Kwas foliowy zazwyczaj kojarzy nam się z kobietami planującymi starania o dziecko i będącymi w ciąży, jednak jest to substancja, która pełni kluczową rolę w organizmie nie tylko u kobiet w okresie rozrodczym i ciężarnych, ale również u dzieci, młodzieży, mężczyzn i osób starszych. Jego odpowiedni poziom jest niezbędny dla podstawowych procesów zachodzących w organizmie, a niedobory mogą mieć poważne skutki uboczne. O rolach kwasu foliowego w organizmie, codziennym zapotrzebowaniu człowieka, a także źródłach folianów w diecie i dodatkowej suplementacji formy syntetycznej witaminy B9 przeczytać można w poniższym artykule.

Kwas foliowy, czyli syntetyczna witamina B9

Bardzo ważnym składnikiem, który powinien być dostarczany do organizmu w odpowiednich ilościach, jest kwas foliowy. Inna nazwa to witamina B9, choć omawiając, co to kwas foliowy, należy wspomnieć, że spotkać można się również z nazwami takimi jak witamina M, folacyna, czy też witamina B11. Nazwa kwasu foliowego wywodzi się od łacińskiego słowa „folium”, czyli „liść”, co wskazuje na jego podstawowe źródła spożywcze. Kwas foliowy jest witaminą rozpuszczalną w wodzie. W organizmie człowieka kwas foliowy ulega przekształceniu w formę aktywną biologicznie. Aktywną formą kwasu foliowego jest kwas lewomefoliowy. Zniszczeniu ulega natomiast pod wpływem wysokich temperatur, a także na skutek działania promieni słonecznych. Do jego zniszczenia przyczynić się może również nieodpowiednie pH, degradacji może ulec dodatkowo podczas gotowania oraz pieczenia potraw.

Witamina B9 – właściwości

Kwas foliowy jest substancją egzogenną, dlatego do organizmu powinien być dostarczany wraz z pożywieniem – organizm nie jest go w stanie samodzielnie wytworzyć. Ze względu na to, że witamina B9 nie jest syntetyzowana przez organizm, należy zadbać o jej prawidłową podaż w diecie. W przyrodzie dostępna jest w postaci folianów, jednak ich biodostępność jest ograniczona, co może skutkować u niektórych osób koniecznością dodatkowej suplementacji.

Witamina B9 ma bardzo wiele właściwości:

• Kwas foliowy potrzebny jest do odpowiedniego rozwoju już na etapie życia płodowego. Zadaniem kwasu foliowego jest między innymi zapobieganie uszkodzeniom cewy nerwowej u płodu.
• Jego rola wiąże się również z regulacją procesów wzrostu i podziału komórek w organizmie.
• Ważnym zadaniem kwasu foliowego jest również korzystny wpływ na układ nerwowy i mózg, a dodatkowo wpływa on również korzystnie na samopoczucie.
• Jego właściwości znalazły również zastosowanie w poprawie funkcjonowania układu pokarmowego, w tym usprawnianiu działania żołądka (bierze udział w produkcji soku żołądkowego), jelit oraz wątroby.
• Witamina B9 wspiera również produkcję serotoniny, która wpływa korzystnie na sen i relaks.
• Znane są również właściwości kwasu foliowego zapobiegające chorobom serca oraz wylewom, a także anemii oraz tworzeniu się zakrzepów.
• Kwas foliowy przez wielu uważany jest również za czynnik zmniejszający ryzyko wystąpienia u pacjentów nowotworów.

Kwas foliowy – na co jest potrzebny? Rola wit. B9 w organizmie

Niewątpliwie kwas foliowy to witamina, która jest szczególnie istotna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego należy pilnować odpowiedniej podaży tego mikroelementu w diecie lub uzupełniania niedoborów dodatkową suplementacją. Wbrew powszechnej opinii, nie tylko przyszłe mamy powinny suplementować kwas foliowy. Na co konkretnie wpływa ta witamina i w jakich procesach zachodzących w organizmie człowieka bierze udział? Wspomnieć należy między innymi o syntezie czerwonych krwinek, a także o syntezie kwasów nukleinowych, które budują DNA, neuroprzekaźnictwie oraz regulacji poziomu homocysteiny. Odpowiada również za regulację wzrostu komórek i stan układu nerwowego. Kwas foliowy u mężczyzn pełni także bardzo istotną rolę, gdyż stanowi kluczowy składnik spermatogenezy. Niedobór kwasu foliowego u mężczyzn planujących potomstwo jest jednak równie niekorzystny, jak i u starających się o dziecko kobiet – niedobory witaminy B9 mogą bowiem również stać się problemem płodności kobiet.

Niektórym osobom wręcz zaleca się suplementację składnika, jakim jest kwas foliowy. Na co pomaga? Wykorzystuje się go między innymi przy terapii anemii megaloblastycznej. Witamina B9 wraz z witaminą B12 mają bowiem dużą rolę w procesach rozwoju i wzrostu komórek. Niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego może dawać objawy między innymi w postaci rozwoju niedokrwistości, a wówczas suplementacja to konieczność, by organizm zaczął funkcjonować prawidłowo. Dodatkowa suplementacja jest niezbędna również przed staraniem się o dziecko i w ciąży, a także podczas karmienia piersią. Może okazać się dodatkowo, że niedobór kwasu foliowego przyczyni się wręcz do rozwoju raka szyjki macicy.

Kwas foliowy – zapotrzebowanie

Dzienne zapotrzebowanie człowieka na wit. B9 zależne jest od wielu czynników, w tym między innymi od wieku, stanu zdrowia, a nawet stylu życia. Jeśli zatem chodzi o kwas foliowy, zapotrzebowanie każdego organizmu jest kwestią dość indywidualną i ciężko podać tu książkowe wartości, które dla wszystkich będą identyczne. Przyjmuje się jednak, że w przypadku dzieci poziom kwasu foliowego przyjmowanego w ciągu doby powinien sięgać 200-300 µg, a zapotrzebowanie na kwas foliowy w przypadku młodzieży to już około 400 µg, podobnie jak u osób starszych. Jeśli chodzi o kwas foliowy, dzienne zapotrzebowanie kobiet ciężarnych oraz matek karmiących jest naturalnie jeszcze większe i wynosi nawet 500-600 µg na dobę.

Należy zaznaczyć, że dla organizmu nie tylko niedobory kwasu foliowego  są niekorzystne– również za dużo kwasu foliowego może stanowić problem, który odbije się na stanie zdrowia danej osoby. Jeśli chodzi o kwas foliowy, niedobór pojawia się jednak znacznie częściej niż nadmiar kwasu foliowego, co związane jest głównie z ograniczoną przyswajalnością witaminy B9 z diety.

Niedobór kwasu foliowego – objawy

Za główne przyczyny niedoboru kwasu foliowego uważa się niewłaściwą dietę, a także stosowanie niektórych leków. Na niedobór narażone są również osoby spożywające w nadmiernych ilościach alkohol, a także osoby cierpiące na przewlekłe choroby i kobiety w ciąży. Zbyt niski poziom kwasu foliowego w stosunku do zapotrzebowania może mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne. Przyczynić może się między innymi do niedokrwistości megaloblastycznej, problemów z pracą układu pokarmowego, problemów z płodnością oraz chorób układu krążenia. Problemem powiązanym z niedoborem witaminy B9 może być również osteoporoza, miażdżyca, a także nawracające stany zapalne śluzówki jamy ustnej.

Niedobór kwasu foliowego daje najczęściej objawy neurologiczne i to właśnie ich pojawienie się powinno być sygnałem alarmowym, który wymaga pilnego wdrożenia działań zaradczych. Wśród objawów neurologicznych pojawiających się w związku z niedoborem witaminy B9 w organizmie wyróżnić można między innymi mrowienia lub drętwienia kończyn. Nie są rzadkością w tym przypadku również problemy z koncentracją oraz z pamięcią, ponadto nastrój pacjenta jest zazwyczaj znacznie pogorszony, a u niektórych pojawiać mogą się wręcz stany psychotyczne czy depresyjne.

Niedobór kwasu foliowego może mieć objawy związane również z zaburzeniami wzroku i zaburzeniami mowy, a dodatkowo mogą pojawić się problemy ze stabilnością chodu.

Objawy niedoboru kwasu foliowego to także stany zapalne i owrzodzenia śluzówki jamy ustnej, a nawet nieestetyczne przebarwienia na płytce paznokciowej. Osoby z niedoborami wit. B9 mogą mieć bladą cerę, a dodatkowo może im dokuczać zmęczenie i osłabienie oraz uciążliwe bóle głowy czy skrócenie oddechu i kołatanie serca. Za mało kwasu foliowego może przyczynić się również wręcz do zahamowania wzrostu u dzieci.

Nadmiar kwasu foliowego – skutki uboczne

Nie tylko niedobór kwasu foliowego może wykazywać u pacjentów objawy, gdyż niekorzystne dla zdrowia są również skutki uboczne nadmiaru kwasu foliowego. Trzeba jednak pamiętać, że gdy w grę wchodzi kwas foliowy, nadmiar zazwyczaj jest znacznie rzadziej spotykany od niedoboru witaminy B9. Wiąże się to z faktem, iż B9 należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie, których zbyt duże ilości usuwane są z organizmu wraz z moczem.

Nadmiar kwasu foliowego może dawać  skutki uboczne głównie w przypadku osób starszych czy pacjentów nowotworowych, jeśli stosowana suplementacja jest nieprawidłowa. Zauważono, że u niektórych osób niedobór niektórych witamin może być wręcz maskowany przez podawany w zbyt wysokich dawkach kwas foliowy. Jaka to witamina? Zbyt wysoki poziom witaminy B9 może skutkować maskowaniem niedoboru witaminy B12. W konsekwencji nadmiar kwasu foliowego może mieć skutki uboczne w postaci uszkodzeń układu nerwowego czy zaburzeń pracy układu pokarmowego. Problemem może być również nadwrażliwość układu immunologicznego (alergie, ryzyko rozwoju astmy) lub rozdrażnienie.

Jak zbadać poziom kwasu foliowego?

W przypadku objawów sugerujących nieprawidłowy poziom witaminy B9 (niedobór lub nadmiar), zaleca się wykonanie badania krwi. Do testu należy przystąpić na czczo, by wynik był wiarygodny. Badanie może być pomocne w ocenie jakości diety bądź skuteczności suplementacji, a dodatkowo może być wykorzystane jako element diagnostyczny niedokrwistości. Jeśli badanie przeprowadzane jest w celu sprawdzenia efektów stosowanej terapii, zaleca się pobranie próbki do badania bezpośrednio przed podaniem witaminy B9.

Kwas foliowy w ciąży i w czasie karmienia piersią – dlaczego jest tak istotny?

Przyszła mama koniecznie powinna pilnować codziennej dawki kwasu foliowego, gdyż jego właściwy poziom jest bardzo istotny dla rozwoju płodu. Zaleca się wręcz, by kobiety, które są w wieku rozrodczym i mają prawdopodobieństwo zajścia w ciążę (niekoniecznie ją planując), suplementowały kwas foliowy. Witamina B9 jest bardzo ważna szczególnie w pierwszych etapach życia płodowego, gdyż ma niebagatelną rolę w czasie kształtowania się cewy nerwowej, z której to następnie będzie się rozwijać dziecięcy mózg i rdzeń kręgowy. Suplementacja kwasu foliowego w okresie przed ciążą (najlepiej minimum 4 tygodnie przed planowaną ciążą) oraz w ciąży redukuje ryzyko rozszczepu kręgosłupa czy bezmózgowia. Witamina B9 ważna jest również na późniejszych etapach ciąży, gdyż jej funkcje wiążą się także ze stanem naczyń krwionośnych oraz syntezą krwinek czerwonych.

Matki karmiące piersią również powinny pilnować odpowiedniej podaży kwasu foliowego, gdyż ten przekazywany jest maluszkowi wraz z mlekiem z piersi. Jest to kluczowe, by zapobiegać dziecięcej niedokrwistości oraz stymulować namnażanie się komórek. Kwas foliowy po porodzie ważny jest nie tylko ze względu na karmienie piersią. Witamina B9 potrzebna jest karmiącej mamie również do prawidłowego funkcjonowania układu krążenia, a także do właściwego działania ośrodkowego układu nerwowego.

Witamina B9 – gdzie występuje?

Podstawowym źródłem dostarczania kwasu foliowego do organizmu powinna być zdrowa, prawidłowo zbilansowana dieta. Warto wiedzieć, w czym jest kwas foliowy i witamina B12, by uchronić się przed skutkami niedoborów, których konsekwencje zdrowotne mogą być bardzo poważne. Jeśli chodzi o dostępność produktów, w jakich znajduje się kwas foliowy, źródła witaminy B9 w diecie to między innymi:

• szpinak,
• jarmuż,
• drożdże,
• wątróbka,
• żółtko jaja,
• brokuły,
• brukselka,
• biała fasola,
• szparagi,
• pietruszka,
• awokado.

W tym miejscu należy przypomnieć, że witamina B9 występuje w postaci folianów, a ich biodostępność ograniczana jest przez wiele innych substancji, które znaleźć można w owocach i warzywach, co sprawia, że syntetyczny kwas foliowy jest lepiej przyswajalny. Dodatkowo ma tu znaczenie również obróbka termiczna, na którą foliany są szczególnie wrażliwe. Foliany wrażliwe są dodatkowo na działanie promieni słonecznych i kwaśnego pH, przez co ich straty z produktów spożywczych mogą sięgać nawet 50-80%.

Kwas foliowy – suplementacja

B9 to witamina, którą ciężko przedawkować, choć nie jest to niemożliwe. Z tego powodu suplementacja kwasu foliowego powinna być przemyślana i stosowana w sytuacji faktycznie koniecznej. Kwas foliowy ma dość szerokie występowanie w produktach spożywczych, więc racjonalna i mądrze zaplanowana dieta powinna być podstawą, jeśli chodzi o dostarczanie witaminy B9 do organizmu. Są jednak osoby, których zapotrzebowania nie pokryje dostarczana wyłącznie samą dietą witamina B9. Gdzie występuje zwiększone zapotrzebowanie? Między innymi w przypadku kobiet w wieku rozrodczym, w ciąży, podczas karmienia piersią, a także u osób zmagających się z niektórymi schorzeniami przewodu pokarmowego. Jeśli chodzi o kwas foliowy, suplementacja może okazać się koniecznością również u osób, które palą papierosy lub nadużywają alkoholu, a dodatkowo u pacjentów stosujących niektóre leki (np. przeciwzapalne, przeciwpadaczkowe, antykoncepcja hormonalna).

Suplementację najlepiej skonsultować z lekarzem, który pomoże dobrać odpowiednią dla danej osoby dawkę kwasu foliowego. Zwykle zaleca się przyjmowanie do 200 µg kwasu foliowego w formie suplementu na dobę przez osoby dorosłe i 400 µg przez kobiety ciężarne. Reszta witaminy B9 pochodzi zazwyczaj z diety. Na suplementację powinny uważać osoby na diecie roślinnej (wegańska, wegetariańska), gdyż wyższe dawki kwasu foliowego w suplemencie w ich przypadku mogłyby prowadzić do nadmiaru wit. B9.

Autor artykułu: mgr farm. Katarzyna Butkiewicz