Czarny bez to niepozorna roślina, która znajduje swoje zastosowanie w profilaktyce różnych chorób zarówno w przypadku osób starszych, jak i dzieci. Choć to dobro, które oferuje nam natura, jest dostępne na wyciągnięcie ręki, to wciąż niewiele osób z niego korzysta. Wielka szkoda! Dowiedz się, dlaczego czarny bez powinien trafić do Twojego domowego alfabetu zdrowia i kiedy po niego sięgać.

Czarny bez – jak wygląda?

Czarny bez, łac. Caprifoliaceae, jest rośliną szeroko rozpowszechnioną w Europie, a w Polsce jest uznawany za pospolity okaz. Można go spotkać także pod nazwami bez lekarski czy też bez apteczny. Określenia te wynikają z właściwości, z których jest znany. Jest jadalną rośliną i znajduje zastosowanie nie tylko w kuchni, ale także w farmaceutyce czy też kosmetyce.

Czarny bez łatwo rozpoznać. Ma postać rozłożystego krzewu o kulistym pokroju, który osiąga wysokość do 10–12 metrów. Jest gęsto pokryty eliptycznymi liśćmi od 3 do 9 cm długości. Kwiaty są białe i zebrane w duże baldachogrona o średnicy nawet do 20 cm. Pojawiają się zazwyczaj na przełomie czerwca i lipca w 3–4 roku rozwoju. Z kwiatów wyrastają potem ciemne, wręcz czarne owoce o średnicy od 6 do 8 mm.

Roślina bardzo intensywnie pachnie i przeżywa do 25 lat. Najczęściej rośnie w lasach i zaroślach, ale można go spotkać także w wielu ogródkach. Czytaj więcej o innych naturalnych produktach: 5 nieznanych ziół, których właściwości musisz poznać!

Czarny bez – właściwości

Surowcami leczniczymi czarnego bzu są jego kwiaty oraz dojrzałe owoce. Oba te produkty wyróżniają się bogatym składem, dzięki czemu mogą być wykorzystywane na wiele sposobów. To właśnie z nich przygotowuje się różne napary, a także soki i nalewki.

Właściwości kwiatów czarnego bzu

Kwiaty czarnego bzu wspierają wykrztuszanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych oraz wspomagają produkcję moczu i potu. Pomagają także w walce ze stanem zapalnym. Te właściwości to zasługa składników aktywnych obecnych w kwiatach. Są to:

• flawonoidy – wspierają procesy antyoksydacyjne. Do tej grupy zalicza się m.in. kempferol, rutynę i hyperozyd;
• triterpeny – wspomagają działania ochronne wobec wątroby, nerek, serca i limfocytów. Wspierają również pobudzanie odruchu kaszlu;
• fenolokwasy i ich glikozydy, np. kwas kawowy czy ferulowy – pomagają w procesach przeciwutleniających. Wspomagają również walkę z bakteriami Gram-ujemnymi i Gram-dodatnimi;
• sterole – wspierają redukcję poziomu cholesterolu we krwi. Tym samym wspomagają zmniejszenie ryzyka wystąpienia zawału, niedokrwiennej choroby serca czy też miażdżycy;
• olejki eteryczne.

Ze względu na bogaty skład kwiaty czarnego bzu powinny stanowić nieodłączny element letniego menu.

Sprawdź informacje o roślinie o podobnych właściwościach: Kocimiętka – działanie, właściwości lecznicze i uprawa

Właściwości owoców czarnego bzu

Owoce czarnego bzu są powszechnie znane z dużej ilości cennych pierwiastków, takich jak: wapń, potas, glin i żelazo. Oprócz tego zawierają one:

• antocyjany – to roślinne barwniki, które odpowiadają za piękny kolor owoców. Wspomagają one procesy przeciwzapalne i przeciwutleniające;
• kwasy organiczne – wspomagają procesy przeciwzapalne, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwutleniające;
• węglowodany – w tym pektyny i cukry proste;
• witaminy z grupy B, a także C i A – wspierają prawidłowe funkcjonowanie wielu układów, w tym immunologicznego, krwionośnego i nerwowego. Witamina C zawarta w czarnym bzie pomaga wpływać na odporność organizmu. Składniki te wspomagają utrzymanie ciała w dobrej kondycji na dłużej, aby móc cieszyć się zdrowiem niezależnie od pogody i innych czynników zewnętrznych. Organizm potrzebuje również witaminy A, która pomaga chronić przed zakażeniami i zachować zdrowy wygląd skóry, włosów i paznokci. Ten silny antyoksydant wspomaga walkę z wirusami i bakteriami, dzięki czemu nie pozwala im przedostać się do organizmu.

Te składniki aktywne pomagają wzmacniać odporność, oczyszczać organizm z toksyn oraz wpływać na przyspieszenie gojenia się ran i blizn.

Co więcej, badania naukowe potwierdziły, że składniki obecne w owocach czarnego bzu wspomagają oczyszczanie krwi i tkanek, odkwaszanie ich oraz wzmacnianie ścianek naczyń krwionośnych, jelit i żołądka.

Jak się okazuje, swoje zastosowanie znajduje także w leczeniu schorzeń układu immunologicznego i nerwowego poprzez pomoc w jego wzmacnianiu i ochronie przed uszkodzeniami. Dowiedz się więcej o problemach z układem odpornościowym z artykułu: Co obniża odporność?

Czarny bez – owoce czy kwiaty?

Zastanawiasz się, co wybrać – owoce czarnego bzu czy jego kwiaty? Oba te surowce roślinne mają wiele składników aktywnych, które pomagają w utrzymaniu zdrowia i dobrej kondycji. Jednocześnie należy pamiętać, że:

• kwiaty czarnego bzu mają delikatny smak i lekko bezowy zapach, zatem świetnie sprawdzają się jako dodatek do deserów lub jako alternatywa np. dla herbaty bądź innych ziół;
• owoce czarnego bzu są dość gorzkie, cierpkie i kwaśne, dlatego najlepiej przyrządzać z nich słodkie napoje, np. soki czy nalewki.

Niezależnie od tego, co wybierzesz – kwiaty czy owoce czarnego bzu, zawarte w nich składniki, będą wspierać pracę Twojego organizmu.

Czarny bez – zastosowanie

Wyroby z czarnego bzu są polecane do spożywania jako wsparcie:

• podczas leczenia przeziębień i stanów grypowych (wewnętrznie), a także w walce z objawami zapalenia krtani, zatok czy błony śluzowej gardła (zewnętrznie np. w formie inhalacji czy płukanek) – składniki zawarte w surowcach zielarskich pomagają wzmacniać układ immunologiczny oraz przeciwdziałać drobnoustrojom i stanom zapalnym;
• w trakcie chorób, które objawiają się skurczami mięśni gładkich, a także w przypadkach zakażeń układu moczowego czy obrzękach – substancje aktywne wspierają produkcję moczu i oraz wspomagają działania przeciwko bólowi;
• w przebiegu cukrzycy, miażdżycy i innych chorób metabolicznych – składniki obecne w kwiatach i owocach czarnego bzu pomagają przeciwdziałać oksydacji oraz obniżać poziom cukru i lipidów we krwi.

Rekomenduje się spożywanie wyrobów z czarnego bzu zwłaszcza w okresie wzmożonego ryzyka zachorowania na przeziębienia, grypę i inne choroby układu oddechowego, czyli jesienią i zimą. Jednak można z powodzeniem sięgać po nie przez cały rok w zależności od potrzeb.

Według WHO preparaty z kwiatów czy owoców tego krzewu mogą być spożywane np. w celach:

• napotnych w trakcie gorączki i towarzyszących jej dreszczy,
• wykrztuśnych podczas łagodnych stanów zapalenia górnych dróg oddechowych,
• walki z objawami przeziębienia.

Z kolei British Herbal Pharmacopoeia rekomenduje, aby sięgać po produkt z czarnego bzu nie tylko w trakcie przeziębienia czy grypy, ale także w przypadku przewlekłego nieżytu nosa, któremu towarzyszy zapalenie zatok i upośledzenie słuchu. Więcej informacji o tej chorobie znajdziesz w artykule: Nieżyt nosa – przyczyny, objawy i leczenie.

Syrop z czarnego bzu – jak go zrobić?

Syrop można przygotować zarówno z kwiatów, jak i z owoców. Metoda uzyskania pysznego wyrobu znacznie się różni, dlatego należy postępować według poniższych wskazówek.

Przepis na syrop z kwiatów czarnego bzu

Do wykonania syropu potrzebujesz ok. 20 kwiatów zebranych wczesnym porankiem. Najlepiej jeśli są one suche, koniecznie muszą też być pozbawione robaków, np. mszyc czy oznak jakiejkolwiek choroby. Po zebraniu ich należy rozłożyć je na czystym papierze na ok. 1 godzinę, aby wszelkie robaczki opuściły kwiatostany. Można je przemyć, ale wtedy będą mniej pachnące. Następnie należy:

• obciąć wszystkie kwiatki i umieścić w garnku,
• zalać rośliny 1 litrem gorącej wody wymieszanej z 1 kg cukru i sokiem z dwóch cytryn,
• pozostawić wywar do wystygnięcia na 2–4 dni w chłodnym, ciemnym miejscu – lodówka dobrze się sprawdzi,
• raz dziennie wymieszać syrop,
• po odpowiednim czasie przecedzić wywar przez gazę,
• uzyskany syrop zagotować, przelać do słoików, zakręcić je i odstawić do górny dnem.

Tak przygotowany produkt można przechowywać w lodówce, ale należy go spożyć w przeciągu kilku dni. Jeśli chcesz zachować go na dłużej, zapasteryzuj słoiki.

Przepis na sok z owoców czarnego bzu

Aby zrobić sok z owoców czarnego bzu, potrzebujesz ok. 1 kg czarnych kuleczek. Następnie:

• włóż je do garnka, dodaj sok z 1 cytryny i 1–2 łyżki cukru,
• zagotuj całość, aż owoce zaczną się rozpadać,
• przetrzyj wywar przez sito,
• do napoju dodaj cukier wedle uznania i gotuj przez ok. kwadrans,
• wlej do słoików i zapasteryzuj.

Według rekomendacji należy spożywać 3–5 ml płynnego wyciągu z owoców oraz 2–5 g suchych kwiatów z czarnego bzu dziennie maksymalnie przez siedem dni. Sprawdź również ten przepis: Jesienna herbata rozgrzewająca – nasze ulubione składniki

Syrop z kwiatów i owoców czarnego bzu – przeciwwskazania

Nie ma konkretnych przeciwwskazań do spożywania wyrobów z kwiatów czy też owoców z czarnego bzu. Należy tylko pamiętać o umiarze – jedzenie ich w nadmiernej ilości może przyczyniać się do problemów żołądkowych. Dodatkowo należy przestrzegać tego, żeby nie spożywać kwiatów czy owoców na surowo. Zawierają one glikozydy cyjanogenne, które wykazują działanie toksyczne i mogą przyczynić się do pogorszenia samopoczucia.

Czarny bez dla kogo?

Wyroby z czarnego bzu sprawdzą się dla dużego grona osób. Mogą po nie sięgnąć:

• kobiety – obecne w soku z czarnego bzu składniki pomagają wzmacniać włosy, które od teraz będą pięknie lśniły. Dodatkowo wspierają wzrost ich odporności na szkodliwe działanie wysokiej temperatury np. podczas suszenia czy prostowania. Substancje aktywne obecne w czarnym bzie wspomagają także utrzymanie dobrego samopoczucia – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Mogą również pomóc w walce z bólami menstruacyjnymi, którym każda kobieta musi stawiać czoło co jakiś czas;
• dzieci – maluchy są szczególnie podatne na wirusy i bakterie, dlatego też znacznie częściej chorują. Składniki obecne w soku z bzu pomagają poprawić ich odporność i zabezpieczyć organizm przed zarazkami. Wspomogą także ich wzrok, pamięć i koncentrację. Co ciekawe, rozgniecione owoce bzu można stosować także jako okłady na rany i skaleczenia, a te maluchom zdarzają się znacznie częściej niż dorosłym;
• mężczyźni – badania potwierdziły, że czarny bez dzięki swoim właściwościom pomaga chronić mężczyzn przed rakiem prostaty. Pamiętaj, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem. Substancje aktywne obecne w owocach wspierają także redukcję naczynek krwionośnych, które powstały w wyniku wykonywania pracy fizycznej.

Jak widać, czarny bez to wielofunkcyjny składnik, który powinien dopełnić codzienną dietę.

Warto zasadzić go w ogrodzie, aby móc co roku zbierać plony i przygotowywać soki, syropy i inne przysmaki dla siebie oraz całej rodziny.

Literatura:

http://phie.pl/pdf/phe-2018/phe-2018-3-217.pdf
https://www.researchgate.net/publication/288101012_Bez_czarny_Sambucus_nigra_domowy_sposob_nie_tylko_na_grype_i_przeziebienie
https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.4.5.27

Autor artykułu: tech. farm. Katarzyna Talpa