Coraz częściej w przestrzeni publicznej możemy usłyszeć o colostrum. Nie jest to jednak wymysł współczesnych czasów. Potomek każdego ssaka otrzymuje tę substancję od matki zaraz po przyjściu na świat. Gatunek ludzki nie jest wyjątkiem! Colostrum jest pierwszym pokarmem, który wprowadza młody organizm do „świata zewnętrznego” czyli pozałonowego i uruchamia układ odpornościowy. Liczne badania naukowców pokazują, że drzemie w jego składzie ogromny potencjał i warto byłoby z niego skorzystać poza pierwszymi dniami życia. W odpowiedzi na to, od kilku lat możemy dostać w aptece suplementy z colostrum kierowane do dzieci, osób dorosłych i seniorów. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej i poznać zakres jego działania to zapraszamy do lektury.

Co to jest?

W literaturze naukowej, prasie czy Internecie możemy zetknąć się z różnymi określeniami tej substancji, są to siara, młodziwo czy pierwszy pokarm matki. Tak naprawdę wszystkie te nazwy dotyczą omawianego colostrum. Zatem, jest to rodzaj specyficznego mleka wydzielanego przez gruczoły mlekowe ssaków w pierwszych godzinach po urodzeniu potomka. Choć literatura podaje, że siara zaczyna być produkowana w gruczołach już z końcem ciąży. Pokarm ten, wraz z upływem czasu od porodu, stopniowo przekształca się w mleko. Colostrum odróżnia się od niego barwą, oraz co bardzo ważne, wysoka zawartość biologicznie aktywnych substancji, głównie białkowych, witamin i soli mineralnych.

Jaki jest skład colostrum?

Szacuje się, że zawiera łącznie około 250 różnych składowych. Choć prawdopodobnie wiele jeszcze czeka na odkrycie i opisanie właściwości.

W uporządkowaniu składników colostrum pomoże nam podzielenie ich na grupy:

I grupa: Składniki odżywcze. Są to białka budulcowe, aminokwasy, cukier mleczny, tłuszcze, kwasy tłuszczowe, składniki mineralne i witaminy.

II grupa: Czynniki przeciwmikrobiologiczne i immunoregulacyjne są to przeciwciała. Mają one jednak biologiczne znaczenie tylko wtedy, gdy potomek otrzymuje colostrum od matki, z którą przebywa w tym samym środowisku. W przypadku suplementacji, najczęściej krowim (colostrum bovinum), immunoglobuliny schodzą na dalszy plan. Pozostałe składniki, które mają dla nas większe znaczenie to laktoferyna, laktoperoksydaza, lizozym, substancje o właściwościach antyoksydacyjnych, nukleotydy/nukleozydy, gangliozydy, oligosacharydy/glikokoniugaty, fosfolipidy, kolostrynina, cytokiny, leukocyty.

III grupa: Czynniki wzrostowe

Do tej grupy możemy zaliczyć insulinopodobne czynniki wzrostowe (IGF), naskórkowy czynnik wzrostowy (EGF), transformujący czynnik wzrostowy (TGF), płytkopochodny czynnik wzrostowy (PDGF), czynnik wzrostowy śródbłonka naczyń (VEGF) oraz hormony jak insulina czy hormon wzrostu.

Wróćmy do składników działających przeciwmikrobiologicznie i immunoregulacyjnie, bo wydaje się, że to w nich jest największy potencjał terapeutyczny. Najważniejszym i największym składnikiem tej grupy jest laktoferyna. Jej nazwa wywodzi się od łacińskich słów lacto (mleczny) i ferrum (żelazo). I faktycznie, ma dużo wspólnego z gospodarką żelaza w organizmie. Działanie jej opiera się na wspieraniu wchłaniania żelaza w jelicie. Z tego powodu sama lakteferyna i/lub colostrum są fantastycznym uzupełnieniem kompleksowego leczenia dietetycznego i farmakologicznego anemii, która dotyka coraz więcej kobiet w okresie rozrodczym oraz dzieci.

Jak działa laktoferyna

Poza tym, laktoferyna oddziałuje na układ odpornościowy, wspierając wrodzoną i nabytą odpowiedź immunologiczną. Zwiększa liczbę przeciwciał, gdyż wpływa na proces ich tworzenia i chroni organizm przed rozwojem infekcji. Co więcej, ma silne właściwości antywirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.  Wykazano jej działanie na wirusy zapalenia wątroby typu B, brodawczaka, czy opryszczki pospolitej. Hamuje również wzrost wielu bakterii, takich jak np. Listeria monocytogenes, Salmonella, Helicobacter pylori czy Escherichia coli. Aktywność przeciwgrzybiczą stwierdzono w stosunku do szczepów Candida (w tym albicans i krusei) oraz Trichophyton mentagrophytes. To dlatego colostrum ma swoje miejsce w terapiach skierowanych zarówno przeciwko wirusom, bakteriom i grzybom. Choć literatura podaje, że potencjał laktoferyny na tym się nie kończy.

Bezpośrednio działa również na niektóre pasożyty. A na modelach zwierzęcych wykazano cytotoksyczne działanie na komórki nowotworowe. W laktoferynie pokłada się największe nadzieje, ale badacze jasno wskazują, że fenomen colostrum to nie tylko lakteferyna. Najprawdopodobniej tajemnicą siary jest synergia działania wszystkich składników. Dlatego, najoptymalniej byłoby w nią nie ingerować i pozostawić substancję taką jak stworzyła ją natura. Bez modyfikowania składu czy standaryzacji na poszczególne składniki.

Kto powinien zainteresować się suplementacją colostrum?

Grupą szczególnie zainteresowaną młodziwem powinni być młodzi rodzice, których dzieci są w okresie licznych infekcji górnych dróg oddechowych. Dlaczego? Warto podkreślić, że za dobrze działający układ odpornościowy w dużej mierze odpowiada stan naszych jelit i mikrobioty. Szacuje się, że około 70% komórek odpornościowych zlokalizowanych jest właśnie tam. Aby wszystko działało bez zarzutu istotne jest zadbanie o równowagę jelitową, która dyktowana jest różnorodnością i odpowiednio dużą liczebnością mikroorganizmów. Suplementacja colostrum wspiera ekosystem jelitowy na różne sposoby. Z jednej strony działa prebiotycznie, czyli dokarmia komensalne (dobre) bakterie bytujące w jelitach, a z drugiej strony dzięki obecności multipotencjalych białek (między innymi laktoferyny czy lizozymu)  osłabia rozrost potencjalnych patogenów. Oba te działania składają się na poprawę szczelności bariery jelitowej i zahamowanie ewentualnego zapalenia toczącego się na skutek dysbiozy. Wszystko to sprawia, że colostrum działając u źródła odporności naszych dzieci, ale nas również, doskonale ją reguluje.

Colostrum będzie także pomocnym elementem terapii w chorobach jelit (np. biegunka infekcyjna,  IBS, IBD) i żołądka (np. wrzody czy zakażenie H.pylori), ponieważ to główny obszar działania tej substancji. Jednakże trzeba wiedzieć, że jelita i bytująca w nich mikrobiota oddziałują prawie na cały nasz organizm. A zachowanie wspominanej równowagi i szczelności bariery jelitowej przekłada się np. na zdrowie wątroby, serca, skóry a nawet na zdrowie psychiczne. 

Dowody naukowe potwierdzające, że colostrum poprawia odporność

Zainteresowanie tą substancją nie słabnie i naukowcy szukają obszarów, w których można byłoby wykorzystać tę substancję. W 2023 roku polscy badacze przeprowadzili badanie na grupie dzieci w wieku przedszkolnym (3-7 lat). Celem było sprawdzenie, czy okresowa suplementacja colostrum istotnie wpływa na częstość i ciężkość infekcji górnych dróg oddechowych. Założenia zostały potwierdzone, suplementacja korzystnie wpływa na odporność dzieci!

We wnioskach możemy przeczytać, że grupa dzieci otrzymująca suplementację colostrum:

• Miała o 50% mniej epizodów infekcyjnych trwających, co najmniej 3 dni!
• Częstość jakichkolwiek objawów infekcji górnych dróg oddechowych była niższa o 31%.
• Natomiast jak już do infekcji u tych dzieci dochodziło to objawy były lżejsze o 37%.*

*Podane wartości odnoszą się do dzieci biorących udział w badaniu, ale zakwalifikowane do grupy placebo, czyli nieotrzymujące suplementacji colostrum.

Jak wybrać dobrej jakości Colostrum?

Dobroczynne działanie colostrum, w kontekście odporności, ale i innych aspektów związanych ze zdrowiem zależy, od jakości preparatu, który wybierzemy. Jest kilka punktów krytycznych, które decydują o tym, czy substancja będzie działać terapeutycznie i wspomagać jelita, a także cały organizm.

Po pierwsze, WCZESNE POBIERANIE. Dotychczasowe badania naukowców wykazały, że największą koncentrację składników bioaktywnych ma colostrum pobierane do 2 h od porodu i rozpoczęcia laktacji. Wraz z upływem czasu substancja staje się bliższa zwykłemu mleku, czyli opisywany wyżej potencjał działania colostrum sukcesywnie spada.

Po drugie, LIOFILIZACJA, JAKO SPOSÓB PRZETWARZANIA. Jak wiemy, w naturze colostrum jest płynne. Natomiast suplement zażywamy najczęściej w formie sproszkowanej (czysty proszek, kapsułki, czasem zawiesina, ale ona także powstaje z proszku). Poddanie colostrum temperaturze wyższej niż  40 st. Celsjusza powoduje, że aktywne białkowe składniki ulegają bezpowrotnemu zniszczeniu. Metoda liofilizacji to najlepszy sposób na przetwarzanie colostrum. Proces przebiega w znacznie niższej temperaturze, niż powszechne suszenie rozpyłowe, co pozwala zachować właściwości produktu naturalnego.

Po trzecie, CERTYFIKAT BEZPIECZEŃSTWA I CZYSTOŚCI. To równie ważny aspekt jak dwa wymienione wyżej. Preparat z colostrum, który posiada taki certyfikat, daje nam  klientom pewność, że krowy od których pochodzi substancja są zdrowe, żyją w ściśle kontrolowanych warunkach a pobieranie siary następuje z zachowaniem odpowiedniej higieny.

Po czwarte, BRAK INGERENCJI W SKŁAD. Colostrum to substancja naturalna, w której synergia (wzajemne odziaływanie) licznych składników wykazuje potencjał prozdrowotny.  Ingerencja w skład taka jak obniżenie zawartości tłuszczu czy pozbawienie laktozy, nie są wskazane.  Takie modyfikacje mogą zniweczyć działanie terapeutyczne. Po piąte, CENA. Dobrej jakości suplement z colostrum (niestety) musi  kosztować. Na cenę składa się dbałość o zwierzęta, kontrole weterynaryjne, umiejętne i szybkie pobieranie substancji, następnie transport i dość drogi sam proces liofilizacji. Niska cena powinna wzbudzić uważność konsumenta, bo jest spore ryzyko, że preparat jest niskiej jakości.

Jak dawkować i jak długo podawać colostrum?

Schemat suplementacyjny jest zależny od stanu zdrowia pacjenta i celu suplementacji. Colostrum bywa włączane u dzieci, jako element wsparcia odporności, u dorosłych wspomagająco np. w chorobach jelit lub w poprawie gospodarki czerwonokrwinkowej u kobiet z anemią z niedoboru żelaza. Najlepiej, byłoby przedyskutować dawkowanie z lekarzem, farmaceutą lub dietetykiem, którzy znają substancję i używają w praktyce. Bywa, że schematy dawkowania opierają się na ich doświadczeniu, czasem możemy też skorzystać ze schematów suplementacji, które zostały zastosowane w badaniach klinicznych. I tak w badaniu przywoływanym w tekście dot. suplementacji dzieci przedszkolnych i wspierania ich odporności zastosowano dawkowanie opisane poniżej, które może być punktem wyjścia dla rodziców.

Schemat suplementacyjny dla dzieci w celu wsparcia odporności

Etap pierwszy: 2x500mg colostrum przez 15 dni

Etap drugi: 1x500mg colostrum przez 30 dni

Inne ważne zasady związane z suplementacją:

1. Należy przyjmować na 20-30 minut przed posiłkiem (można rano, na czczo)
2. Bez względu na formę podania, należy popijać letnią wodą. Unikać gorących płynów jak herbata, kawa, kakao, mleko.
3. Należy zmieszać z niewielką ilością (1-2 łyżki) jogurtu naturalnego, jeżeli bezpośrednie podanie jest nieakceptowalne. 

Uwaga! W pierwszych dniach po rozpoczęciu suplementacji mogą wystąpić umiarkowane wzdęcia, gazy lub luźne stolce. Nie jest to wskazanie, aby zaniechać terapię. Prawdopodobnie wspomniane objawy są efektem procesów naprawczych w jelitach i powinny po kilku dniach ustąpić.

Jak dostosować rodzaj suplementu z colostrum do wieku?

Colostrum możemy dostać w formie sproszkowanej (w puszce, w porcjowanych saszetkach), zamknięte w kapsułce, w postaci tabletek do ssania lub zawiesiny. Zawsze należy sprawdzić na etykiecie produktu dawkowanie zalecane przez producenta. Forma sproszkowana colostrum, którą można wsypać bezpośrednio do buzi powinna sprawdzić się u większości osób. Jeżeli jednak mamy problem z akceptacją smaku, to lepsze wydają się kapsułki, a u dzieci i osób starszych mających trudności z połykaniem najlepszym rozwiązaniem może okazać się zawiesina.  Tak duży wybór formy podania colostrum sprawia, że każdy znajdzie coś dla siebie.

Od jakiego wieku można podawać colostrum?

Jak dotąd nie przeprowadzono badań nad podawaniem colostrum dzieciom poniżej 2 roku życia, dlatego nie zaleca się wdrażać suplementacji wcześniej niż przed skończeniem 2-óch lat. Jednak na podstawie przekazów medycyny ludowej, bez wątpienia kiedyś colostrum było podawane także młodszym dzieciom, bezpieczeństwo podania warunkuje brak alergii na białko mleka krowiego. Najoptymalniej byłoby skonsultować się z zaufanym pediatrą, przed zaordynowaniem colostrum najmłodszym.

Jakie są przeciwwskazania do suplementacji?

Przeciwwskazanie do suplementacji colostrum jest tylko jedno,  alergia na białko mleka krowiego. Nietolerancja laktozy (cukru mlecznego) nie jest powodem dla którego musimy rezygnować z suplementacji, ponieważ ilość laktozy w colostrum jest niezwykle mała i nie wywołuje problemów jelitowych.

Bibliografia:

1. Bovine Colostrum: Its Constituents and Uses, Nutrients 2021, 13(1), 265;
2. RJ Playford i inni, Bovine Colostrum: Its Constituents and Uses. Nutrients (2021)
3. RJ Playford I inni, Marked variability in bioactivity between commercially available bovine colostrum for human use; implications for clinical trials. PLoS One. 2020 Jun 17;15(6):e0234719.
4. Chandwe, K.; Kelly, P. Colostrum Therapy for Human Gastrointestinal Health and Disease. Nutrients 2021, 13, 1956.
5. J. Artym,  Colostrum w profilaktyce i leczeniu chorób żołądka. Naturoterapia w praktyce
6. M.Hałasa, Colostrum. Naturalny regulator układu immunologicznego. wyd. PUM
7. M.Hałasa, Bovine colostrum supplementation in prevention of upper respiratory tract infections – Systematic review, meta-analysis and meta-regression of randomized controlled trials. Journal of Functional Foods (2022)
8. M.,Hałasa i inni, Post-Delivery Milking Delay Influence on the Effect of Oral Supplementation with Bovine Colostrum as Measured with Intestinal Permeability Test. Medicina (Kaunas). 2020 Sep 24;56(10):495.
9. Hałasa, M.; Skonieczna-Żydecka, K.; Machaliński, B.; Bühner, L.; Baśkiewicz-Hałasa, M. Six Weeks of Supplementation with Bovine Colostrum Effectively Reduces URTIs Symptoms Frequency and Gravity for Up to 20 Weeks in Pre-School Children. Nutrients 2023, 15, 3626.