Cholesterol jest z medycznego punktu widzenia bardzo ważnym organicznym związkiem chemicznym. Najczęściej dostarczany jest do komórek wraz z pożywieniem, jednak jest także wytwarzany w organizmie. Prawidłowy poziom cholesterolu ma znaczenie m.in. w utrzymaniu właściwego poziomu odporności. Zbyt wysoki cholesterol może być problematyczny, przyczyniając się do zwiększenia ryzyka poważnych chorób. Jaki jest prawidłowy cholesterol u człowieka i jaka jest norma cholesterolu dla dorosłych i dzieci? Jaki cholesterol jest już niebezpieczny dla pacjenta i dlaczego? Informacje na ten temat zgromadziliśmy w naszym artykule. Podpowiadamy też, który cholesterol jest dobry, a który cholesterol jest zły.

Czym jest cholesterol?

Cholesterol jest organicznym związkiem chemicznym zaliczanym do lipidów z grupy steroidów. W organizmie człowieka cholesterol jest obecny we wszystkich komórkach i tkankach oraz w osoczu krwi. Do organizmu jest dostarczany ze spożywanym pokarmem (znajduje się głównie w tłuszczach zwierzęcych i produktach pochodzenia zwierzęcego). Cholesterol może być również wytwarzany w organizmie człowieka samoistnie, przede wszystkim w wątrobie. Cholesterol jest tłuszczem, dlatego nie rozpuszcza się we krwi. Transport tego związku organicznego odbywa się przez lipoproteiny. Ich prawidłową zawartość we krwi ustalają określone normy, a prawidłowy wynik cholesterolu jest miernikiem zdrowia pacjenta.

Zaburzenia gospodarki tłuszczowej stanowią drugi po nadciśnieniu tętniczym czynnik ryzyka zawału serca, który jest przyczyną niemal połowy zgonów, do których dochodzi w naszym kraju. Normy cholesterolu w przypadku osób dorosłych uzależnione są one przede wszystkim od płci oraz od tzw. chorób współistniejących. Problemy z cholesterolem na początku zwykle nie dają żadnych objawów, dlatego niezależnie od masy ciała, diety oraz poziomu aktywności fizycznej należy regularnie kontrolować jego poziom. Ten  związek może odkładać się przez długi czas w wewnętrznych ścianach naczyń krwionośnych, zaburzając prawidłową pracę serca, co u niektórych pacjentów może doprowadzić do zawału. O prawidłowy poziom cholesterolu we krwi należy więc dbać znacznie wcześniej, by zapobiec powikłaniom wieloletnich zaniedbań w tej kwestii.

Funkcje cholesterolu w organizmie i profil lipidowy

Cholesterol w organizmie człowieka pełni wiele ważnych funkcji, regulując jednocześnie sporo zachodzących w nim procesów. Związek bierze udział m.in. w tworzeniu witaminy D3, a oprócz tego odpowiada za tworzenie męskich i żeńskich hormonów płciowych. Uczestniczy również w prawidłowym funkcjonowaniu mózgu. Cholesterol stanowi ważny składnik komórek nerwowych – ponad połowę składu mózgu stanowi tłuszcz, z czego znaczną częścią jest właśnie cholesterol. Znajduje się przede wszystkim w mielinie – substancji wytwarzanej przez komórki otaczające aksony komórek nerwowych. Cholesterol ma także  wpływ na funkcjonowanie synaps mózgowych.

Związek ten stanowi także ważny składnik mitochondriów oraz błon komórkowych. Ponadto cholesterol reguluje płynność oraz przepuszczalność komórek przez regulację aktywności kanałów jonowych w błonie komórkowej oraz regulację funkcji receptorów. Pełni oprócz tego funkcję stabilizacyjną, nadając komórkom odpowiednią sztywność, poza tym wspomaga naturalną barierę obronną komórek organizmu przed patogenami chorobotwórczymi. Jest dodatkowo ważnym składnikiem kwasów żółciowych w wątrobie. Żółć odpowiada przede wszystkim za lepszą przyswajalność witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, a także za emulgację tłuszczów pokarmowych w jelicie cienkim. 

Jeśli chodzi o cholesterol, norma u dorosłych uzależniona jest od wielu czynników, a poziom cholesterolu można określić na podstawie pobrania niewielkiej ilości krwi żylnej. Wykonywane badanie to tzw. profil lipidowy i w jego ramach oznacza się:

• cholesterol całkowity, inaczej ogólny poziom cholesterolu w organizmie,
• cholesterol HDL, nazywany „dobrym” cholesterolem,
• cholesterol LDL, inaczej „zły” cholesterol,
• trójglicerydy, czyli innego rodzaju tłuszcze znajdujące się we krwi człowieka.

Profil lipidowy oznacza się na czczo. Przed planowanym badaniem pacjent powinien pamiętać, by na 14 godzin przed badaniem nie jeść i nie pić (wyjątek stanowi picie wody), poza tym na 48 godzin przed badaniem pacjent nie powinien spożywać alkoholu. O tym, jaki jest prawidłowy poziom cholesterolu, decyduje wiele czynników, w tym m.in.  płeć, wiek oraz historia chorób.

Przyczyny i objawy wysokiego cholesterolu

Z hipercholesterolemią, czyli  inaczej wysokim poziomem cholesterolu we krwi zmagać się może nawet połowa Polaków. Do przyczyn wysokiego cholesterolu zalicza się m.in.:

• Niewłaściwa dieta (bogata w nasycone kwasy tłuszczowe), która może przyczynić się do znacznego pogorszenia stanu zdrowia i samopoczucia pacjenta.
• Brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia, który może niekorzystnie wpływać na profil lipidowy krwi.
• Życie w ciągłym stresie.
• Wiek oraz płeć pacjenta – poziom cholesterolu wzrasta zwykle po trzydziestym roku życia.
• Nieodpowiednia waga – nadwaga może przyczynić się do zmniejszenia poziomu dobrego cholesterolu (HDL).
• Choroba alkoholowa oraz palenie papierosów.
• Uwarunkowania genetyczne.
• Obecność chorób współistniejących, do których zalicza się m.in. niewydolność nerek, łuszczycę, zastój żółci oraz niedoczynność tarczycy.
• Przyjmowanie niektórych leków, w tym leków przeciwpadaczkowych, antykoncepcyjnych oraz glikokortykosteroidów.
• II oraz III trymestr ciąży również może stać się przyczyną wzrostu poziomu cholesterolu u przyszłych mam.

Do najważniejszych objawów wysokiego cholesterolu u pacjentów zalicza się:

• żółtawe grudki zlokalizowane w kącikach oczu, w zgięciach łokci, kolan oraz nadgarstków,
• częste problemy z koncentracją,
• szybkie męczenie się, które odczuwalne jest najczęściej w nogach,
• ból w klatce piersiowej niekiedy promieniujący również w okolice mostka oraz barku,
• zawroty głowy, nudności i drętwienie rąk,
• błyszczenie i ciągnięcie skóry,
• bladość nóg związana z ich niedostatecznym ukrwieniem,
• obecność guzków na ścięgnie Achillesa.

Wysoki cholesterol może się przyczynić do powstawania blaszek miażdżycowych w ściankach naczyń krwionośnych, co może stać się przyczyną zawału serca, poza tym u części pacjentów może dojść  do udaru mózgu. Efektem podwyższonego cholesterolu może być również choroba wieńcowa oraz ostre zapalenie trzustki.

Jak mierzyć poziom cholesterolu całkowitego we krwi?

Cholesterol całkowity (TC) odnosi się do całościowego poziomu cholesterolu we krwi. To zarówno związek egzogenny, jak i związek endogenny. W zależności od zawartości białka dzieli się na następujące frakcje: HDL, LDL, VLDL, IDL oraz chylomikrony. Badanie cholesterolu całkowitego określa sumę poszczególnych frakcji we krwi pacjenta. Wysoki poziom cholesterolu początkowo może nie wywoływać żadnych objawów u pacjenta, dlatego ważna jest profilaktyka i regularne badania. Na rynku dostępne są również urządzenia do samodzielnego pomiaru cholesterolu całkowitego, poza tym często używane są jednorazowe domowe testy diagnostyczne. W przypadku uzyskania niepokojącego wyniku badania należy powtarzać je przynajmniej raz w roku. Wskazaniem do wykonania badania może być cukrzyca, otyłość, nadwaga, problemy z tarczycą, a także palenie tytoniu oraz nadciśnienie tętnicze.

Cholesterol całkowity – norma w zależności od grup wiekowych

Poziom TC uzależniony jest m.in. od wieku, płci, aktywności fizycznej, przyjmowanych leków oraz od obecności chorób współistniejących oraz stosowanych używek. Jaki powinien być prawidłowy cholesterol całkowity? Norma cholesterolu całkowitego wynosi:

• do 190 mg/dl (5 mmol/l) dla osób zdrowych oraz osób z umiarkowanym ryzykiem,
• do 175 mg/dl (4,5 mmol/l) dla osób z grup wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka, które chorują na cukrzycę z miażdżycą oraz na chorobę niedokrwienną serca,
• prawidłowy poziom cholesterolu w przypadku dzieci wynosi do 170 mg/dl,
• idealne stężenie TC to natomiast ok. 155 mg/dl (4 mmol/l).

Wynik cholesterolu całkowitego między 200 a 239 mg/dl uznawany jest za granicznie wysoki, natomiast powyżej 240 mg/dl  za wynik wysoki. W przypadku dzieci wynik od 170 do 199 mg/dl uznawany jest za granicznie wysoki, natomiast powyżej 200 mg/dl oznacza zbyt wysoki cholesterol. Wynik poniżej 150 mg/dl u pacjentów wskazuje natomiast na hipocholesterolemię.

Cholesterol LDL – norma u dorosłych

Badanie cholesterolu zaleca się wykonywać profilaktycznie i regularnie. Cholesterol LDL (tzw. zły cholesterol) stanowi jedną z frakcji wchodzących w skład cholesterolu całkowitego. Frakcja LDL stanowi od 60. do 70.% całkowitego cholesterolu w organizmie. Poziom cholesterolu LDL (lipoproteina niskiej gęstości) bada się na podstawie pobranej z żyły łokciowej krwi żylnej. Jeśli chodzi o cholesterol LDL, normy u pacjentów są ustalane w zależności od tego, czy osoba poddająca się badaniu jest zdrowa, czy też zmaga się z  chorobami sercowo-naczyniowe lub znajduje się grupie ryzyka. W przypadku złego cholesterolu normy wynoszą:

• u osób nieobciążonych ryzykiem rozwoju miażdżycy prawidłowe wartości LDL nie przekraczają 135 mg/dl, natomiast wartości graniczne to 135–155 mg/dl. Wynik powyżej 155 mg/dl jest już nieprawidłowy,
• u osób, które są obciążone większym ryzykiem choroby sercowo-naczyniowej, poziom LDL nie powinien przekraczać 115 mg/dl,
• u osób chorujących na schorzenia układu sercowo-naczyniowego poziom LDL nie powinien przekraczać wartości 100 mg/dl.

W celu uniknięcia choroby wieńcowej i miażdżycy warto wykonywać regularnie badanie poziomu cholesterolu LDL. Lipidogram powinien być bezwzględnie wykonywany u cukrzyków, osób otyłych, z nadciśnieniem, przewlekłą chorobą nerek oraz miażdżycą.

Cholesterol HDL – norma u dorosłych

Frakcja HDL odpowiedzialna jest za transport cholesterolu z tkanek do wątroby, gdzie dalej jest on metabolizowany. Jeśli chodzi o cholesterol HDL (lipoproteina wysokiej gęstości), badanie jego poziomu wykonuje się, by ocenić ryzyko zachorowania pacjenta na choroby układu sercowo-naczyniowego. Jaki powinien być cholesterol HDL u pacjenta? Cholesterol HDLma normy następujące:

• dla mężczyzn prawidłowy wynik cholesterolu to minimum 40 mg/dl (1,0 mmol/l).
• dla kobiet prawidłowy cholesterol wynosi minimum 50 mg/dl (1,3 mmol/l).

Chociaż wysoki cholesterol HDL często nazywany jest dobrym cholesterolem, ponieważ pomaga chronić układ sercowo-naczyniowy przed chorobami to już bardzo wysokie stężenie HDL niekiedy może przyczyniać się do rozwoju chorób układu krwionośnego. Wyniki zestawione z normami LDL i HDL u poszczególnych pacjentów powinny być analizowane łącznie – wówczas można szerzej spojrzeć na stan organizmu. U pacjenta najkorzystniejszy jest wysoki poziom cholesterolu HDL przy niskim poziomie cholesterolu LDL. Najlepszy jest stosunek tych frakcji mieści się w zakresie 1:3–1:2.

Jak zadbać o właściwy poziom cholesterolu?

Wysoki cholesterol można obniżyć przez wprowadzenie odpowiedniej diety. By uzyskać prawidłowy cholesterol, należy spożywać surowe lub gotowane warzywa oraz świeże owoce. Warto wprowadzić do diety również rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste z wysoką zawartością błonnika. Dodatkowo warto częściej spożywać chude mięso drobiowe oraz jogurty i mleko z obniżoną zawartością tłuszczu. Przy wysokim cholesterolu należy zrezygnować  z produktów bogatych w tłuszcze nasycone oraz tłuszcze trans. Należy ograniczyć m.in. tłuste smażone mięso. Nie zaleca się też spożywania fast foodów oraz wyrobów cukierniczych. Dodatkowo do obniżenia poziomu cholesterolu może przyczynić się aktywność fizyczna, a oprócz tego redukcja masy ciała oraz ograniczenie spożywania alkoholu i palenia tytoniu. By podnieść poziom dobrego cholesterolu  zaleca się pacjentom wykonywanie ćwiczeń aerobowych. Sprawdzić się może jazda rowerem, bieganie, orbitrek, marsz oraz jogging. Na podniesienie poziomu dobrego cholesterolu (HDL) wpływa również spożywanie produktów bogatych w zdrowe tłuszcze roślinne, w tym np. orzechów i awokado.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka