Bezpłodność i niepłodność to dwa zupełnie różne pojęcia, które często niesłusznie stosowane są zamiennie. Chociaż związane są z dwoma odrębnymi schorzeniami, to dotyczą jednak tej samej kwestii – płodności. Szacuje się, że w Polsce nawet co piąta para w wieku rozrodczym zmaga się z problemami związanymi z płodnością. Na szczęście większości z nich można pomóc. Czym jest bezpłodność, a czym niepłodność i jak je rozpoznać? Jakie są przyczyny tych schorzeń i na czym polega ich leczenie?

Bezpłodność – co to?

Zgodnie z definicją przekazaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), mianem bezpłodności określa się trwałą niezdolność do rozrodu u jednego z partnerów (dotyczy to zarówno kobiet, jak i mężczyzn). Stan ten jest nieuleczalny, dlatego też jedynym sposobem na posiadanie potomstwa przez parę zmagającą się z bezpłodnością jest inseminacja nasieniem dawcy, adopcja lub zapłodnienie in vitro, pod warunkiem, że kobieta jest płodna. W medycynie rozróżnia się głównie dwa rodzaje bezpłodności – damską lub męską.

Niepłodność – co to?

Niepłodność jest określana przez Światową Organizację Zdrowia jako niemożność zajścia w ciążę przez okres co najmniej 12 miesięcy pomimo regularnego współżycia seksualnego (3-4 razy w tygodniu) i bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych. Obecnie WHO uznaje niepłodność za chorobę cywilizacyjną XXI wieku, z którą zmaga się blisko 20% par w Polsce, czyli około 1,5 miliona osób.

Wyróżnia się trzy główne rodzaje niepłodności:

• niepłodność pierwotną, która dotyczy kobiet, które nigdy nie były w ciąży;
• niepłodność wtórną, która jest diagnozowana u kobiet, które były już w ciąży zakończonej porodem lub poronieniem (naturalnym lub sztucznym) i nie mogą ponownie zajść w ciążę;
• niemożność donoszenia ciąży, która występuje wtedy, gdy kobieta nie ma problemów z zajściem w ciążę, jednak każda z nich kończy się poronieniem lub porodem przedwczesnym.

Bezpłodność a niepłodność – różnice

Jak rozpoznać bezpłodność, a jak niepłodność? Niepłodność jest uważana za stan przejściowy, który można leczyć i to z dużą skutecznością. Z kolei bezpłodność jest stanem nieodwracalnym – nie da się jej wyleczyć żadnymi metodami, jakimi dysponuje współczesna medycyna. Warto również podkreślić, że chociaż oba te stany dotyczą niemożności posiadania dziecka, to każde z nich jest spowodowane nieco innymi czynnikami.

Przyczyny bezpłodności u kobiet i mężczyzn

Problem bezpłodności dotyczy zazwyczaj jednego z partnerów. Chociaż w wielu przypadkach jest to schorzenie o podłożu genetycznym, to często stanowi ono problem wieloaspektowy. Trwała, nieuleczalna niezdolność do posiadania potomstwa może wynikać m.in. z nieprawidłowej liczby chromosomów lub mutacji, w wyniku których dochodzi do zaburzonej pracy komórek odpowiedzialnych za produkcję hormonów rozrodczych.

Bezpłodność u kobiet może mieć związek z utratą funkcji macicy lub jajników, co jest spowodowane zabiegami chirurgicznymi (usunięcie macicy lub jajników), bądź też przedwczesnym wygaśnięciem funkcji jajników, czyli tzw. wczesną menopauzą, która dotyczy kobiet poniżej 40. roku życia. Przyczyny niepłodności u kobiet mogą być związane również z chorobami przenoszonymi drogą płciową, jak np. chlamydia i rzeżączka, jak również endometriozą lub torbielami.

Jeżeli chodzi o przyczyny niepłodności u mężczyzn, to mogą one dotyczyć chorób przebytych w wieku dziecięcym, np. świnki, której powikłaniem jest obustronne zapalenie jąder. Męska bezpłodność może być związana również z utratą jąder lub z uszkodzeniami nasieniowodów podczas zabiegów chirurgicznych, a także w wyniku stanu zapalnego lub rozwoju choroby nowotworowej. Do bezpłodności przyczynia się też azoospermia, czyli całkowity brak plemników w nasieniu.

Przyczyny niepłodności u kobiet i mężczyzn

Szacuje się, że przyczyna niepłodności w 35% tkwi po stronie kobiety i w takim samym stopniu po stronie mężczyzny. Pozostałe 10% dotyczy problemu u obu partnerów, nawet w 20% przypadków lekarze nie są w stanie określić jednoznacznej przyczyny tego schorzenia.

Wśród głównych przyczyn niepłodności u kobiet zalicza się:

• zaburzenia hormonalne, które prowadzą do zaburzeń miesiączkowania oraz cykli bezowulacyjnych. Najczęstsze problemy hormonalne diagnozowane u kobiet to zespół policystycznych jajników (PCOS) i hiperprolaktynemia;
• endometriozę;
• niedrożność jajowodów;
• wady macicy (nabyte lub wrodzone), w tym m.in. mięśniaki, polipy endometrium, przegrodę macicy, zrosty wewnątrzmaciczne;
• nieprawidłową reakcję śluzu na plemniki.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn związane są zazwyczaj z:

• chorobami ogólnoustrojowymi, jak np. cukrzyca lub choroby układu krążenia;
• chorobami jąder, czyli żylakami powrózka nasiennego, nowotworem jąder, zaburzeniami rozwoju plemników;
• przewlekłym stresem i nadwagą;
• stosowaniem używek;
• przegrzewaniem jąder.

Objawy bezpłodności u kobiet i mężczyzn

Problemy z płodnością stają się zauważalne wtedy, gdy pomimo starań o dziecko nie dochodzi do zapłodnienia. Jeżeli chodzi o bezpłodność, jej objawy są uzależnione przede wszystkim od przyczyny tego problemu. Kobiety, które nie miesiączkują, powinny przeprowadzić szerszą diagnostykę, by sprawdzić, czy nie zmagają się z endometriozą lub torbielami, które mogą stanowić źródło bezpłodności.

W przypadku bezpłodności u mężczyzn również zaleca się wykonanie badania narządów rodnych – zarówno fizykalnego, jak i obrazowego, które może wskazać m.in. problem z uszkodzeniem nasieniowodów. By potwierdzić lub wykluczyć azoospermię, lekarz może zalecić wykonanie badania nasienia, by sprawdzić morfologię plemników, ich liczbę oraz ruchliwość.

Objawy niepłodności u kobiet i mężczyzn

Podobnie jak w bezpłodności, niepłodność u kobiet można rozpoznać poprzez obserwację ich cyklu miesiączkowego. Nieregularne miesiączkowanie jest jednym z głównych objawów, które może wskazywać na niepłodność. Warto również zaznaczyć, że wiele zaburzeń powodujących trudności z zajściem w ciążę nie daje żadnych objawów, czego przykładem jest m.in. niedrożność jajowodów. Jedynym sposobem na zdiagnozowanie problemu jest zatem odpowiednia diagnostyka.

Wśród najczęstszych objawów niepłodności u mężczyzn wymienia się:

• zaburzenia erekcji, które uniemożliwiają odbycie stosunku seksualnego zakończonego wytryskiem;
• problemy z osiągnięciem orgazmu;
• niewielką ilość spermy, która wydobywa się z prącia podczas wytrysku;
• nieprawidłowy kolor, zapach i konsystencja ejakulatu;
• obniżone libido;
• ból jąder.

Leczenie niepłodności i bezpłodności

Jak już zostało wspomniane na początku, leczenie bezpłodności nie jest możliwe – jest to stan trwały i nieuleczalny. Osoby, które mimo to marzą o posiadaniu potomstwa, mogą skorzystać jedynie z rozwiązań zastępczych, takich jak m.in. dawstwo nasienia, komórek jajowych czy też zarodka. Jeżeli chodzi natomiast o leczenie niepłodności, to medycyna dysponuje wieloma metodami, które mogą pomóc parom z problemami z zapłodnieniem. Warto jednak zaznaczyć, że sposób leczenia niepłodności powinien być zawsze dopasowany do źródła problemów z zajściem w ciążę.

Dużą skuteczność w leczeniu niepłodności wykazuje terapia farmakologiczna, polegająca na indukcji owulacji lub przyjmowaniu leków hormonalnych, które mają na celu wyrównać zaburzenia o podłożu endokrynologicznym. Podczas indukcji jajeczkowania pacjentkom podaje się zazwyczaj cytrynian klomifenu lub gonadotropiny.

Zdarza się, że właściwym leczeniem niepłodności jest odpowiednia dieta, która pomaga w łagodzeniu dolegliwości takich chorób jak cukrzyca, insulinooporność czy też celiakia. W leczeniu niepłodności często stosuje się także zabiegi chirurgiczne, które są zalecane m.in. w usuwaniu niedrożności jajowodu, mięśniaków macicy, torbieli endometrialnych lub zrostów wewnątrzmacicznych. W przypadku mężczyzn konieczne jest natomiast usunięcie żylaków powrózków nasiennych oraz udrożnienie nasieniowodów.

W sytuacji, gdy terapia farmakologiczna i leczenie operacyjne nie przynoszą zamierzonych rezultatów, pary mogą zdecydować się również na jedną z metod rozrodu wspomaganego medycznie, czyli inseminację lub zapłodnienie pozaustrojowe.

Autor artykułu: mgr farm. Katarzyna Butkiewicz