Początek nowego roku to czas, który niesie dla wszystkich nadzieję na powrót do dawnego życia. Szansą na zwycięstwo nad koronawirusem są szczepionki, które będą dostępne także w Polsce. W ramach Narodowego Programu Szczepień przeciw COVID-19 do naszego kraju trafi ponad 62 miliony dawek szczepionek od pięciu różnych producentów. Jakie są rodzaje szczepionek na COVID-19 i czym różnią się od siebie?

Rodzaje szczepionek na COVID-19

Prace nad opracowaniem szczepionki na koronawirusa trwają niemal od początku pandemii. W tym czasie zespołom badawczym z całego świata udało się stworzyć szczepionki, które spełniają wszystkie wymogi jakościowe, a także są bezpieczne i skuteczne. Pomimo że cel każdego z preparatów jest jeden – ochrona przed ciężkim przebiegiem COVID-19, to różnią się one od siebie technologią produkcji.

Szczepionki na COVID-19 możemy podzielić na trzy rodzaje: szczepionki mRNA, w których wykorzystuje się sekwencję kwasu RNA, szczepionki wektorowe bazujące na fragmentach innych wirusów, a także szczepionki podjednostkowe, które w swoim składzie zawierają oczyszczone białka wirusowe. Polska podpisała umowy na zakup pięciu różnych szczepionek, w tym trzech szczepionek mRNA (marki Pfizer/BioNTech, Moderna oraz CureVac), a także dwóch szczepionek wektorowych (marki Astra Zeneca oraz Janssen Pharmaceutica NV). Szczepionką podjednostkową typu subunit jest preparat marki Sanofi-GSK, jednak w Polsce nie będzie on dostępny.

Czym różnią się szczepionki przeciw COVID-19?

Szczepionki przeciw COVID-19 różnią się od siebie technologią produkcji, warunkami, w jakich mogą być przechowywane oraz skutecznością. Wszystkie preparaty podawane będą natomiast domięśniowo (w dwóch dawkach, z odstępem trzech tygodni pomiędzy nimi) i wykazują bardzo wysoką skuteczność, przekraczającą 90%. Najmniejsza skuteczność spodziewana jest dla szczepionek typu subunit.

Jak wiemy, szczepionki mRNA Pfizera oraz Moderny stworzone zostały w technologii bazującej na matrycowym RNA. W przypadku preparatu Astra Zeneca mamy natomiast do czynienia z technologią wektorową, w której używa się zmodyfikowanego szympansiego adenowirusa. Jeśli chodzi o transport szczepionek, to najsurowsze wymagania ma produkt firmy Pfizer/BioNTech, który musi być przechowywany w temperaturze -70 °C. Szczepionkę mRNA firmy Moderna można trzymać w lodówce w temperaturze 2-8 °C przez 30 dni lub -20 °C przez sześć miesięcy. Preparat Astra Zeneca oraz CureVac może być przechowywany przez co najmniej sześć miesięcy w temperaturze 2-8 °C.

Jak działa szczepionka mRNA?

Szczepionki mRNA uważane są za szczepionki nowej generacji, w których kwas rybonukleinowy (RNA) wykorzystywany jest jako matryca do produkcji białek wirusowych. Białka te mają za zadanie wywołać produkcję przeciwciał, które następnie przekazywane są do naszego układu immunologicznego. Co ważne, mRNA nie wnika do jądra komórkowego, gdzie znajduje się nasz materiał genetyczny (DNA), w związku z czym szczepionka nie ma możliwości wpływania na nasz genom.

Wbrew powszechnym obawom szczepionka mRNA jest bezpieczna, nie wywołuje choroby COVID-19 i jest wysoce immunogenna. Warto także pamiętać o tym, że cząsteczka RNA po stworzeniu białka zostaje degradowana, a układ immunologiczny niemal natychmiast reaguje produkcją przeciwciał.

Szczepionka wektorowa na COVID-19

Alternatywą dla szczepionek mRNA są szczepionki wektorowe, które również wyróżnia bezpieczeństwo i wysoka skuteczność. Bazują one na specjalnych wektorach – fragmentach aktywnych wirusów, które zostały poddane modyfikacji, by tym samym wywołać odpowiedź immunologiczną przeciw wirusowi SARS-CoV-2. Szczepionki wektorowe opracowane zostały w nowej technologii, która jak do tej pory stosowana była m.in. w badaniach nad HIV oraz wirusem Ebola.

W szczepionce Astra Zeneca do stworzenia odpowiedzi autoimmunologicznej organizmu stosuje się wektory adenowirusowe, odpowiedzialne za przeziębienie u szympansów. W preparacie Janssen Pharmaceutica NV wykorzystuje się natomiast zmodyfikowany, pozbawiony możliwości replikacji ludzki wektor adenowirusowy typu 26, który także ma pobudzać układ odpornościowy do tworzenia przeciwciał w momencie pojawienia się wirusa SARS-CoV-2.

Z kolei na początku lutego 2021 roku opublikowano wstępne wyniki badań klinicznych na temat rosyjskiej szczepionki wektorowej Sputnik V, która bazuje na technologii wektora adenowirusowego. Jest to pierwsza na świecie szczepionka przeciwko COVID-19, zarejestrowana już w sierpniu 2020 roku (jeszcze przed zakończeniem badań klinicznych). Do tej pory preparat budził duże wątpliwości na Zachodzie, jednak okazuje się, że jego skuteczność sięga aż 91,6%. Obecnie Sputnik V jest dopuszczony do obiegu w 15 krajach, m.in. w Rosji, Kazachstanie, Indiach, Korei Południowej oraz Brazylii.

Podjednostkowa szczepionka na COVID-19 – działanie

Ostatnim rodzajem szczepionek na koronawirusa są szczepionki podjednostkowe typu subunit. W ich składzie znajdziemy oczyszczone, wysoce immunogenne białka wirusowe, które trafiają do komórek prezentujących antygen, a następnie tworzą specyficzną odpowiedź układu immunologicznego. Preparaty te uważane są za najmniej efektywne w porównaniu do wszystkich szczepionek na COVID-19.

Warto pamiętać, że nie ma jednej, dobrej odpowiedzi na pytanie, którą szczepionkę przeciw COVID-19 najlepiej wybrać. Każdy z preparatów przeszedł wszystkie etapy badań w laboratorium, badań przedklinicznych oraz klinicznych, co świadczy o ich bezpieczeństwie i wysokim poziomie skuteczności. Poza szczepionkami, możliwym lekarstwem na COVID-19 jest także amantadyna, choć dopiero trwają badania nad jej wpływem na osoby zakażone koronawirusem.