Glukoza jest cukrem prostym stanowiącym podstawowe źródło energii dla komórek, potrzebnym do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Regularne sprawdzanie poziomu glukozy we krwi jest niezbędne do diagnozowania i monitorowania różnych chorób, w tym m.in. cukrzycy typu 1 lub cukrzycy typu 2. Jaki powinien być prawidłowy poziom glukozy na czczo i o czym świadczy glukoza w moczu? Kiedy należy wykonać test obciążenia glukozą w ciąży i jak się do niego przygotować?

Glukoza – co to jest?

Mianem glukozy określa się cukier prosty, który jest niezbędny do tego, by wszystkie narządy w naszym organizmie mogły funkcjonować prawidłowo. Warto również dodać, że zarówno nadmiar, jak i niedobór glukozy może okazać się szkodliwy dla organizmu. Na to, jaki jest poziom glukozy we krwi, wpływ mają takie procesy jak m.in. glikogenoliza, glikoliza, glukoneogeneza oraz glikogeneza. Co więcej, za utrzymanie odpowiedniego stężenia glukozy w organizmie odpowiada hormon wydzielany przez trzustkę, insulina.

Poziom glukozy we krwi zmienia się w zależności od pory dnia, intensywności wysiłku fizycznego oraz czasu, jaki minął od ostatniego posiłku. Jej stężenie wzrasta po posiłku – trzustka reaguje wówczas wytwarzaniem i uwalnianiem insuliny, która transportuje glukozę z krwi do tkanek, a następnie jej stężenie spada. W sytuacji, gdy nasz organizm wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na glukozę, wydzielanie jej jest stymulowane przez takie hormony jak:

• kortyzol – tzw. hormon stresu, który produkowany jest w korze nadnerczy (zewnętrznej warstwie nadnerczy) równolegle z adrenaliną;
• tyroksyna – hormon tarczycy. Zwiększona aktywność hormonów tarczycy może wywołać wzrost stężenia glukozy we krwi;
• somatotropina – hormon wzrostu;
• epinefryna – nazywana także adrenaliną.

W momencie, gdy praca trzustki jest zaburzona, dochodzi do braku lub niedoboru insuliny we krwi pacjenta, co w dłuższej perspektywie czasu może doprowadzić do rozwoju choroby nazywanej cukrzycą.

Jak wygląda badanie glukozy?

Badanie glukozy we krwi jest jednym z podstawowych badań krwi wykonywanych w przypadku pojawienia się u pacjenta niepokojących objawów, które mogą sugerować zaburzenia tolerancji węglowodanów, jak np.:

• częstsze oddawanie moczu;
• wzmożone pragnienie;
• zwiększony apetyt;
• uczucie senności;
• nagły przyrost masy ciała w ciągu kilku miesięcy;
• przyspieszone tętno;
• problemy ze wzrokiem;
• zaburzenia neurologiczne (np. niepokój, drgawki);
• utrudnione leczenie trwających infekcji.

Co więcej, regularna kontrola stężenia glukozy we krwi powinna być przeprowadzana również u osób:

• z nadciśnieniem i chorobami układu sercowo-naczyniowego;
• kobiet w ciąży;
• kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS);
• z chorobami tarczycy;
• ze schorzeniami trzustki;
• z chorobami nadnerczy;
• z zespołem poposiłkowym, który występuje po operacji żołądka;
• których najbliżsi krewni chorują na cukrzycę.

Poziom glukozy we krwi określa morfologia, czyli podstawowe badanie krwi, którego niepokojące wyniki mogą zakwalifikować pacjenta do konieczności wykonania dodatkowych badań. Podczas badania krwi określa się poziom glukozy w surowicy, czyli w części osocza. Krew pobierana jest z żyły łokciowej, a samo badanie przeprowadzane jest na czczo, w godzinach porannych pomiędzy 7. a 9. (nie należy spożywać żadnych posiłków przez co najmniej 12 godzin przed przystąpieniem do pobrania). W zależności od zaleceń badanie może być wykonywane także po posiłku (w celu zbadania glikemii poposiłkowej). Jak jeszcze przygotować się do badania glukozy? Przed wykonaniem oznaczenia zaleca się, aby pacjent unikał intensywnego wysiłku fizycznego i stresu na 2-3 dni przed badaniem.

Badanie glukozy u dzieci odbywa się w podobny sposób jak u osób dorosłych. Problemem może być pobranie próbki krwi u niemowląt, u których pory karmienia występują stosunkowo często. U najmłodszych zaleca się wybierać taki czas, kiedy przerwa pomiędzy posiłkami wynosi co najmniej 6 godzin.

Co ważne, pacjent może uzyskać skierowanie na badanie glukozy od lekarza rodzinnego lub wykonać je odpłatnie w każdym laboratorium medycznym. Jaki jest koszt wykonania badania glukozy? Cena ta nie przekracza zwykle 10 zł, natomiast na wyniki badań czeka się zazwyczaj około dwóch dni roboczych.

Glukoza w krwi – normy

Zgodnie z kryteriami opracowanymi przez zespół badaczy Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego prawidłowy poziom glukozy we krwi żylnej na czczo wynosi:

• dorośli: 3,9-5,5 mmol/l (70-99 mg/dl);
• noworodki: 2,8-4,4 mmol/l (50-115 mg/dl);
• dzieci: 3,9-5,8 mmol/l (70-105 mg/dl).

Co więcej, musimy pamiętać, że prawidłowe stężenie glukozy we krwi jest uzależnione od laboratorium, w którym zostało wykonane badanie. W przypadku podwyższonego wyniku (u osób dorosłych 126 mg/dl lub powyżej tej wartości) zaleca się powtórzenie badania po kilku dniach.

O czym może świadczyć wysoki poziom glukozy we krwi?

Hiperglikemia, czyli wysoki poziom glukozy we krwi, nie zawsze musi oznaczać cukrzycę. Zawsze stanowi to jednak powód do rozpoczęcia dalszego diagnozowania, zwłaszcza wtedy, gdy nieprawidłowym wynikom badań (po dwukrotnym oznaczeniu poziom glukozy na czczo jest wyższy niż 126 mg/dl lub 7 mmol/l) towarzyszą takie objawy jak:

• nadwaga;
• otyłość;
• brak aktywności fizycznej;
• nadciśnienie tętnicze;
• występowanie cukrzycy u bliskich krewnych;
• częste oddawanie moczu;
• wzmożone pragnienie;
• ogólne osłabienie organizmu;
• wcześniejsze stwierdzenie podwyższonego stężenia glukozy.

Ponadto, jeśli podczas badania stężenia cukru we krwi u pacjenta odnotowany został dwukrotnie wynik na poziomie co najmniej 126 ml/dl (7 mmol/l), diagnozowana jest u niego cukrzyca typu 2. Jeżeli lekarz ma wątpliwości, czy u pacjenta już rozwinęła się cukrzyca, może zlecić wykonanie testu doustnego obciążenia glukozą (OGTT).

Jak wygląda test obciążenia glukozą? Pierwszym krokiem jest badanie stężenia glukozy w kropli krwi pobranej z palca – jeśli nie przekracza on 140 mg/dl, pobiera się krew z żyły w zgięciu łokciowym. Następnie wypija się 75 g glukozy rozpuszczonej w szklance wody i po dwóch godzinach pobiera się krew z żyły, by ocenić stężenie cukru we krwi. O prawidłowej tolerancji glukozy mówi się, gdy glukoza po 2 godzinach nie przekracza 140 mg/dl (7,8 mmol/l), stan przedcukrzycowy pojawia się przy poziomie 140-199 mg/dl (7,8-11,1 mmol/l), natomiast cukrzyca diagnozowana jest przy stężeniu powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l).

Niski poziom glukozy we krwi – jakie mogą być przyczyny?

Hipoglikemia, czyli zbyt niski poziom cukru we krwi, występuje u pacjentów zazwyczaj jako powikłanie cukrzycy, związane z jej nieprawidłowym leczeniem lub zaniedbaniami w przestrzeganiu zaleceń lekarskich. Zdarza się, że hipoglikemia ma związek z nagłym spadkiem masy ciała u osób stosujących restrykcyjną dietę lub nadmierny wysiłek fizyczny. O zbyt niskim poziomie glukozy we krwi możemy mówić, gdy u pacjenta pojawiają się takie objawy jak:

• uczucie głodu, nudności, osłabienie, bladość, niepokój, drżenie rąk;
• w przypadku ciężkiego niedocukrzenia: zaburzenia orientacji i mowy, drgawki, śpiączka;
• poziom cukru we krwi wynosi poniżej 70 mg/dl (poniżej 3,9 mmol/l)/.

Badanie glukozy w ciąży

Badanie glukozy w ciąży to jedyna możliwość sprawdzenia, czy przyszła mama choruje na cukrzycę ciążową. Warto wiedzieć, że wysoki poziom glukozy może być poważnym zagrożeniem dla zdrowia zarówno mamy, jak i dziecka. Wśród powikłań u dzieci związanych z nieleczoną cukrzycą ciążową zalicza się m.in. makrosomię, niedocukrzenie noworodka po urodzeniu, hipotrofię wewnątrzmaciczną oraz wrodzone wady u dziecka w obrębie układu nerwowego, kostnego czy też krążenia.

Pierwsze badanie glukozy w ciąży wykonuje się przed 10. tygodniem u kobiet, które nie należą do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania na cukrzycę. Norma glukozy na czczo w ciąży wynosi do 92 mg/dl. Drugi rodzaj badania to test obciążenia glukozą w ciąży – kiedy wyniki pierwszego badania poziomu glukozy są prawidłowe, test OGTT wykonuje się pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Jak się przygotować do badania glukozy w ciąży? Ważne jest, by przyszła mama w chwili badania była na czczo i w ciągu 3 dni przed badaniem nie zmieniała nawyków żywieniowych ani aktywności fizycznej. Co więcej, w trakcie testu OGTT pacjentka powinna siedzieć spokojnie i odpoczywać, a pomiędzy kolejnymi pobraniami krwi powinna być cały czas na czczo.

Pamiętajmy o tym, że powodem do niepokoju jest nie tylko zbyt wysoki poziom glukozy we krwi, ale także obecność glukozy w moczu, która w normalnych warunkach nie powinna się w nim znajdować (wyjątkiem są kobiety w ciąży, u których glukoza w moczu może być zjawiskiem fizjologicznym). Jeżeli dojdzie do takiej sytuacji, należy natychmiast znaleźć przyczynę tego problemu.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka