Ból z tyłu głowy to problem zdrowotny, który może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Ta przypadłość może być odczuwalna w różnych miejscach – często spotykany jest na przykład ból głowy za uszami, który może stanowić jeden z objawów zapalenia ucha środkowego lub zewnętrznego, poza tym może świadczyć o zaleganiu zbyt dużej ilości woskowiny w uchu. U części pacjentów pojawiać się może także ból głowy z prawej strony z tyłu oraz ból głowy z tyłu po lewej stronie, które z kolei mogą świadczyć o obecności wielu groźnych dla zdrowia schorzeń. Jakie są przyczyny i rodzaje bólu potylicy? W jaki sposób leczy się tego rodzaju przypadłość? Po szczegółowe informacje zapraszamy do artykułu!

Co znajduje się z tyłu głowy?

Bardzo ważnym elementem budowy anatomicznej człowieka jest potylica. To pełniąca funkcję ochronną część czaszki, która osłania mózg w dolnej i tylnej części. Kość potyliczna połączona jest obustronnie z parzystymi kośćmi skroniowymi oraz ciemieniowymi przy pomocy szwów, które stanowią nieruchome połączenia kostne. Kość potyliczną wyróżnia też obecność okrągłego otworu, który jest miejscem połączenia wnętrza czaszki z kanałem kręgowym. Jej zewnętrzną powłokę stanowi z kolei skóra głowy. W okolicy potylicy znajdują się jedne z najistotniejszych części mózgowia, dlatego wszelkie nieprawidłowości w jej obrębie wymagają wizyty u lekarza oraz dalszej diagnostyki.

Ze względu na lokalizację ból głowy dzieli się na: ból z tyłu głowy, ból z przodu głowy, ból z lewej lub prawej strony oraz ból skroniowy. Często obserwuje się ból potylicy o różnym charakterze (np. pulsujący, promieniujący czy też ściskający), który może być efektem różnego rodzaju nieprawidłowości w obrębie tej części głowy. Może być on wynikiem poważnych schorzeń kręgosłupa, migreny, a nawet chorób nowotworowych.

Ból głowy z tyłu – na co może wskazywać?

Pojawiający się zarówno u starszych, jak i młodszych pacjentów ból głowy z tyłu może mieć różne przyczyny. Ból w tylnej części głowy może być np. skutkiem nadciśnienia tętniczego. Poza tym ten rodzaj bólu może stanowić jeden z pierwszych symptomów krwotoku podpajęczynówkowego. Doświadczany przez część osób ból głowy za uszami może natomiast wskazywać na zapalenie ucha środkowego lub zewnętrznego. Często ból głowy za uchem po prawej stronie wiąże się też z powiększeniem węzłów chłonnych. U pacjentów pojawiać się może także sztywność karku i ból z tyłu głowy. Dolegliwości te mogą świadczyć między innymi o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych. Ból głowy i szyi może być natomiast spowodowany przez zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, a także choroby reumatyczne, do których zalicza się między innymi fibromialgię. Może on też wynikać z nadmiernego napięcia mięśni przykręgosłupowych oraz mieć związek ze zmianami zwyrodnieniowymi szyi. Ten rodzaj bólu może pojawiać się zwłaszcza podczas pochylania.

U niektórych pacjentów spotykany jest napięciowy ból głowy, który jest zaliczany do grupy pierwotnych bólów głowy. Ten rodzaj bólu objawia się zwykle uciskiem w okolicach potylicy. Najczęściej jest to ból samoistny, który nie jest objawem innych schorzeń. Jest to zwykle dolegliwość o łagodnym lub umiarkowanym natężeniu i może utrzymywać się od 30 minut do nawet kilku dni. Początkowo może być odczuwana jako ból w okolicy karku, który następnie może przechodzić do innych części głowy. Ból głowy napięciowy jest bólem o charakterze uciskowym, który pojawia się najczęściej po jej obu stronach. W przypadku tego rodzaju bólu u części pacjentów mogą występować dodatkowe objawy, wśród których najczęstsze to nudności i wymioty, a także nadwrażliwość na dźwięki oraz światłowstręt.

Ból głowy z tyłu – przyczyny

Ból głowy z tyłu może mieć różne przyczyny. Do najczęstszych z nich zalicza się:

• nadciśnienie tętnicze – choroba, która charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem krwi (zarówno skurczowym, jak i rozkurczowym);
• zapalenie ucha środkowego – choroba, która jest związana ze stanem zapalnym, który może obejmować zarówno błonę śluzową ucha, jak i części w obrębie ucha środkowego;
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – schorzenie obejmuje opony mózgowo-rdzeniowe, które znajdują się w obrębie mózgu oraz rdzenia kręgowego;
• urazy głowy – mogą pojawiać się jako następstwo wypadków komunikacyjnych, poza tym mogą powstać w wyniku upadków lub uderzeń;
• chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa – schorzenie to może spowodować nieodwracalne zmiany w obrębie kręgosłupa;
• krwotok podpajęczynówkowy – dolegliwość jest związana z przedostawaniem się krwi do przestrzeni znajdującej się między oponą pajęczą i miękką;
• guzy mózgu – umiejscowione w dolnej części czaszki guzy nowotworowe mogą powodować silny i uciążliwy ból w potylicy;
• częste migreny – objawiają się w postaci silnych bólów głowy o charakterze napadowym, niekiedy mogą im towarzyszyć inne objawy;
• stresujący tryb życia – ból głowy z tyłu nad karkiem może pojawiać się zarówno w wyniku długotrwałego stresu, jak i po jednorazowym epizodzie stresogennym;
• palenie papierosów i nadużywanie alkoholu oraz niektórych leków;
• intensywne emocje spowodowane działaniem silnego bodźca zewnętrznego;
• przeziębienie, angina oraz grypa.

Jedną z przyczyn bólu głowy może być także uboga w składniki odżywcze dieta. Dostarczana w niedostatecznej ilości witamina B6 oraz witamina B12, a także kwas foliowy mogą skutkować niedoborami, a te mogą przyczyniać się do występowania bólu potylicy. Oprócz dolegliwości bólowych pacjenci z niedoborem witaminy B6 i B12 oraz kwasu foliowego mogą mieć problemy z koncentracją. Ból głowy może być też związany z miażdżycą, a także z niewydolnością krążenia. Poza tym może być obecny przy utrzymujących się problemach z tarczycą oraz przy bezdechu sennym.

Inne przyczyny bólu w tylnej części głowy

Do innych przyczyn bólu z tyłu głowy zalicza się problemy ze snem i wczesne wstawanie, odwodnienie organizmu oraz brak aktywności fizycznej. Zbyt długa praca przed komputerem czy też nagłe zmiany pogody, związane między innymi ze skokami ciśnienia atmosferycznego, to kolejne przyczyny bólu z tyłu głowy.

Niekiedy ból głowy może być efektem zmian hormonalnych zachodzących podczas ciąży. Przyczynami bólu głowy mogą być także guzy mózgu oraz zatrucie tlenkiem węgla. Do bólu z tyłu głowy przyczynić się mogą też zaburzenia przemiany materii, a nawet zmęczenie. Ból może być ponadto powodowany przez powiększenie węzłów chłonnych. Poza tym może być efektem problemów z zębami.

Przyczyny bólu głowy u dzieci i kobiet w ciąży

Do przyczyn bólu z tyłu głowy u dzieci zalicza się przede wszystkim infekcje wirusowe, ostre zapalenie ucha środkowego i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nie są też wykluczone guzy mózgu i inne schorzenia, dlatego nie wolno lekceważyć objawów zgłaszanych przez dziecko. U kobiet w ciąży ból z tyłu głowy może wiązać się z napięciowymi i migrenowymi bólami głowy spowodowanymi przez zmiany hormonalne, nadciśnienie tętnicze oraz rzucawkę.

Ból potylicy – objawy

Pojawiający się u pacjentów ból potylicy może mieć różny charakter. Pacjenci spotykają się zarówno z bólem pulsującym, jak i kłującym oraz tępym. Różna może być również lokalizacja bólu. Do najczęściej spotykanych objawów towarzyszących bólom z tyłu głowy zalicza się:

• zawroty głowy,
• sztywność karku,
• nudności i wymioty,
• podwyższoną temperaturę ciała,
• przekrwienie oczu,
• krwawienie z uszu,
• światłowstręt, czyli zwiększoną wrażliwość na światło,
• podwójne widzenie,
• ostry ból szczęki,
• silny ból uszu.

Przy bólu w tylnej części głowy spowodowanym przez nerwicę pacjenci skarżą się zwykle na zawroty głowy i drżenie mięśni. Poza tym dodatkowo mogą pojawiać się nudności i wymioty. U części pacjentów z bólem może wiązać się również pieczenie z tyłu głowy. Utrzymujące się przez dłuższy czas pieczenie może powodować znaczny dyskomfort u pacjentów.

Co może oznaczać ból głowy z tyłu z prawej strony i z lewej strony?

U pacjentów może wystąpić zarówno ból z tyłu głowy po prawej stronie, jak i ból głowy z tyłu po lewej stronie. Co oznacza ból z tyłu głowy po prawej stronie? Ból ten może pojawić się w przebiegu wielu schorzeń. Może świadczyć między innymi o migrenie. Poza tym często jest objawem zespołu Readera, określanego inaczej jako zespół paratrigeminalny. Kłujący ból głowy z tyłu po prawej stronie może także oznaczać neuralgię nerwów czaszkowych. Ból głowy z tyłu z prawej strony może zwiastować również zapalenie zatok oraz zapalenie tętnicy skroniowej.

Co oznacza ból z tyłu głowy po lewej stronie? Może być on między innymi objawem nadciśnienia tętniczego. Dolegliwościami bólowymi z lewej strony może objawiać się też neuralgia nerwu trójdzielnego. Ponadto ból z tyłu głowy po lewej stronie może być też związany z przemęczeniem.

Z bólem głowy związane są inne objawy, do których zalicza się między innymi podwyższoną temperaturę ciała, zaburzenia orientacji i problemy z mówieniem. Jeśli towarzyszy mu znaczne osłabienie oraz sztywność karku, konieczna może okazać się wizyta u specjalisty. Wskazaniem do wizyty u lekarza są też inne objawy związane z bólem z tyłu głowy, do których zalicza się otępienie czy też uciążliwy kaszel.

Ból z tyłu głowy i zawroty – domowe sposoby na rozwiązanie problemu

Utrzymujący się przez dłuższy czas ból z tyłu głowy i zawroty mogą wymagać leczenia. Jeśli natomiast ból z tyłu głowy i karku nie występuje w dużym nasileniu, nie towarzyszą mu inne nieprzyjemne dolegliwości i problem nie ma charakteru nawracającego, skuteczne mogą okazać się domowe sposoby. W przypadku bólu z tyłu głowy pomóc może odpoczynek i właściwa higiena snu. Poza tym ulgę może przynieść ciepła kąpiel z dodatkiem olejków eterycznych lub soli morskiej. Nie należy również zapominać o odpowiednim nawodnieniu organizmu, a także o właściwej diecie.

W przypadku bólu z tyłu głowy i karku może pomóc też masaż, który ma za zadanie rozluźnienie napiętych mięśni karku. Delikatne uciski mogą uśmierzyć utrzymujący się ból głowy. Należy także pamiętać o zachowaniu regularnej aktywności fizycznej. Rozwiązaniem może okazać się też stosowanie chłodnych lub ciepłych kompresów. Przy bólu głowy pomocne może być też częste wietrzenie pomieszczeń, w których przebywa pacjent. Poza tym należy pamiętać o utrzymaniu w nich odpowiedniej temperatury.

Oprócz domowych sposobów oraz stosowania leków przeciwbólowych polecane są również niefarmakologiczne metody leczenia, do których zalicza się między innymi elektromiografię, fizjoterapię, akupunkturę czy też niekiedy psychoterapię poznawczo-behawioralną.

Jak wygląda diagnostyka bólu z tyłu głowy?

Jeśli ból głowy z tyłu staje się dokuczliwy, konieczne może okazać się wdrożenie farmakoterapii. Sprawdzić się mogą między innymi dostępne w aptekach leki przeciwbólowe. Pacjenci często sięgają po leki zawierające substancje aktywne, do których zalicza się np. ibuprofen. Skutecznym lekiem jest również kwas acetylosalicylowy (aspiryna). Przy zwiększonym nasileniu bólu z tyłu głowy, jego częstym nawracaniu lub pojawieniu się dodatkowych objawów należy jak najszybciej udać się do lekarza.

Diagnoza stawiana jest zazwyczaj przez neurologa po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego oraz badaniu fizykalnym. W zależności od podejrzewanej przyczyny bólu lekarz może też zalecić dodatkowe badania.

Do najczęściej zlecanych przez specjalistę badań zalicza się badanie laboratoryjne krwi, a także badania obrazowe. Niekiedy pomocne w ustaleniu przyczyny bólu z tyłu głowy może okazać się badanie EEG oraz badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Ból karku i głowy z tyłu – specjalistyczne leczenie

Sposób leczenia pacjenta dobierany jest indywidualnie i uzależniony jest przede wszystkim od zdiagnozowanej przyczyny bólu z tyłu głowy:

• w przypadku infekcji pacjenci stosują leki przeciwbakteryjne lub przeciwwirusowe (niekiedy także przeciwgrzybicze);
• przy guzie mózgu konieczna może okazać się operacja, poza tym specjalista może dodatkowo skierować pacjenta na chemioterapię lub radioterapię;
• w przypadku bólu z tyłu głowy lekarz może przepisać pacjentowi, jeśli są do tego wskazania, leki przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe;
• przy chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa konieczna może okazać się operacja, poza tym lekarz może dodatkowo skierować pacjenta na rehabilitację.

Literatura:

Anatomia prawidłowa człowieka – głowa i szyja; Skawina A., Gorczyca J., Walocha J.; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2013.

Walling A.; Frequent Headaches: Evaluation and Management.; Am Fam Physician.; 2020;101(7):419-428.

Sinclair AJ., Sturrock A., Davies B. et al.; Headache management: pharmacological approaches.; Pract Neurol. 2015; 15(6): 411-23.

Robbins MS.; Diagnosis and Management of Headache: A Review.; JAMA. 2021; 325(18): 1874-1885.

Stępień A.; Bóle głowy. Patofizjologia. Diagnostyka. Leczenie; wyd. II, Medical Tribune Polska, Warszawa 2017, s.42–46.

Evans R. W; Badania diagnostyczne w migrenie i innych pierwotnych bólach głowy; „Neurologia po Dyplomie” 2009, nr 27, s. 10–25.

Linde M.; Migrena. Współczesne kierunki leczenia; Acta Neurologica Scandinavica 2006, nr 114, s. 71–83.

Autor artykułu: tech. farm. Izabela Soroka