Serotonina, potocznie nazywana hormonem szczęścia, to substancja chemiczna pełniąca wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka. Pośredniczy ona w transporcie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi, wpływa na agregację płytek krwi, a także decyduje o prawidłowej czynności przewodu pokarmowego. Za co jeszcze odpowiada serotonina, jak badamy poziom serotoniny i czym skutkuje niedobór lub nadmiar serotoniny w organizmie?

Serotonina – co to takiego?

Serotonina, czyli 5-hydroksytryptamina (5-HT) zaliczana jest do amin biogennych jako ważny neuroprzekaźnik oraz hormon tkankowy w organizmie człowieka. Substancja ta została odkryta w 1935 roku przez włoskiego chemika i farmakologa, Vittorio Erspamera. Naukowiec pozyskał ją w formie ekstraktu z komórek jelitowych, w którym odnotowano obecność różnych substancji. Chociaż początkowo naukowcy uważali, że aminą biogenną w ekstrakcie jest znana im już adrenalina, to z czasem okazało się, że jest to zupełnie inna substancja, którą nazwano enteraminą. Dopiero po 10 latach badacze z Cleveland, Irvine Page oraz Maurice Rapport, zaobserwowali, że substancja ta występuje w surowicy ludzkiej krwi i ma ona zdolność obkurczania naczyń krwionośnych. Wówczas jej nazwa została zmieniona na tę, która obowiązuje do dziś – serotonina.

Dziś wiemy, że serotonina jest produkowana w trakcie przemian tryptofanu, jednego z aminokwasów egzogennych. Aminokwas ten nie jest wytwarzany w organizmie człowieka, dlatego też ważne jest, by dostarczać go z zewnątrz poprzez spożywanie odpowiednich produktów. Wśród głównych źródeł serotoniny zalicza się natomiast płytki krwi, błonę śluzową jelita oraz ośrodkowy układ nerwowy.

Za co odpowiada serotonina?

Serotonina zaliczana jest do grupy neuroprzekaźników, które uczestniczą w przesyłaniu impulsów pomiędzy komórkami nerwowymi, a także pośredniczą w przenoszeniu informacji z jednej części mózgu do drugiej. Nie są to jednak jedyne procesy, w jakich bierze udział serotonina.

Wśród najważniejszych funkcji tej aminy biogennej zalicza się także:

• działanie na czynność przewodu pokarmowego – serotonina wydzielana jest m.in. w jelitach, w związku z czym wspomaga ona motorykę przewodu pokarmowego, co jest szczególnie istotne m.in. wtedy, gdy człowiek zje szkodliwą substancję. Serotonina prowokuje wówczas biegunkę, by organizm mógł szybciej i skuteczniej wydalić tę substancję z organizmu. Co więcej, serotonina usprawnia funkcjonowanie jelit i zmniejsza apetyt podczas jedzenia – to dzięki niej czujemy, że jesteśmy już najedzeni;
• regulowanie nastroju – nie bez powodu serotonina nazywana jest hormonem szczęście. Jak wskazują liczne badania, serotonina nie tylko wpływa na odczuwaną przez nas radość, ale także może redukować nieprzyjemne uczucie lęku oraz niepokoju. Z tego powodu działanie serotoniny pełni istotną rolę w lekach z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), które stosowane są w leczeniu depresji i innych zaburzeń nastroju;
• udział w procesach krzepnięcia krwi – w momencie, gdy dochodzi do uszkodzenia tkanki, np. podczas skaleczenia, komórki płytek krwi uwalniają serotoninę, która przyspiesza proces gojenia się rany. Idąc dalej, zwiększone wydzielanie serotoniny przyczynia się do zwężenia małych tętnic układu krążenia, natomiast zmniejszone sprawia, że przepływ krwi stopniowo zwalnia;
• wpływ na gęstość kości – istnieje wiele dowodów na to, że serotonina może wpływać na gęstość kości. Uważa się, że wysoki poziom serotoniny w jelitach ma związek ze zmniejszoną gęstością kości, co prowadzi do osteoporozy;
• poprawa funkcji seksualnych – serotonina poprawia nasze samopoczucie, ułatwia zasypianie, a także korzystnie wpływa na częstotliwość oraz intensywność doznań seksualnych.

Serotonina a dopamina

Serotonina i dopamina to dwa różne neuroprzekaźniki, które współdziałają ze sobą i wpływają na siebie nawzajem, by zachować homeostazę w organizmie. Warto jednak zaznaczyć, że w niektórych sytuacjach serotonina może przyczyniać się do zahamowania procesu wytwarzania dopaminy, w związku z czym obniżony poziom serotoniny może powodować nadprodukcję dopaminy.

Czym różnią się te dwa przekaźniki? Otóż serotonina hamuje zachowania impulsywne, natomiast dopamina znacząco zwiększa ich natężenie. Substancje te mają również zupełnie inny wpływ na nasz apetyt – serotonina hamuje go, natomiast zbyt niski poziom dopaminy może stymulować głód.

W czym jest serotonina?

Jak już zostało wspomniane, hormon szczęścia nie może być syntetyzowany w organizmie człowieka, dlatego też należy dostarczać serotoninę w jedzeniu. Warto zatem, by w codziennej diecie nie zabrakło produktów bogatych w tryptofan, takich jak:

• pestki dyni, nasiona słonecznika i sezamu;
• orzechy;
• szpinak;
• brokuł i kalafior;
• kakao i gorzka czekolada;
• płatki owsiane;
• jajka;
• mleko i przetwory mleczne;
• ryby oraz mięso drobiowe.

Jak sprawdzić poziom serotoniny?

By sprawdzić poziom serotoniny w organizmie, należy udać się do laboratorium i wykonać badanie z krwi. Warto jednak pamiętać o tym, że wyniki te są podatne na zmienne stężenie serotoniny w ciągu dnia. Drugim sposobem jest zbadanie próbek moczu z całej doby, by móc w ten sposób określić dobową produkcję hormonu. Takie badania są jednak przeprowadzane przede wszystkim w diagnozowaniu rakowiaków oraz innych chorób, które mogą mieć wpływ na gospodarkę neuroprzekaźnikami.

Niedobór serotoniny – objawy

Niedobór serotoniny w organizmie jest zazwyczaj efektem nieodpowiedniej diety i może mieć negatywny wpływ zarówno na nasze zdrowie, jak i samopoczucie. Niedobory hormonu szczęścia często objawiają się:

• spadkiem energii – szczególnie niepokojącym objawem jest ogólne zmęczenie organizmu i brak chęci do życia;
• stanami depresyjnymi i atakami paniki;
• bezsennością;
• nadmiernym apetytem na słodycze i węglowodany proste, które chwilowo podnoszą poziom serotoniny w organizmie;
• spadkiem funkcji poznawczych, w tym przede wszystkim problemami z pamięcią oraz koncentracją.

Wysoki poziom serotoniny – objawy

Należy pamiętać, że nie tylko niedobór, ale także i nadmiar serotoniny może nieść ze sobą wiele poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Wśród objawów nadmiaru serotoniny wymienia się:

• dreszcze oraz drgawki;
• biegunkę i nudności;
• chroniczny ból głowy;
• rozszerzenie źrenic;
• podwyższoną temperaturę ciała;
• zbyt wysokie ciśnienie tętnicze krwi i tachykardię.

Chociaż przyczyny niedoboru serotoniny nie są do końca znane, to przyczyny nadmiaru hormonu mają związek z tzw. zespołem serotoninowym, który rozwija się na skutek zażywania w tym samym czasie wielu leków odpowiadających za poziom serotoniny w organizmie. Zdarza się również, że za nadmiarem serotoniny w organizmie stoi rakowiak, czyli guz produkujący ten aminokwas. Nowotwór zlokalizowany jest zazwyczaj w jelicie cienkim, wyrostku robaczkowym, oskrzelach lub okrężnicy.

Jak zwiększyć poziom serotoniny?

Stężenie serotoniny w organizmie można zwiększyć poprzez zwiększenie poziomu tryptofanu. Jednym ze sposobów jest wykorzystanie w tym celu odpowiednio dobranych farmaceutyków, czyli leków przeciwdepresyjnych należących do grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), które wspomagają lepsze wykorzystanie serotoniny przez organizm. Należy jednak pamiętać, że leki te działają inaczej u różnych osób, w związku z czym mogą powodować różne skutki uboczne.
Na szczęście istnieje wiele naturalnych sposobów na zwiększenie poziomu serotoniny, takich jak:

• uprawianie aktywności fizycznej co najmniej 30 minut dziennie;
• zwiększenie ilości czasu na relaks oraz zdrowy, spokojny sen;
• stosowanie zbilansowanej diety, bogatej w produkty zawierające tryptofan;
• fototerapia – zaleca się spędzanie co najmniej 15 minut na słońcu każdego dnia, by zwiększyć poziom witaminy D, która jest niezbędna do produkcji serotoniny;
• masaż ciała, który uwalnia wydzielanie serotoniny i zmniejsza poziom kortyzolu;
• pocałunki i bliskość z partnerem, które mogą zwiększyć poziom serotoniny nawet o 200%.