Reumatyzm to termin określający grupę około 200 różnych chorób o podłożu zapalnym, które obejmują schorzenia mięśni, kości i stawów. Chociaż reumatyzm określany jest jako dolegliwość, z którą zmagają się wyłącznie osoby starsze, to zdarza się, że cierpią na nią także osoby młode oraz dzieci. Jakie są przyczyny zaburzeń związanych z układem ruchu, jakie badania na reumatyzm należy wykonać, by go zdiagnozować i jak wygląda leczenie tej przypadłości?

Reumatyzm – co to za choroba?

W literaturze fachowej reumatyzm nie jest uznawany za konkretną jednostkę chorobową, a jako potoczne określenie grupy schorzeń, które mają ścisły związek z dolegliwościami bólowymi w obszarze układu kostno-stawowego, a także ze zmianami zwyrodnieniowymi tkanki łącznej oraz zaburzeniami czynnościowymi narządu ruchu. Warto przy tym dodać, że pod pojęciem reumatyzmu kryje się ponad dwieście różnych rodzajów schorzeń o zróżnicowanej genezie, specyficznym przebiegu oraz swoistych lub nieswoistych objawach. Wszystkie choroby łączy jednak nawracający, przewlekły ból reumatyczny oraz zaburzenia ruchomości stawów w różnych partiach ciała.

W Polsce na choroby reumatyczne cierpi około 10 milionów osób, z czego aż 70% przypadków stanowią kobiety. W społeczeństwie wciąż panuje przekonanie, że reumatyzm to domena wyłącznie osób w podeszłym wieku. Tymczasem okazuje się, że choroby te dotykają także osoby młode oraz małe dzieci.

Reumatyzm – rodzaje

Powszechnie wykorzystywaną klasyfikacją chorób reumatyczny jest podział na 10 głównych grup, opracowany przez organizację American College of Rheumatology (ACA). Zalicza się do nich:

• układowe choroby tkanki łącznej, w tym m.in. reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń rumieniowaty układowy, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), rumień guzowaty;
• spondyloartropatie, m.in. zespół Reitera, łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa;
• choroba zwyrodnieniowa stawów;
• choroby kości i chrząstek, m.in. osteoporoza, osteoartropatia przerostowa, osteomalacja, zapalenie kości, dysplazja kości i stawów;
• zapalenie stawów oraz zapalenie pochewek ścięgien i kaletek;
• choroby gruczołów dokrewnych i metaboliczne, którym towarzyszą choroby stawów (np. dna moczanowa, cukrzyca);
• nowotwory;
• zaburzenia nerwowo-naczyniowe, m.in. zespół cieśni nadgarstka i neuropatyczne choroby stawów;
• reumatyzm pozastawowy (zmiany zapalne w obrębie tkanek miękkich), m.in. zapalenia ścięgien, zapalenia powięzi, torbiele i fibromialgia;
• choroby z objawami ze strony stawów, m.in. sarkoidoza, urazy, choroby trzustki i hemofilie.

Reumatyzm a artretyzm

Wiele osób często myli ze sobą te dwa pojęcia, uznając je za tożsame. Warto jednak pamiętać, że artretyzm jest konkretną jednostką chorobową w obrębie układu kostno-stawowego, inaczej określaną jako dna moczanowa lub podagra. Schorzenie to zaliczane jest do chorób reumatycznych i objawia się bólem jednego lub kilku stawów, który narasta wraz z wiekiem. Przyczyną artretyzmu jest spowolniony proces wydalania kwasu moczowego przez nerki i jelita, na skutek czego dochodzi do podwyższonego poziomu tej substancji we krwi chorego.

Reumatyzm – przyczyny

Reumatyzm rozwija się wtedy, gdy układ odpornościowy człowieka atakuje błonę maziową, czyli wyściółkę otaczającą stawy. Proces ten aktywuje stan zapalny, który pogrubia błonę i prowadzi do zniszczenia chrząstki oraz kości w stawie. Na skutek tego dochodzi także do osłabienia i rozciągnięcia ścięgien oraz więzadeł podtrzymujących staw, przez co cały element układu ruchowego ulega deformacji. Jak do tej pory nie zostały wyjaśnione dokładne przyczyny tego mechanizmu. Uważa się jednak, że na pojawienie się i rozwój chorób reumatycznych mogą jednak wpływać takie czynniki jak:

• uwarunkowania genetyczne;
• niedobór witaminy D i wapnia w organizmie;
• brak aktywności fizycznej lub nadmierna aktywność, która przeciąża stawy;
• niezdrowa dieta (nadmiar soli w diecie);
• palenie papierosów;
• długotrwałe przebywanie w chłodnym i wilgotnym otoczeniu;
• niedoleczone choroby wieku dziecięcego, jak np. angina oraz wady postawy;
• infekcje wirusowe i bakteryjne;
• zaburzenia immunologiczne i endokrynologiczne;
• pogoda – reumatyzm dłoni i nóg może być uzależniony od zmieniających się warunków atmosferycznych.

Reumatyzm u dzieci

Choroby reumatyczne mogą występować na różnych etapach życia pacjenta, w tym także w okresie dzieciństwa i dorastania. Jak podają statystyki, około 10 tysięcy nastolatków choruje na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), które jest chorobą autoimmunologiczną zaliczaną do przewlekłych chorób układowych tkanki łącznej. Główne przyczyny rozwoju tego schorzenia upatruje się w czynnikach genetycznych i środowiskowych, takich jak m.in. narażenie na stres, infekcje lub urazy mechaniczne.

Reumatyzm – objawy

Choroby reumatyczne są zaliczane do schorzeń przewlekłych, w związku z czym ich objawy okresowo się nasilają, a następnie ustępują. Większość z nich dotyczy głównie stawów – chory odczuwa przeszywający ból, który nasila się zazwyczaj o poranku, a ruchomość jego stawów jest wyraźnie zmniejszona. Dolegliwości te pojawiają się przede wszystkim w okolicy nadgarstków, palców dłoni, kolan, bioder, a czasami nawet kręgosłupa. Niestety, w większości przypadków zmiany te są nieodwracalne.

Kolejnym charakterystycznym objawem reumatyzmu jest stan zapalny z obrzękiem i wysiękiem płynu wewnątrz stawu, co ma związek ze zniszczeniem błony maziowej w stawach. Widocznym objawem jest wówczas zaczerwienienie i ciepłota w okolicy chorego stawu, który traci elastyczność i ruchomość, a niekiedy ulega zdeformowaniu. Osoby, które zmagają się z chorobami o podłożu reumatycznym, często mają obniżony apetyt, gorzej śpią i zmagają się z przewlekłym stanem podgorączkowym. Wszystko to może prowadzić u nich do stanów depresyjnych, dlatego też konieczne jest jak najszybsze zdiagnozowanie problemu i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Jak rozpoznać reumatyzm?

Pomimo tego, że objawy reumatyzmu są łatwe do rozpoznania, to diagnostyka tych schorzeń nie jest prosta i wymaga konsultacji u reumatologa. Pomocne jest także wykonanie podstawowych badań laboratoryjnych oraz analizy obrazowej, które pozwalają lekarzowi na postawienie ostatecznej diagnozy.

Na reumatyzm mogą wskazywać następujące parametry:

• wysoki poziom OB;
• wysokie stężenie białka ostrej fazy (CRP);
• obniżony poziom białych krwinek;
• niedokrwistość;
• widoczne zmiany w stawach i tkankach okołostawowych podczas badania RTG.

W niektórych sytuacjach konieczne jest także wykonanie badania histopatologicznego, aby wykluczyć potencjalne zmiany nowotworowe w stawach.

Reumatyzm – leczenie

W chorobach reumatycznych stosuje się wyłącznie leczenie objawowe, które ma na celu spowolnienie dalszego postępu choroby. Chociaż schorzenia te nie są uleczalne, to szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia farmakologicznego, diety oraz rehabilitacji jest w stanie w znaczący sposób zmniejszyć dolegliwości bólowe i poprawić standard życia chorego.

W leczeniu reumatyzmu stosowane są głównie leki przeciwbólowe, glikokortykosteroidy oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Terapię tę łączy się zazwyczaj z odpowiednimi zajęciami ruchowymi, masażami i zabiegami fizykalnymi, takimi jak m.in. leczenie ciepłem i zimnem, magnetoterapia, laseroterapia i balneoterapia.

Reumatyzm – dieta

Ważnym elementem dbania o zdrowe stawy jest również odpowiednia dieta, która jest szczególnie istotna w przebiegu chorób o podłożu zapalnym. Dieta osób z dolegliwościami reumatycznymi powinna być zdrowa i zbilansowana – nie powinno w niej zabraknąć produktów bogatych w kolagen i kwasy omega-3. Do codziennego jadłospisu warto włączyć również produkty z dużą ilością białka i antyoksydantów. Czego natomiast unikać w diecie przy reumatyzmie? Chorzy powinni wyeliminować lub ograniczyć do minimum spożywanie wysokoprzetworzonej żywności, mocnej kawy i herbaty, tłuszczów nasyconych, podrobów, soi, octu i alkoholu.

Autor artykułu: tech. farmaceutyczny Damian Doliński