będzie to 18-20 dzień cyklu. Na 11 dzień cyklu (czy też 10-12, przy większych widełkach uwzględnianych dla obliczeń) wystąpi natomiast owulacja przy cyklach 25-dniowych, gdyż 25-14 = 11.

Czy owulacja może być wcześniej lub później niż przewidywano?

Wspomniano już wcześniej, że odpowiedź na pytanie, czy owulacja jest zawsze 14 dni przed okresem, może być negatywna. Za moment owulacji można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć 13–15 dni przed okresem, jednak nie zawsze skrupulatne wyliczenia pozwolą przewidzieć moment uwolnienia komórki jajowej. Należy pamiętać, że układ rozrodczy kobiety jest wrażliwy – mogą na niego wpływać różnorodne czynniki (przyczyniając się do jego czasowego zaburzenia). Mowa między innymi o stresie, chorobie i stosowaniu niektórych leków, a także o podróżach, alkoholu, drastycznej diecie bądź wyczerpującej organizm aktywności fizycznej. Czynniki te mogą sprawić, że owulacja opóźni się lub nawet nie pojawi się w danym cyklu wcale. Czy owulacja może nastąpić wcześniej, niż zakładano? Również może się tak wydarzyć, dlatego metody ochrony przed ciążą, które są oparte wyłącznie na kalendarzyku miesiączkowym, nie mają wysokiej skuteczności.

Dni płodne a owulacja

Moment owulacji oznacza szczyt płodności kobiety w danym cyklu menstruacyjnym. Jeśli chodzi jednak o dni płodne, te występują zarówno na kilka dni przed owulacją, jak i na kilka dni po niej i określa się je jako tzw. okno płodności. Czy dzień po owulacji można zajść w ciążę? Jak najbardziej. Uwolniona z jajnika komórka jajowa może przeżyć około 24 godziny. Tyle czasu na jej zapłodnienie mają plemniki, ale mogą one przeżyć w drogach rodnych kobiety nawet 5 dni (a niektóre źródła podają, że nawet 7 dni), dlatego dni płodne po owulacji trwają krócej niż te przed owulacją. Aby wyznaczyć dni płodne, najlepiej odliczyć od momentu owulacji 5 dni wstecz, a także dodać do dnia owulacji 1 dzień. Niektórzy doliczają tu nawet szerszy margines, licząc 7 dni przed owulacją i 2 dni po niej.

Jak objawiają się dni płodne? To między innymi wzrost libido, wrażliwość piersi i podwyższona temperatura ciała. Zauważyć można też śluz płodny, który ma konsystencję białka jaja, a poza tym szyjka macicy staje się miękka.

Objawy owulacji – czy istnieją?

Kobiety bardzo często już po reakcji swojego organizmu wiedzą, kiedy wystąpi u nich następna miesiączka, gdyż przed okresem mają dość charakterystyczne objawy. Większość kobiet nie odczuwa natomiast u siebie samego momentu owulacji, chociaż może zauważyć wcześniej pewne objawy dni płodnych przed owulacją. Niektóre kobiety w momencie jajeczkowania odczuwają tzw. ból owulacyjny.

Kiedy współżyć, jeśli kobieta stara się o dziecko? Nie ma wówczas co zwlekać, gdyż jajeczkowanie stanowi szczyt płodności, a za 24 godziny prawdopodobnie komórka jajowa już obumrze. Ból owulacyjny ma charakter kłujący i zazwyczaj umiejscawia się po jednej stronie podbrzusza na wysokości jajnika. Jeśli chodzi o inne objawy, które mogą u części kobiet pojawić się w momencie owulacji, należy wspomnieć o niewielkim plamieniu owulacyjnym.

Jak sprawdzić owulację w domu? Jak działają testy owulacyjne?

Nie każda kobieta odczuwa moment owulacji, a jego skrupulatne wyliczenia nie zawsze pokrywają się z rzeczywistością. By z większą pewnością móc ustalić, kiedy u kobiety może wystąpić owulacja, można się posłużyć testami owulacyjnymi. Zasada działania takich testów polega na wykrywaniu poziomu hormonu LH w moczu kobiety. Wyrzut tego hormonu, jak zaznaczono wcześniej, pojawia się przed owulacją i przyczynia się do tego, że w ciągu 24–36 godzin dojdzie do jajeczkowania. Pozytywny wynik testu owulacyjnego wskazuje moment, gdy warto współżyć. Nawet jeśli owulacja wystąpi 36 godzin po wykonaniu testu, plemniki są w stanie przeżyć w drogach rodnych dłużej, więc szansa na zapłodnienie w tym czasie jest wysoka.

Monitoring owulacji u ginekologa

Kobiety, które mają problem z zajściem w ciążę, mogą też zdecydować się na monitoring owulacji u ginekologa. Badanie jest przeprowadzane dopochwowo, a USG zazwyczaj wykonuje się co 2 dni, a w uzasadnionych przypadkach nawet codziennie, sprawdzając zmieniającą się średnicę pęcherzyków oraz monitorując wygląd endometrium macicy. Monitoring owulacji może być pomocny nie tylko do konkretnego wyznaczenia dnia jajeczkowania, ale także do oceny, jak funkcjonuje układ rozrodczy danej kobiety. Może być to też pomocne badanie dla kobiet, które przygotowują się do procedury in vitro.

Literatura:

• https://pl.wikipedia.org/wiki/Cykl_miesi%C4%85czkowy , dostęp 08.2022
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Owulacja , dostęp 08.2022
• Welt C. i wsp. Evaluation of the menstrual cycle and timing of ovulation, UpToDate – https://gynnow.com/evaluation-of-the-menstrual-cycle-and-timing-of-ovulation/ , dostęp 08.2022
• https://www.fertilitysociety.com.au/wp-content/uploads/Understanding-ovulation-and-the-fertile-window.pdf , dostęp 08.2022
• http://www.scielo.org.co/pdf/pebi/v15n2/en_v15n2a04.pdf , dostęp 08.2022

Autor artykułu: tech. farm. Anna Onikijuk