Potówki to niewielkie zmiany skórne, które mogą pojawić się na wskutek przegrzania i obejmują różne partie ciała, w tym m.in. skórę głowy, pach, klatki piersiowej, pośladków lub brzucha. Problem potówek coraz częściej dotyka nie tylko najmłodszych, ale także dorosłych – zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Zmiany te nie stanowią zagrożenia dla naszego zdrowia i życia, a stosując odpowiednią pielęgnację skóry, ustępują samoistnie. Jak rozpoznać potówki u niemowlaka? Z jakimi rodzajami potówek u dorosłych możemy się spotkać i na czym polega ich leczenie?

Potówki – co to takiego? Rodzaje potówek

Potówki (łac. miliaria) to schorzenie gruczołów potowych, które rozwija się pod wpływem zwiększonej wilgotności oraz zbyt wysokiej temperatury otoczenia. W sytuacji, gdy pot nie znajduje ujścia, gruczoły potowe ulegają zatkaniu, co prowadzi do powstania swędzących wykwitów w różnych partiach ciała. W medycynie wyróżnia się trzy rodzaje potówek:

• potówki zwykłe (łac. miliaria crystallina), które pojawiają się na powierzchni skóry i nie mają cech zapalnych;
• potówki czerwone (łac. miliaria rubra), które rozwijają się pod wpływem stanu zapalnego i występują w głębszych warstwach skóry. Potówki czerwone przyjmują postać charakterystycznych grudek o czerwonej barwie, które można zlokalizować głównie w okolicach tułowia u dorosłych, a także na twarzy, karku, w pachwinach lub pod pachami u dzieci. Co ważne, potówkom czerwonym może towarzyszyć uczucie pieczenia;
• potówki głębokie (łac. miliaria profunda) – nawracające potówki czerwone, które występują w głębokich warstwach skóry (na poziomie lub poniżej granicy skórno-naskórkowej). Potówki głębokie często powstają pod wpływem rozwijającego się stanu zapalnego organizmu.

Ze względu na miejsce występowania potówek rozróżnia się:
potówki na twarzy niemowlaka i dorosłego;

• potówki na plecach;
• potówki na pośladkach (m.in. krostki na pupie niemowlaka);
• potówki na czole;
• potówki na dłoniach;
• potówki na stopach;
• potówki na brzuchu;
• potówki na nogach;
• potówki pod pachami;
• potówki na udach.

Zdarza się, że potówki są mylone z wysypkami infekcyjnymi, przede wszystkim tymi występującymi na stopach i dłoniach, które są typowe m.in. dla choroby bostońskiej. Rodzice często mylą potówki u niemowlaków z trądzikiem noworodkowym lub niemowlęcym, który powstaje na skutek pobudzenia gruczołów łojowych dziecka przez hormony matki. Wśród jednostek chorobowych, które dają podobne objawy jak potówki, wymienia się także zapalenie mieszków włosowych, wyprysk atopowy oraz osutkę polekową. W związku z tym ważne jest, by w razie wątpliwości skonsultować się z lekarzem, który na podstawie wywiadu z pacjentem i badania fizykalnego oceni rodzaj schorzenia.

Jak wyglądają potówki?

Potówki to drobne, czerwone zmiany skórne w formie pęcherzyków wypełnionych płynem, które pojawiają się na ciele w większych skupiskach. Zazwyczaj możemy zlokalizować je w tych miejscach, w których doszło do podrażnienia naskórka z powodu działania wysokich temperatur. Wówczas na skórze dziecka lub osoby dorosłej pojawiają się wykwity, które kojarzą się z drobną, kaszkowatą wysypką.

Skąd biorą się potówki?

W momencie, gdy dochodzi do nadmiernego pocenia się nasze gruczoły potowe ulegają zapchaniu, przez co gromadzący się w nich płyn nie ma możliwości przedostania się na zewnątrz i zalega pod wierzchnią warstwą naskórka. Wśród głównych przyczyn powstawania potówek na twarzy i na ciele zarówno u dzieci, jak i dorosłych zalicza się:

• przegrzanie organizmu – ubieranie nieadekwatnie do pogody;
• nadmierna produkcja potu na skutek wysokich temperatur na zewnątrz;
• noszenie ubrań niskiej jakości, wykonanych z tworzyw sztucznych;
• stosowanie niewłaściwych kosmetyków do pielęgnacji skóry dziecka;
• zbyt intensywny wysiłek fizyczny;
• otyłość;
• zaburzenia równowagi hormonalnej związanej m.in. z nadczynnością tarczycy, cukrzycą lub menopauzą;
• choroby nowotworowe – rak trzustki, białaczka, chłoniak;
• stresujący tryb życia.

Potówki u noworodków i niemowlaków

W związku z tym, że gruczoły potowe u noworodków i niemowląt nie są jeszcze w pełni wykształcone, to właśnie najmłodsze dzieci są najbardziej narażone na powstawanie potówek. Potówki pojawiają się zazwyczaj koło szóstej doby po urodzeniu i przyjmują postać białych, przezroczystych wykwitów, które przypominają niewielkie pęcherzyki o średnicy 1 mm.

W większości przypadków potówki u niemowląt są efektem nadmiernej troski ze strony rodziców, którzy w obawie o to, że dziecko zmarznie podczas spaceru, zakładają mu zbyt ciepłe ubrania. Kolejną istotną kwestią jest jakość wykonania ubranek niemowlęcych. Ważne jest, by noworodkom i niemowlętom zakładać lekką, przewiewną odzież, która pozwoli skórze malucha swobodnie oddychać i ochroni ją przed odparzeniami.

W przypadku noworodków i niemowląt mówi się o trzech rodzajach potówek:

• potówki zwykłe – pojawiają się w 6. lub 7. dobie życia, głównie w okolicach głowy, szyi oraz na tułowiu. Wysypka przyjmuje postać licznych, białych lub przezroczystych pęcherzyków wielkości 1-2 mm (bez stanu zapalnego), które z czasem samoistnie pękają;
• potówki czerwone – występują u noworodków pomiędzy 11. a 15. dniem życia i najczęściej stanowią efekt stosowania oliwki natłuszczającej po kąpieli dziecka. Na skórze pojawiają się czerwone grudki wielkości 2-4 mm, z pęcherzykiem na szczycie, co świadczy o rozwijającym się stanie zapalnym. Wysypka zlokalizowana jest przede wszystkim na szyi, owłosionej skórze głowy, na tułowiu, a także w miejscach narażonych na ocieranie (okolice talii, pachwin, pod łokciami i kolanami).

W przypadku niemowląt można mówić także o najcięższej odmianie potówek, czyli potówkach głębokich, jednak są one charakterystyczne wyłącznie dla klimatu tropikalnego.

Potówki u dzieci

Warto pamiętać, że potówki mogą pojawić się nie tylko u niemowląt, ale także u starszych dzieci. W ich przypadku również możemy mówić o nadmiernym przegrzaniu organizmu, wzmożonej potliwości lub zakładaniu przylegającej odzieży wykonanej ze sztucznych materiałów. Co więcej, u starszych dzieci i młodzieży potówki mogą stanowić także efekt nadmiernego kontaktu z promieniowaniem słonecznym (oparzenia słonecznego). U starszych dzieci najczęściej mamy do czynienia z potówkami czerwonymi, które występują głównie w fałdach i zgięciach (pachy, szyja, pachwiny), jak również na tułowiu.

Potówki u dorosłych

Potówki u dorosłych, które pojawiają się głównie na stopach i dłoniach, często błędnie kojarzone są z infekcjami bakteryjnymi lub grzybiczymi, a ich nieprawidłowe leczenie może niekiedy przynieść sporo szkód dla chorego. Warto jednak podkreślić, że potówki u dorosłych mogą tworzyć się na niemal wszystkich partiach ciała, które nie są odpowiednio wentylowane, m.in. ze względu na noszenie obcisłych ubrań.

Potówki u dorosłych przyjmują postać niewielkich, zaczerwienionych pęcherzyków, które są dobrze widoczne i rozwijają się tuż pod naskórkiem. Czasami zdarza się jednak, że potówki zostają dodatkowo zainfekowane przez bakterie i wówczas przeobrażają się w potówki głębokie, które mogą sięgać głębszych warstw skóry.

Jak leczyć potówki u dziecka i dorosłego

W leczeniu potówek najważniejsze jest wyeliminowanie przyczyn nadmiernej potliwości. W przypadku niemowląt warto na początek zadbać o obniżenie temperatury w pomieszczeniu oraz zakładać dzieciom przewiewną odzież, adekwatną do aktualnych warunków pogodowych. Kolejnym krokiem jest stosowanie się podstawowych zasad higieny i używanie odpowiednich kosmetyków, które mają za zadanie stabilizować lub hamować nadpotliwość, w tym m.in. delikatnych dermokosmetyków, które nie podrażniają skóry i nie zatykają ujść gruczołów potowych.

Pamiętajmy, że u większości osób potówki znikają samoistnie, jednak pod warunkiem, że skóra posiada stały dostęp do powietrza. Nie należy zatem zakrywać jej plastrami lub opatrunkami, a raczej przemywać ciało nieco chłodniejszą wodą. Pomocne w leczeniu potówek mogą być także domowe sposoby, takie jak:

• kąpiele łagodzące zmiany na ciele, m.in. z dodatkiem sody oczyszczonej, mąki ziemniaczanej lub naparu z rumianku;
• okłady z wyciągiem z aloesu;
• stosowanie kremów na odparzenia z dodatkiem cynku.

Jeżeli wszystkie powyższe zalecenia zostały wdrożone, a mimo to dojdzie do nadkażenia bakteryjnego, konieczna jest konsultacja z dermatologiem, który może zlecić wprowadzenie antybiotykoterapii.

Autor artykułu: mgr farm. Paweł Konończuk