Ciśnienie krwi, czy też ciśnienie tętnicze krwi, to jeden z podstawowych parametrów wykorzystywanych przy ocenie ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Parametr ten jest niezwykle ważny – zwłaszcza przy ocenie kondycji układu sercowo-naczyniowego człowieka. Systematyczny pomiar ciśnienia krwi może okazać się pomocny we wcześniejszym wykryciu wielu groźnych dla pacjenta chorób. Ile wynosi prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego dorosłego człowieka? Jakie powinno być prawidłowe ciśnienie u dzieci i osób starszych, a jakie ciśnienie jest dobre dla kobiet w ciąży? Po szczegółowe informacje zapraszamy do artykułu!

Czym jest ciśnienie krwi – co to jest ciśnienie rozkurczowe i skurczowe?

Pod pojęciem „ciśnienie krwi” kryje się siła, z jaką przepływająca krew oddziałuje na ściany naczyń krwionośnych. Każde kolejne uderzenie serca wiąże się z wyrzucaniem z niego określonej porcji krwi, która następnie rozprowadzana jest po naczyniach tętniczych, zaopatrując wszystkie narządy ciała, po czym ponownie wraca do serca układem naczyń żylnych. Jednostką pomiarową ciśnienia krwi są milimetry słupa rtęci, co w skrócie zapisuje się jako mmHg. Jeśli chodzi o ciśnienie krwi, normy różnią się u osób z różnych grup wiekowych. Prawidłowe ciśnienie człowieka podawane jest w postaci dwóch wartości, które oddzielone są między sobą ukośnikiem:

• Ciśnienie skurczowe (SBP – ang. systolic blood pressure), będące wartością maksymalną;
• Ciśnienie rozkurczowe (DBP – ang. diastolic blood pressure), które oznacza wartość minimalną.

Pierwszą wartością jest ciśnienie skurczowe, które oznacza ciśnienie, jakie wywiera krew tłoczona przez tętnice w czasie skurczu mięśnia sercowego w układzie krwionośnym. Ten rodzaj ciśnienia mierzony jest w czasie skurczu lewej komory serca, przy maksymalnym wyrzucie krwi. Wartość ta jest zwykle wyższa od ciśnienia rozkurczowego, które oznacza ciśnienie wywierane przez krew, która pozostaje w spoczynku między poszczególnymi skurczami. W tej fazie komory serca wypełniają się krwią, a sam mięsień sercowy odpoczywa – ten rodzaj ciśnienia mierzony jest tuż przed wyrzutem krwi z serca. Obie zmierzone wartości są niezwykle istotne dla całego procesu diagnostycznego i należy je analizować łącznie. Ciśnienie krwi nie jest ponadto wartością stałą. Przez cały czas ulega zmianom, by zapewnić potrzebną organizmowi człowieka równowagę. Dobowe zmiany wartości ciśnienia są zjawiskiem normalnym i należy uwzględnić je przy ewentualnej diagnostyce.

Jakie czynniki wpływają na ciśnienie krwi?

Wielkość ciśnienia krwi uzależniona jest od wielu czynników, do których zalicza się między innymi ogólną kondycję organizmu oraz siłę skurczu serca. Ciśnienie regulowane jest także przez naczynia krwionośne. Jego wartość zależy więc od elastyczności naczyń krwionośnych, ich średnicy oraz od stopnia wypełnienia łożyska naczyniowego.

Na wartość ciśnienia krwi wpływa stres oraz rodzaj wykonywanej pracy i związany z nią poziom wysiłku fizycznego. Skoki ciśnienia mogą też wynikać z zaburzeń hormonalnych oraz zaburzeń związanych z pracą serca i nerek. Zmiany ciśnienia mogą być także spowodowane przez choroby, do których zalicza się zespół Conna oraz zespół Cushinga. Na wartość ciśnienia krwi wpływa również nadmierne spożywanie soli.

Zwężenie aorty oraz bezdech senny obturacyjny to kolejne czynniki mogące w istotny sposób wpłynąć na ciśnienie tętnicze. Problemem jest też nieodpowiedni tryb życia, nadwaga i otyłość, palenie papierosów, a oprócz tego nadmierne spożywanie alkoholu. Nie bez znaczenia pozostaje też genetyka, gdyż często problemy z ciśnieniem pojawiają się u pacjentów, których członkowie rodziny także zmagali się bądź nadal zmagają z dolegliwościami na tym polu. Jakie powinno być ciśnienie krwi u pacjentów? Normy są zależne między innymi od wieku. To, jakie jest prawidłowe ciśnienie krwi w poszczególnych grupach wiekowych, sprawdzić można w specjalnie stworzonej do tego celu tabeli wiekowej.

Ciśnienie krwi – tabela wiekowa

O tym, jakie powinno być ciśnienie, informuje tabela wiekowa. Ujęte w tabeli wiekowej normy ciśnienia krwi pokazują, jak może się ono zmieniać wraz z upływem lat. Układ naczyń krwionośnych u pacjentów zmienia swoją strukturę wraz z wiekiem, kiedy to obserwuje się stopniowe sztywnienie tętnic. Sprawia to w konsekwencji, że ciśnienie u starszych osób może wzrastać, co przekłada się również na nieco inne normy przyjmowane w diagnostyce jako prawidłowe. Regularne mierzenie ciśnienia jest niezwykle istotne, ponieważ niedopatrzenie zmian na tym polu i niewdrożenie w porę działań zaradczych może wiązać się z poważnymi konsekwencjami.

Wysokie ciśnienie może przyczynić się do wystąpienia u pacjenta groźnych chorób – takich jak chociażby schorzenia układu krążenia, poza tym może przyczyniać się do powstania problemów z oczami, czy też do rozwoju chorób nerek. Niskie ciśnienie natomiast nie stanowi zwykle zagrożenia dla zdrowia i życia pacjenta, jednak w niektórych przypadkach może dojść do sytuacji, kiedy wymagana będzie pomoc medyczna. Niekiedy zbyt niskie ciśnienie może bowiem doprowadzić do niedotlenienia organizmu. Problemy z ciśnieniem często dotyczą osób starszych, które ukończyły 50. rok życia, jednak coraz częściej na nieprawidłowe ciśnienie skarżą się także młodsi pacjenci. Na problemy z ciśnieniem narażone są również kobiety w okresie menopauzy.

Prawidłowe ciśnienie u mężczyzny i kobiety

Ciśnienie w normie oznacza, że układ krążenia pacjenta pracuje prawidłowo. Wówczas krew bez żadnych przeszkód dostarcza tlen i substancje odżywcze do wszystkich narządów ciała, a serce wykonuje pracę w odpowiednim rytmie. U osób z prawidłowym ciśnieniem tętniczym siła naporu krwi na ściany naczyń krwionośnych jest prawidłowa przy skurczu i rozkurczu serca. W zależności od wieku prawidłowe ciśnienie tętnicze może się różnić. Normy ciśnienia dla osób dorosłych przestawiają się następująco:

• prawidłowe (optymalne) ciśnienie u dorosłego wynosi 120/80 mmHg,

• normalne ciśnienie wynosi 120-129/80-84 mmHg,
• wysokie ciśnienie wynosi 130-139/85-89 mmHg,
• nadciśnienie pierwszego stopnia wynosi 140-159/90-99 mmHg,
• nadciśnienie drugiego stopnia wynosi 160-179/100-109 mmHg,
• nadciśnienie trzeciego stopnia wynosi 180/110 mmHg.

Jeśli normy u pacjentów zostaną przekroczone, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Gdy pomiar ciśnienia tętniczego da nieprawidłowy wynik, konieczne może okazać się wykonanie badań dodatkowych, do których zalicza się między innymi morfologię krwi, EKG, USG tętnic, a także rezonans magnetyczny.

Prawidłowe ciśnienie u dzieci

Bardzo ważne jest również prawidłowe ciśnienie u dziecka. Wykonując pomiar ciśnienia krwi u dzieci, należy mieć na uwadze, że w tej grupie wiekowej przyjmuje ono inne wartości niż u osób dorosłych. Jeśli chodzi o ciśnienie tętnicze, norma w przypadku najmłodszych pacjentów wynosi:

• 60-95/30-60 mmHg dla noworodków,
• 90/60 mmHg dla niemowląt,
• 95/60 mmHg dla małych dzieci,
• 100/60 mmHg dla dzieci w wieku szkolnym,
• 110/70 mmHg dla młodzieży.

Normy ciśnienia w przypadku dzieci różnią się istotnie na poszczególnych etapach ich rozwoju. Wartości ciśnienia u dzieci należy dodatkowo zweryfikować, nanosząc je na specjalne siatki centylowe. Przy analizie pod uwagę bierze się również dodatkowe parametry, do których zalicza się przede wszystkim wiek, płeć oraz wysokość dziecka. O wysokim ciśnieniu tętniczym świadczyć może wynik przekraczający 95 centyl. Wynik w przedziale od 91. do 95. centyla może świadczyć o podwyższonym ciśnieniu malucha. Jeśli wynik mieści się w przedziale między 10. a 90. centylem, jest on zazwyczaj uznawany za prawidłowy. Zbyt wysokie ciśnienie u dziecka może świadczyć o obecności chorób serca oraz chorób układu sercowo-naczyniowego.

Jakie powinno być ciśnienie u cukrzyków i pacjentów z chorobami nerek?

W przypadku nadciśnienia tętniczego, w grupie podwyższonego ryzyka znajdują się między innymi osoby chorujące na cukrzycę typu 1 oraz cukrzycę typu 2. Jeśli chodzi o normy, u osób zmagających się z cukrzycą inne jest też prawidłowe ciśnienie. W przypadku cukrzyków ciśnienie może być nieco podwyższone, co jest związane z samą chorobą, jednak nie powinno wynosić więcej niż 130/85 mmHg. Nadciśnienie u osób zmagających się z cukrzycą powinno zostać zdiagnozowane jak najwcześniej, ponieważ w przeciwnym razie może dojść do przerostu komory serca, a nawet do poważnego uszkodzenia nerek.

Normy ciśnienia tętniczego u osób z chorobami nerek również są nieco wyższe, jednak prawidłowe ciśnienie w tym przypadku nie powinno przekraczać wartości 140/90 mmHg. Statystyki dowodzą, że u większości osób z przewlekłymi chorobami nerek może wystąpić nadciśnienie tętnicze. Leczenie nadciśnienia tętniczego u pacjentów wiąże się przede wszystkim z ograniczeniem podaży soli, poza tym lekarz zaleca zwykle przyjmowanie leków mających na celu obniżenie ciśnienia.

Ciśnienie – norma u osób starszych

Wraz z wiekiem normy ciśnienia ulegają zmianom. Prawidłowe ciśnienie krwi skurczoweu osób starszych do 80. roku życia mieści się w przedziale od 140 do 150 mmHg, natomiast w przypadku osób zmagających się z chorobami towarzyszącymi, skurczowe ciśnienie krwi nie powinno przekraczać 140 mmHg. Jakie ciśnienie jest prawidłowe dla osób powyżej 80 lat? Jeśli chodzi o pacjentów powyżej 80. roku życia, za ciśnienie skurczowe w normie uważa się ciśnienie nieprzekraczające 150 mmHg.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego u osób starszych związane są głównie z procesem starzenia się organizmu. Z wiekiem ściany naczyń krwionośnych stają się mniej elastyczne i o wiele gorzej radzą sobie z naciskiem krwi, która wyrzucana jest z mięśnia sercowego. Do innych przyczyn problemu zalicza się również nieodpowiednią dietę, a także używki oraz małą aktywność fizyczną. Leczenie nadciśnienia w przypadku osób starszych wiąże się z przyjmowaniem zapisanych przez lekarza leków, poza tym ważna jest odpowiednia dieta oraz dostosowana do wieku aktywność (zwłaszcza na świeżym powietrzu).

Prawidłowe ciśnienie krwi u kobiety w ciąży

O tym, jakie jest prawidłowe ciśnienie w przypadku kobiet w ciąży, decyduje między innymi stopień zaawansowania ciąży. Jakie jest dobre ciśnienie dla przyszłych mam? Prawidłowe ciśnienie w ciąży mieści się w przedziale od 90/60 do 140/90 mmHg. Można zauważyć, że między 12. a 26. tygodniem ciąży zwykle obserwuje się spadek ciśnienia tętniczego o 5-10 mmHg, natomiast po tym okresie najczęściej odnotowuje się skok ciśnienia i jego powrót do wartości początkowych – jeszcze sprzed ciąży. Dla kobiet w ciąży niebezpieczne może być zarówno zbyt wysokie ciśnienie krwi, jak i zbyt niskie ciśnienie.

Do zmian ciśnienia poniżej normy przyczyniać się mogą przede wszystkim czynniki chorobowe, do których zalicza się schorzenia układu krążenia oraz choroby endokrynologiczne. Niskie ciśnienie może być również następstwem niedostatecznego nawodnienia organizmu, a także może wiązać się z przyjmowaniem niektórych leków. Niskie ciśnienie u przyszłych mam może objawiać się w postaci bólów głowy, osłabienia organizmu, a nawet zawrotów głowy i szumów w uszach. U niektórych ciężarnych mogą pojawiać się również problemy z koncentracją oraz omdlenia. Wysokie ciśnienie może dotyczyć pacjentek, których członkowie rodziny też mają problemy z nadciśnieniem. Do objawów nadciśnienia zalicza się przede wszystkim bóle i zawroty głowy, nadmierną potliwość, a także problemy ze snem oraz zaczerwienienia twarzy, nudności i wymioty. U części kobiet w ciąży pojawiać się mogą dodatkowo obrzęki oraz bóle brzucha, poza tym ruchy dziecka mogą być osłabione.

Nieprawidłowe ciśnienie u kobiet w ciąży może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia – w tym zarówno dla przyszłej mamy, jak i dla rozwijającego się w jej łonie dziecka. Bardzo ważne jest więc systematyczne wykonywanie pomiarów ciśnienia przez kobiety spodziewające się dziecka oraz reagowanie na ewentualne wyniki odbiegające od normy. Jeśli ciężarna ma problemy z ciśnieniem, powinna pozostawać pod stałą opieką lekarza. Leczenie polega na stosowaniu niefarmakologicznych i farmakologicznych metod – zawsze ustalane jest przez lekarza indywidualnie.

Prawidłowe mierzenie ciśnienia krwi

Pomiary ciśnienia tętniczego pacjent może wykonywać w warunkach domowych. Wykonywany regularnie pomiar ciśnienia pozwala na bieżąco monitorować stan zdrowia pacjenta, by w przypadku wystąpienia nieprawidłowości móc szybko zareagować. Aby dowiedzieć się, czy pacjent ma prawidłowe ciśnienie, należy zaopatrzyć się w przyrząd służący do jego pomiaru, czyli w ciśnieniomierz. Ciśnienie powinno być mierzone o stałych porach, ponieważ w zależności od pory dnia może ulegać ono zmianom.

Pomiar ciśnienia powinien być wykonywany na tej ręce, na której zwykle mierzone są wyższe wartości. Wykonuje się go przed przyjęciem leków, jeśli pacjent je przyjmuje. Pomiar ciśnienia krwi przeprowadza się po 15-minutowym odpoczynku, przed jedzeniem oraz piciem. Wykonuje się go w pozycji siedzącej, z podpartymi plecami. W trakcie trwania pomiaru nie należy rozmawiać, a ręka, na której umieszczony jest ciśnieniomierz, powinna znajdować się przez cały czas w tej samej pozycji. Aby otrzymać prawidłowe ciśnienie i puls, opaska ciśnieniomierza powinna zostać umieszczona 2-3 cm nad zgięciem łokcia. Należy pamiętać, by przed napompowaniem mogły zmieścić się pod nią dwa palce. Ciśnienie należy mierzyć przy normalnej temperaturze ciała. Dla uzyskania wiarygodnego wyniku zaleca się wykonanie dwóch pomiarów z zachowaniem kilkuminutowego odstępu.

Zaburzone wartości ciśnienia krwi mogą być następstwem wykonania pomiaru po wysiłku fizycznym, w emocjach, a także, kiedy pacjent odczuwa ból. Fałszywy wyniki może być również skutkiem wykonania pomiaru po spożyciu kawy oraz alkoholu, czy też po paleniu papierosów. Nieprawidłowy wynik pomiaru wykonanego w domu może być też efektem zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperatury otoczenia. Pamiętać należy również, by nie wykonywać pomiaru ciśnienia tętniczego na ręce, która wcześniej była operowana, czy też w przypadku wytworzenia przetoki tętniczo-żylnej.

Jak walczyć z nieprawidłowym ciśnieniem?

Istnieje wiele sposobów walki z nieprawidłowym ciśnieniem. Jednym z najskuteczniejszych sposobów na obniżenie zbyt wysokiego ciśnienia krwi (hipertensji) jest wprowadzenie diety, która powinna być bogata w produkty zawierające błonnik. Ważne jest również spożywanie produktów pełnoziarnistych, makaronów, ryb morskich, a także niskotłuszczowego nabiału. Należy też pamiętać o spożywaniu świeżych warzyw i owoców, które są cennym źródłem witamin i minerałów. Walka z nadciśnieniem tętniczym wiąże się również z ograniczeniem ilości soli w diecie – stosowana w nadmiarze sól kuchenna przyczynia się do wzrostu ciśnienia krwi. Pomocne może być również rzucenie palenia i ograniczenie spożywania kawy oraz alkoholu.

By mieć prawidłowe ciśnienie krwi, nie można rezygnować z codziennej aktywności fizycznej, która w połączeniu z dietą może skutecznie wpłynąć na regulację poziomu ciśnienia tętniczego. Regularny wysiłek fizyczny usprawnia pracę serca, a dodatkowo przyczynia się do poprawy przepływu krwi w naczyniach. Ruch ułatwia także zwalczanie zaburzeń lipidowych, regulując przy tym ciśnienie krwi. Jeśli natomiast zmiany diety i stylu życia okażą się niewystarczające, lekarz może zalecić pacjentom leczenie farmakologiczne.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka