Ciało człowieka składa się z ponad 650 różnych mięśni, przy czym warto podkreślić, że każda grupa mięśniowa może dawać zupełnie inne dolegliwości bólowe. Przyczyn bólu mięśni i stawów jest wiele, począwszy od tych niegroźnych, jak przeciążenie lub nadmierny wysiłek fizyczny, aż po te cięższe, spowodowane chorobami, jak np. boreliozą lub reumatoidalnym zapaleniem stawów. Skąd biorą się bóle mięśniowo-stawowe, jak objawiają się w poszczególnych partiach ciała i jak wygląda leczenie bólu mięśni?

Ból mięśni – przyczyny

Bóle mięśni, nazywane także mialgią, to częsta przypadłość, która przytrafić się może osobom w każdym wieku – zarówno tym zmagającym się z różnego rodzaju schorzeniami, jak i tym w pełni zdrowym. Poprzez ten charakterystyczny objaw organizm daje nam znać, że dzieje się z nim coś niepokojącego, chociaż nie zawsze groźnego. Ze względu na fakt, że ból mięśni może towarzyszyć różnym chorobom, w tym m.in. związanym z układem kostno-stawowym i nerwowym, uważa się go za objaw niespecyficzny i często trudny w jednoznacznym określeniu jego etiologii.
Wśród najczęstszych przyczyn bólu mięśni i stawów zaliczyć należy:

• przeciążenie mięśni – mówimy wówczas o bólu powysiłkowym, który pojawia się zazwyczaj w tych partiach mięśni, które były najbardziej zaangażowane w ćwiczenia. W mięśniach tworzą się zakwasy, które spowodowane są nagromadzeniem kwasu mlekowego w tkance mięśniowej. Bóle związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym zazwyczaj przechodzą samoistnie i wymagają czasowego odciążenia bolesnych partii mięśni. Jeżeli ból mięśni pojawi się po pewnym czasie od wysiłku, możemy mówić wówczas o tzw. zespole opóźnionego bólu mięśniowego (zespół DOMS), który dotyka głównie osoby aktywne fizycznie;
• infekcje wirusowe – bóle mięśniowo-stawowe to charakterystyczny objaw, który pojawia się w przebiegu wielu chorób wirusowych, w tym m.in. grypy, przeziębienia, ospy wietrznej, różyczki oraz wirusowego zapalenia wątroby WZW typu A, B lub C. Jest to zazwyczaj uogólniony ból całego układu mięśniowego, który pojawia się podczas spoczynku. Bólowi towarzyszyć może gorączka, nadmierna potliwość, katar lub kaszel;
• infekcje bakteryjne – ból mięśni może być efektem zakażenia powierzchniowego warstwy skóry oraz tkanki podskórnej brudnymi przedmiotami, co w konsekwencji może doprowadzić do zakażenia powięzi mięśnia. Co ważne, w przypadku infekcji bakteryjnych ból mięśni ogranicza się zazwyczaj do jednej grupy mięśniowej i pojawia się w stanie spoczynku. Bólowi towarzyszy obrzęk, zaczerwienienie i ocieplenie okolicy mięśnia dotkniętego stanem zapalnym;
• uraz mechaniczny – w wyniku urazu tkanki mięśniowej organizm aktywuje miejscową reakcję zapalną, której specyficznym symptomem jest ból mięśnia, jego obrzęk oraz zaczerwienienie;
• schorzenia reumatyczne – osteoporoza, reumatoidalne zapalenie stawów, fibromialgia, zespoły bólowe kręgosłupowo-korzeniowe, czy też zapalenia stawów w okolicach kręgosłupa;
• choroby pasożytnicze, w tym m.in. włośnica lub krętkowica;
• borelioza – często daje objawy grypopodobne;
• niedoczynność i nadczynność tarczycy, które wpływają na metabolizm kolagenu oraz zaburzenia w pracy układu mięśniowo-szkieletowego;
• zespół przewlekłego zmęczenia, nerwica i nadmierny, długotrwały stres;
• nieprawidłowa postawa ciała podczas pracy w pozycji siedzącej.

Diagnozowanie bólu mięśni – jakie znaczenie ma rodzaj bólu?

Jak widać, ból mięśni i stawów może informować nas o przebiegu różnych chorób oraz wynikającym z tego stanie zapalnym w organizmie. Chcąc postawić prawidłową diagnozę, lekarz zobowiązany jest do przeprowadzenia z pacjentem dokładnego wywiadu na temat kwestii, które mogą mieć kluczowy wpływ na dolegliwości bólowe. Od takich czynników jak czas trwania bólu, związek z wysiłkiem fizycznym i przyjmowanymi lekami, rodzaj bólu (czy jest on tępy, czy też nagły i ostry) oraz objawy współtowarzyszące, zależeć będzie sposób leczenia bólu i zapobieganie jego dalszemu rozwojowi.

Ból mięśni klatki piersiowej

Ból pojawiający się w obrębie klatki piersiowej często wiążemy z chorobami serca lub układu oddechowego, jednak jak się okazuje, nie zawsze wynika on z patologii jakiegokolwiek z narządów wewnętrznych. Niekiedy może mieć on podłoże psychologiczne i objawiać się w postaci zespołu DaCosty, czyli inaczej nerwicy serca.

Wśród schorzeń, które mogą mieć związek z bólem mięśni klatki piersiowej, zaliczamy:

• zawał mięśnia sercowego, który wynika z przedłużającego się niedokrwienia mięśnia sercowego;
• dławica piersiowa, która może być spowodowana nadmiernym wysiłkiem fizycznym, stresem lub kontaktem z zimnym powietrzem;
• zapalenie opłucnej, któremu towarzyszy ból po stronie klatki piersiowej objętej procesem zapalnym;
• refluks żołądkowo-przełykowy, który, pomimo że jest schorzeniem przewodu pokarmowego, może dawać dolegliwości bólowe w obrębie klatki piersiowej;
• nerwoból, zlokalizowany zazwyczaj w obszarze unerwionym przez bolesny nerw.

Ból barku – przyczyny

Ból barku, często nazywany zespołem bolesnego barku, jest jednym z tych schorzeń, które mogą pojawić się zarówno u osób aktywnych fizycznie, jak i osób starszych, zazwyczaj w wieku od 45 do 55 lat. Ból zlokalizowany w okolicy obręczy barkowej pojawia się z reguły podczas spoczynku i nasila się, gdy unosimy rękę do góry. Przyczyn tej przypadłości może być wiele, jednak wśród najczęstszych wymienia się:

• zespół ciasnoty podbarkowej, który stanowi około 50% przyczyn bólu barku;
• zapalenie mięśnia barkowego;
• zwyrodnienie mięśni, które stanowi następstwo zmian zachodzących w obrębie tkanki miękkiej.

Ból mięśni po treningu

Każdy, kto prowadzi aktywny tryb życia, wie, jak dotkliwy może być ból mięśni po treningu i jak bardzo może on utrudniać codzienne funkcjonowanie. Za dolegliwości bólowe odpowiadają wówczas zakwasy, które powstają na skutek niewystarczającej ilości tlenu w mięśniach w stosunku do zapotrzebowania mięśni pracujących podczas aktywności fizycznej. Prowadzi to do uruchomienia procesu fermentacji mlekowej, której efektem jest gromadzenie się kwasu mlekowego we włóknach mięśniowych.

Ból mięśni i stawów, który pojawia się po intensywnej aktywności fizycznej, występuje zazwyczaj w postaci: bólu mięśni brzucha, bólu mięśni łydek, bólu mięśni ud oraz bólu mięśni ramion. Warto jednak podkreślić, że geneza bólu mięśni ud nie zawsze musi być powiązana z nadmierną aktywnością fizyczną. Zdarza się tak, że zmagamy się z bólem mięśni ud bez wysiłku, który może mieć swoje źródło w następujących schorzeniach:

• zapalenie stawów kręgosłupa, które objawia się bólem mięśni uda z przodu;
• przeciążenie przywodzicieli uda w wyniku urazu mechanicznego, które powoduje ból mięśni uda po wewnętrznej stronie;
• uraz mięśni kulszowo-goleniowych, którego następstwem jest ból uda z tyłu;
• meralgia z parestezjami, która prowadzi do bólu uda z boku;
• niewydolność żylna lub zakrzepica żylna, której może towarzyszyć ból mięśni uda w nocy.

Ból mięśni a siedzący tryb życia

Osoby, które wykonują pracę w pozycji siedzącej, są znacznie bardziej narażone na bóle mięśniowe w różnych partiach ciała. Jak wynika ze statystyk, nawet do 80% pracowników biurowych skarży się na ból mięśni pleców w dolnej części kręgosłupa, który wynika ze wzrostu napięcia mięśniowo-powięziowego. Chociaż dolegliwości bólowe mają miejsce najczęściej w okolicach pleców, to coraz więcej pracowników biurowych zmaga się również z takimi przypadłościami jak:

• ból mięśni szyi, który prowadzi do zespołu górnego skrzyżowania, związanego z nieprawidłowym lub nadmiernym używaniem mięśni w okolicy szyjno-piersiowej;
• ból mięśni barku i karku, który w efekcie może doprowadzić do zmian zwyrodnieniowych w obręczy barkowej;
• ból mięśni rąk, który w przypadku pracowników biurowych spowodowany jest najczęściej zaburzeniami na tle neurologicznym, np. zespołem cieśni nadgarstka.

Ból mięśni – leczenie

Leczenie bólu mięśni powinno być skupione przede wszystkim na ustaleniu źródła problemu – tylko w ten sposób jesteśmy w stanie złagodzić dolegliwości bólowe, a niekiedy nawet wyeliminować je całkowicie. Znając przyczynę, która spowodowała ból mięśni i stawów, możemy zastosować jedną z kilku sprawdzonych metod, które w mniejszym lub większym stopniu są w stanie nam pomóc.

Popularnym sposobem leczenia bólu mięśni w przypadku urazu mechanicznego jest stosowanie chłodnych okładów lub cieplejszych kompresów, które mogą przynieść chwilową ulgę w bólu. Dużą skuteczność w łagodzeniu bólu mięśni wykazują także leki z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), które dostępne są w formie doustnej lub miejscowej (m.in. maści, żele oraz plastry). Preparaty te mogą zawierać takie substancje jak ibuprofen, naproksen, diklofenak, czy też kwas acetylosalicylowy.

W sytuacji, gdy ból mięśni pojawia się bez przyczyny i trwa dłużej niż 7 dni, zaleca się kontakt z lekarzem, który na podstawie badania fizykalnego i wywiadu z pacjentem ustali źródło bólu.

Pamiętajmy, że stosując się do kilku ważnych zasad, w większości przypadku jesteśmy w stanie zapobiec nawracającym bólom mięśni. Kluczowym czynnikiem jest tu regularna aktywność fizyczna, która odciąża mięśnie pleców i stawy, czyli m.in. pływanie, spacery oraz jazda na rowerze. Ważna jest również odpowiednio zbilansowana dieta, która dostarczy organizmowi niezbędne witaminy i minerały. By cieszyć się dobrym zdrowiem, dbajmy także o stałe nawodnienie organizmu i unikanie sytuacji stresujących, które mogą wywołać reakcje bólowe różnych partii ciała.

Autor artykułu:
mgr farm. Mariusz Kamiński