Celiakia, nazywana także chorobą trzewną, to układowe schorzenie jelita cienkiego o podłożu autoimmunologicznym, które spowodowane jest nietolerancją glutenu. Szacuje się, z objawami celiakii zmaga się obecnie około 1-2% populacji, chociaż, z uwagi na zróżnicowany przebieg choroby i różne jej objawy, część przypadków wciąż pozostaje niezdiagnozowana. Warto jednak wiedzieć, że nieleczona celiakia może doprowadzić do takich powikłań jak osteoporoza czy też chłoniak jelita cienkiego. Jakie są objawy celiakii u dziecka i dorosłego? Jaką dietę należy stosować przy celiakii?
Produkty wspomagające w stosowaniu diety
Celiakia – co to za choroba?
Celiakia, czyli glutenozależna choroba trzewna, to schorzenie genetyczne o charakterze autoimmunologicznym. Co to oznacza? Układ odpornościowy u osób z celiakią w nieprawidłowy sposób rozpoznaje tkanki własnego organizmu jako obce, konsekwencją czego jest niepożądana odpowiedź immunologiczna, która ma na celu ich zniszczenie. W tym przypadku reakcja ta skierowana jest przeciwko jelicie cienkiemu, w którym to dochodzi do stanu zapalnego.
Celiakia jest chorobą, która może ujawnić się w każdym wieku, jednak najczęściej pierwsze jej objawy zauważalne są już w dzieciństwie. Może zdarzyć się również tak, że choroba pojawi się dopiero w dorosłym życiu, pomiędzy 35. a 55. rokiem życia. Co więcej, u kobiet jest ona diagnozowana nawet 2-3 razy częściej niż u mężczyzn.
Żywienie w chorobie - Nutridrink dla dzieci i dorosłych
Celiakia – przyczyny
Dokładne przyczyny celiakii nie zostały jak do tej pory do końca zdefiniowane. Specjaliści wskazują, że w rozpoznaniu choroby kluczową rolę odgrywają cztery grupy czynników: genetyczne, metaboliczne, środowiskowe oraz patogeny. U większości pacjentów zmagających się z celiakią występuje specyficzny zestaw genów (tzw. haplotyp HLA DQ2 lub DQ8), który jest odpowiedzialny za rozwój schorzenia. Spożywanie produktów zawierających gluten (nierozpuszczalny polipeptyd bogaty w glutaminę i prolinę), czyli tych na bazie pszenicy, żyta i jęczmienia, powoduje u nich nadmierne pobudzenie układu odpornościowego, a następnie wytwarzanie przeciwciał i powstanie odpowiedzi zapalnej. Efektem tego jest zanik kosmków jelitowych, zmniejszenie aktywności enzymów trawiennych oraz zaburzenie procesu trawienia.
Istnieje także przypuszczenie, że na rozwój celiakii mogą mieć wpływ inne choroby autoimmunologiczne, w tym m.in. toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) oraz cukrzyca. Czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia celiakii może być także obecność tej lub innej choroby na tle autoimmunologicznym u członków najbliższej rodziny.
Celiakia – objawy
Celiakia przyjmuje kilka postaci klinicznych – każda z nich powoduje różne objawy choroby. Typowy przebieg choroby związany jest przede wszystkim z zaburzeniami wchłaniania w jelicie cienkim oraz konsekwencjami tego problemu. Zdarza się jednak, że pacjenci zmagają się z utajonym lub nietypowym przebiegiem choroby, który przez wiele lat może pozostać niezdiagnozowany.
Wyróżnia się zatem następujące rodzaje celiakii:
1. Celiakia klasyczna – choroba ta dotyczy przede wszystkim dzieci, kobiet w ciąży oraz osób starszych. Warto jednak zaznaczyć, że występuje ona znacznie rzadziej niż pozostałe formy celiakii. Pomimo tego, że objawy celiakii klasycznej są stosunkowo proste do rozpoznania, często są one błędnie diagnozowane m.in. jako objawy zespołu jelita drażliwego lub alergii pokarmowej.
Wśród głównych objawów celiakii klasycznej u dorosłych i dzieci zalicza się:
- przewlekłe biegunki tłuszczowe lub wodniste;
- spadek masy ciała;
- ból brzucha i wzdęcia;
- utratę apetytu, brak masy mięśniowej, zaburzenia rozwoju u dzieci;
2. Celiakia bezobjawowa – zalicza się do niej m.in. celiakię latentną, w przebiegu której stwierdza się brak zespołu złego wchłaniania, a także brak nieprawidłowości w badaniu kosmków jelitowych. W sytuacji, gdy nie występują klasyczne objawy celiakii, a u pacjenta zdiagnozowany jest zanik kosmków jelitowych, wówczas mówi się o celiakii niemej.
3. Celiakia nietypowa – u pacjentów mogą występować niektóre objawy związane z zespołem złego wchłaniania, w tym głównie zanik kosmków jelitowych śluzówki jelita cienkiego. Ten rodzaj celiakii występuje u chorych częściej niż celiakia klasyczna.
W przebiegu choroby mogą występować takie objawy jak:
- zmiany skórne;
- zmiany w okolicy błon śluzowych;
- zaburzenia układu krwiotwórczego;
- problemy ze stawami (symetryczne zapalenie stawów);
- zaburzenia neurologiczne;
4. Celiakia ujawniająca się z opóźnieniem – objawy tego typu choroby ujawniają się na skutek działania dodatkowego czynnika, jak np. infekcji, nadmiernego stresu lub ciąży. Zalicza się do niej tzw. chorobę Duhringa, czyli opryszczkowate zapalenie skóry, objawiające się występowaniem zmian skórnych o charakterze grudek i pęcherzyków. Takie zmiany pojawiają się głównie na kończynach, tułowiu oraz skórze głowy.
Celiakia u dzieci
Symptomy świadczące o celiakii mogą pojawić się w każdym wieku – w większości przypadków występują one od kilku tygodni do kilku lat od początkowej ekspozycji na gluten. Objawy celiakii u dziecka i niemowlaka to przede wszystkim zaburzenia rozwoju i prawidłowego wzrostu. Dzieci z celiakią mają osłabiony apetyt i są rozdrażnione, co jest spowodowane wzdętym i bolesnym brzuszkiem. Rodzice mogą zauważyć też, że ich pociechy są blade, lżejsze od swoich rówieśników, a na ich rękach i nogach szybko pojawiają się siniaki. Co ważne, stolce chorych dzieci są zazwyczaj nieprawidłowe i cuchnące.
U starszych dzieci objawy celiakii mogą być zróżnicowane. Zwykle są one niższe i chudsze od rówieśników, łatwiej się męczą, a także skarżą się na wzdęcia brzucha i cuchnące biegunki (lub przewlekłe zaparcia). Co więcej, u nastolatków z celiakią mogą pojawiać się także nawracające afty w jamie ustnej, wysypka skórna, nadpobudliwość, problemy z koncentracją, a nawet depresja.
Celiakia a ciąża
Celiakia to podstępna choroba, która może przez bardzo długi czas oddziaływać w ukryciu na organizm osoby dorosłej i ujawnić się po latach, np. podczas ciąży. Niestety, problemy z wchłanianiem składników odżywczych mogą doprowadzić u ciężarnej do niedoboru mikro- i makroelementów, co w konsekwencji może stanowić realne zagrożenie dla prawidłowego rozwoju płodu.
Wśród kobiet z niezdiagnozowaną celiakią częściej dochodzi również do samoistnych poronień i martwych urodzeń. Szacuje się, że ryzyko poronienia u kobiet z nieleczoną celiakią jest nawet 10-krotnie wyższe niż u kobiet, które wyeliminowały gluten ze swojej diety. Ważne jest zatem, by ciężarna, która podejrzewa u siebie celiakię, skonsultowała się z lekarzem i wdrożyła odpowiednią diagnostykę oraz leczenie.
Celiakia – diagnostyka
W celu zdiagnozowania celiakii należy przeprowadzić następujące badania:
- biopsję dwunastnicy, która potwierdza lub wyklucza zanik kosmków jelitowych;
- badanie przeciwciał TG2 i EMA (dodatni wynik wskazuje na celiakię);
- testy skórne w kierunku alergii na pszenicę;
- badania laboratoryjne określające poziom żelaza, kwasu foliowego i wapnia (niski poziom może wskazywać na celiakię).
Celiakia – dieta. Co jeść w celiakii?
Jedynym skutecznym sposobem leczenia celiakii jest jak najszybsze wdrożenie diety bezglutenowej, którą należy stosować przez całe życie. Główne jej zalecenia to:
- całkowita eliminacja z diety produktów na bazie żyta, jęczmienia i pszenicy;
- spożywanie produktów na bazie kukurydzy lub ryżu;
- na początkowym etapie leczenia celiakii zaleca się wykluczenie lub ograniczenie spożycia produktów z laktozą i wysokoprzetworzonych;
- spożywanie produktów bogatych w błonnik;
- spożywanie dużej ilości warzyw i owoców.
Ważne jest także uzupełnienie niedoborów składników odżywczych, witamin i składników mineralnych, stwierdzonych podczas badań laboratoryjnych (głównie chodzi tu o witaminę B12 i K, kwas foliowy, wapń i żelazo). Jeżeli stosowanie diety bezglutenowej nie przynosi pożądanych rezultatów, konieczne może okazać się wprowadzenie leczenia farmakologicznego, które polega na stosowaniu glikokortykosteroidów lub środków immunosupresyjnych.
Autor artykułu: tech. farmaceutyczny Monika Kędzierska
