Anoreksja, inaczej jadłowstręt psychiczny, to złożony zespół chorobowy, uwarunkowany czynnikami psychologicznymi oraz biologicznymi. Choroba ta, która w ostatnich latach zaliczana jest do najczęstszych zaburzeń odżywiania, prowadzi do drastycznego spadku masy ciała, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci. Na czym polega anoreksja i jakie są jej pierwsze objawy u dzieci, nastolatków oraz osób dorosłych? Jak wyjść z anoreksji i jak wygląda leczenie tej choroby?

Anoreksja – co to jest?

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny, to jednostka chorobowa z grupy zaburzeń odżywiania, która w dosłownym tłumaczeniu oznacza „brak apetytu” (z grec. an – „brak”, orexis ­– „apetyt”). Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, anoreksję (F50.0) określa się jako zaburzenie wyróżniające się celową, nadmierną utratą masy ciała, wywołaną i podtrzymywaną przez osobę chorą.

Co ważne, zaburzenie to jest klasyfikowane jako choroba o podłożu psychicznym. Osoba chora odczuwa bowiem silny lęk przed przytyciem, w związku z czym nieustannie dąży do obniżenia masy ciała. U pacjentów z anoreksją najczęściej stwierdza się stan niedożywienia (różnego stopnia), powiązany z wtórnymi zmianami hormonalnymi i metabolicznymi, jak również licznymi zaburzeniami funkcjonowania organizmu.

Wyróżnia się dwa rodzaje anoreksji:

• typ restrykcyjny – wyróżnia się ciągłym głodzeniem przez chorego. Nie pojawiają się w tym przypadku stany objadania się, stosowania środków przeczyszczających czy też odwadniających. Chorobie nie towarzyszą zazwyczaj wymioty;
• typ bulimiczny – charakteryzuje się niekontrolowanym objadaniem się, indukowaniem wymiotów oraz stosowaniem środków przeczyszczających.

Szacuje się, że w skali globalnej problem anoreksji może dotyczyć nawet dwóch milionów osób na całym świecie. Największy odsetek osób zmagających się z jadłowstrętem psychicznym odnotowuje się u dziewcząt w wieku pomiędzy 13. a 25. rokiem życia. Warto jednak dodać, że z roku na rok obserwuje się coraz większą liczbę przypadków anoreksji u mężczyzn (zarówno dorosłych, jak i nastolatków), a także anoreksję w ciąży.

Przyczyny anoreksji

Jak do tej pory nie została określona dokładna przyczyna anoreksji. Mówi się jednak, że, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń odżywiania, choroba ta stanowi połączenie czterech grup czynników:

• psychologicznych – wśród nich wymienia się przede wszystkim zaburzenia o podłożu psychiatrycznym, takie jak depresja, stany lękowe i obsesje. U wielu osób rozwój anoreksji ma związek z niskim poziomem samooceny oraz tendencją do pomniejszania własnej wartości. Chorzy na anoreksję to także osoby, które mają zaburzony obraz własnego ciała, cierpią na zaburzenia osobowości lub są nadmiernie ambitne i popadają w perfekcjonizm;
• biologicznych – liczne badania dowodzą, że na rozwój anoreksji mają wpływ doświadczenia z dzieciństwa, takie jak m.in. zaburzenia okresu karmienia czy też problemy w ciąży i w okresie okołoporodowym u matki;
• środowiskowych – nieustanne dążenie do osiągnięcia szczupłej sylwetki, jak również piętnowanie osób z nadwagą lub otyłością sprawia, że społeczeństwo jest coraz częściej niezadowolone z własnego wyglądu. Takie zachowanie prowadzi w konsekwencji do skupienia całej naszej uwagi nie na zdrowiu, a na kwestiach wizualnych, co jest pierwszym krokiem ku anoreksji;
• rodzinnych – anoreksja często ma swoje podłoże w relacjach rodzinnych. Zdarza się, że cierpią na nią osoby młode, których rodzice są nadopiekuńczy lub wręcz przeciwnie – są zapracowani i nie mają czasu na bliższe relacje z dzieckiem. Wpływ na rozwój anoreksji mają także różnego rodzaju patologie rodzinne, jak np. przemoc lub uzależnienie od używek.

Anoreksja u dzieci i nastolatków

Anoreksja to choroba, która dotyka nie tylko dorosłych, ale także dzieci i nastolatków. Wśród głównych czynników ryzyka rozwoju tego zaburzenia zalicza się przede wszystkim:

• problemy rodzinne – duże oczekiwania stawiane dzieciom przez rodziców, brak silnej więzi z rodzicami;
• czynniki genetyczne – do rozwoju anoreksji dochodzi dwa razy częściej u dzieci, których rodzice lub rodzeństwo zmagało się z tym samym problemem;
• okres dojrzewania – w ciele młodego człowieka dochodzi do licznych zmian, w wyniku których zmienia się on w kobietę lub mężczyznę. Problem anoreksji dotyczy jednak głównie dziewczynek, które nie są w stanie zaakceptować rosnących piersi, poszerzających się bioder i zwiększającej się tkanki tłuszczowej w ciele;
• niskie poczucie własnej wartości;
• brak poczucia bezpieczeństwa;
• perfekcjonizm, brak przyzwolenia sobie na porażkę.

Anoreksja a bulimia

Bulimia to obok anoreksji jedno z najczęstszych zaburzeń odżywiania. Anoreksja i bulimia stanowią odrębne jednostki chorobowe, jednak pozostają w ścisłym związku ze sobą. Może się zdarzyć tak, że chociaż u danego pacjenta diagnozowana jest anoreksja, to występujące u niego objawy są typowe dla osób z bulimią (tzw. anoreksja bulimiczna).

Jak odróżnić zatem anoreksję od bulimii? Mianem anoreksji określa się zaburzenie związane z unikaniem jedzenia i stosowaniem nieustannych głodówek. Chory je znacznie mniej, niż potrzebuje jego organizm, jednak mimo to postrzega swoje ciało jak grube i otyłe. W przypadku bulimii pojawiają się natomiast naprzemienne okresy przejadania się, a następnie oczyszczania organizmu (stosowanie środków na przeczyszczenie i wymioty). Czynnik, który pozwala odróżnić od siebie oba te zaburzenia, to przede wszystkim masa ciała chorego – przy anoreksji waga jest poniżej dolnych granic dla określonego wieku i wzrostu, natomiast u osób z bulimią masa ciała utrzymuje się w granicach normy.

Pierwsze objawy anoreksji

U większości osób anoreksja zaczyna się podobnie – od chęci zrzucenia kilku zbędnych kilogramów. Chociaż początkowo nad procesem odchudzania łatwo jest zapanować, to w pewnym momencie staje się to coraz trudniejsze – chory chce nieustannie kontrolować spożywane posiłki, woli jeść w samotności, by móc wyrzucić w ten sposób jedzenie i traci coraz bardziej na wadze. Niestety, na początkowym etapie choroby rodzina i bliscy nie są w stanie rozpoznać problemu, co może prowadzić do wielu poważnych konsekwencji zdrowotnych u pacjenta.

Anoreksja rozpoznawana jest wtedy, gdy u chorego występują co najmniej cztery spośród poniższych objawów:

• wskaźnik BMI (współczynnik masy ciała) na poziomie niższym niż 17,5, co oznacza spadek masy ciała o co najmniej 15% poniżej wagi prawidłowej w stosunku do wieku oraz wzrostu;
• zachowania, które mogą sugerować unikanie przybierania na wadze, jak np. odmawianie jedzenia, zażywanie środków przeczyszczających lub zmniejszających apetyt, prowokowanie wymiotów;
• zaburzony obraz własnej sylwetki przez pacjenta – ocenianie siebie jako osoby otyłej, strach przed przytyciem;
• zaburzenia równowagi hormonalnej – u kobiet zanika miesiączka, mężczyźni tracą potencję;
• natrętne myśli w obawie przed przytyciem;
• obniżenie ciśnienia krwi poniżej 120/70 mm Hg;
• wypadanie włosów, odwodnienie, zażółcenie skóry, zmęczenie i bezsenność.

Leczenie anoreksji

Pierwszym krokiem podejmowanym w celu leczenia anoreksji jest psychoterapia, która jest zazwyczaj długa i trudna dla wielu pacjentów. Pamiętajmy, że osoby zmagające się z anoreksją nie czują potrzeby podejmowania leczenia, a wręcz mogą uważać to za utrudnienie w osiąganiu wymarzonej sylwetki. W skrajnych przypadkach konieczne może okazać się zatem częściowe ubezwłasnowolnienie chorego, by pomóc mu w ten sposób wyjść z choroby. Psychoterapia bazuje głównie na korekcie złych nawyków i rozpoznawaniu przyczyn tego zaburzenia.

Pomocniczo w leczeniu anoreksji stosuje się leki antydepresyjne, które mają na celu poprawić samopoczucie pacjenta, tak, by lepiej współpracował z terapeutą. Czasami zdarza się również tak, że anoreksja doprowadza do tak poważnego wyniszczenia organizmu, że niezbędna jest interwencja szpitalna, w ramach której stosuje się m.in. leki kardiologiczne i karmienie dojelitowe.