Transplantacja narządów to szansa na życie dla wielu chorych. Niestety, liczba oczekujących na przeszczep stale rośnie, podczas gdy liczba dawców systematycznie maleje. Kto może być dawcą? Kiedy możliwa jest transplantacja narządów?

Przeszczep narządów

Przeszczep to niejednokrotnie ostatnia szansa na polepszenie stanu zdrowia i uratowanie życia choremu. Historia transplantologii sięga XX wieku – w 1905 roku austriacki lekarz Eduard Zirm wykonał przeszczep rogówki. Większość z nas tę dziedzinę medycyny kojarzy głównie z osobą prof. Zbigniewa Religi, który w 1985 roku przeprowadził pierwszy udany przeszczep serca w Polsce. Warto jednak pamiętać, że udane przeszczepy poszczególnych narządów i tkanek były przeprowadzane znacznie wcześniej. Pierwszym przeszczepem w Polsce był wykonany w 1926 roku przeszczep rogówki.

Jakie narządy można przeszczepić? Dawcą może być osoba zmarła lub żyjąca. W pierwszym przypadku możliwy jest przeszczep narządów, tkanek oraz komórek. W drugim z kolei lekarze pobierają od dawcy nerkę, segment wątroby lub tkanki (szpik kostny).

Transplantologia w Polsce

Organizacją i kontrolą przeszczepów w Polsce zajmuje się Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji „Poltransplant” w Warszawie. Według danych instytucji, w styczniu 2020 roku wykonano 111 przeszczepów od zmarłych i 3 przeszczepy od dawców żyjących. Dla porównania lista oczekujących na przeszczep narządu liczyła prawie 2 tys. osób. Najwięcej osób oczekuje na przeszczep nerek, serca, wątroby i płuc. Na przeszczep rogówki czekało 3152 chorych, ale jedynie 106 z nich znalazło dawcę. Statystyki nie kłamią. Coraz więcej osób czeka na przeszczep, jednak liczba dawców nie wzrasta, a wręcz maleje.

Zgodnie z ustawą z 1 lipca 2005 roku dawcą narządów może być każdy zmarły, o ile osoba ta nie wyraziła swego sprzeciwu za życia. Można to zrobić na przykład poprzez wypełnienie formularza i wpis do Centralnego Rejestru Sprzeciwów na stronie „Poltransplantu”. Tyle teorii, ponieważ w praktyce wygląda to inaczej. Lekarz, mimo iż nie musi pytać rodzinę o zgodę na przeszczep, porusza ten temat z bliskimi zmarłego. Ci bardzo często nie wyrażają na to zgody, a lekarze nie chcą działać wbrew ich woli. Skąd ta niechęć do transplantacji? Być może chodzi o czas – bliscy są w żałobie i nie są w stanie podejmować tego typu decyzji. Na pewno duży wpływ na taką sytuację ma mała wiedza na temat transplantacji i obawa o to, że ciało zmarłego zostanie uszkodzone.

Czy warto być dawcą?

Rozwiązaniem problemu jest podpisanie tzw. oświadczenia woli (również dostępne na stronie Poltransplantu), które potwierdza naszą chęć bycia dawcą po śmierci. Warto nosić je w portfelu i poinformować o swojej decyzji rodzinę. Pamiętajmy, że transplantacja to szansa na uratowanie innej osoby. Tego typu zabiegi są przeprowadzane przez specjalistów, a ciało dawcy jest traktowane z takim samym szacunkiem, jak żyjącego pacjenta. Inną możliwością na zostanie dawcą, i to jeszcze za życia, jest zapisanie się do bazy dawcy szpiku (DKMS). Być może któregoś dnia otrzymamy telefon z informacją, że nasz genetyczny bliźniak potrzebuje naszej pomocy!

Kiedy możliwy jest przeszczep?

Do najczęściej wykonywanych przeszczepów należy przeszczep allogeniczny. Jest to przeszczepienie narządu, tkanki lub komórek między ludźmi. Dawca i biorca muszą mieć zgodność tkankową, aby dawca był w stanie przyjąć przeszczep od biorcy i go nie odrzucić. W przypadku przeszczepu od zmarłego zespół specjalistów musi zgodnie stwierdzić brak możliwości leczenia i śmierć mózgową dawcy.

Kiedy nie można wykonać transplantacji?

Oczywiście istnieją pewne przeciwwskazania do pobrania narządu od dawcy. Są to m.in. nowotwory złośliwe czy wirus HIV, stąd tak ważne jest wykonanie niezbędnych badań przed rozpoczęciem procesu przeszczepu. Jeśli dawcą ma być osoba żyjąca, musi być ona zdrowa, świadoma swojej decyzji i spokrewniona z biorcą. Przeszczep od dawcy niespokrewnionego jest jednak możliwy, ale wymaga zgody sądu rejonowego, właściwego dla zamieszkania dawcy. Zasada ta nie dotyczy przeszczepu regenerujących się tkanek i komórek, czyli np. szpiku.

Zagrożenia

Sama transplantacja to jednak nie wszystko. Istnieje ryzyko, że biorca odrzuci przeszczep. Aby temu zapobiec, pacjent musi przyjmować leki immunosupresyjne oraz być pod kontrolą lekarzy. Pamiętajmy, że oddanie nerki, fragmentu wątroby lub tkanek nie zagraża życiu zdrowego człowieka. Z kolei przeszczep od zmarłego dawcy to szansa na to, aby cząstka tej osoby żyła dalej, choć w ciele innego człowieka oraz oczywiście możliwość uratowania życia chorego. Niektórzy zastanawiają się nad relacją transplantacja a religia. Większość z religii popiera ideę transplantologii, sam Jan Paweł II stwierdził, że jest to „najwyższy akt miłośni bliźniego”. Każdy z nas musi jednak podjąć decyzję o zostaniu dawcą samodzielnie, bez nacisku osób trzecich.