Czyraki mogą występować w wielu obszarach ciała, w tym zarówno na kończynach, jak i na pośladkach, a nawet na karku czy na twarzy, gdzie są szczególnie niebezpieczne. Są to bolesne guzki wypełnione ropną treścią, za których powstawanie najczęściej odpowiada gronkowiec złocisty. Czyraki w większości przypadków ulegają samooczyszczeniu, jednak zdarza się, że niezbędne okazuje się leczenie czyraka antybiotykiem miejscowym lub ogólnym, a w niektórych przypadkach nawet interwencja chirurgiczna. Co jeszcze należy wiedzieć o czyrakach? Jak wyglądają te zmiany na skórze i jakie objawy towarzyszą ich powstawaniu? Czy czyraki mogą być dla pacjenta niebezpieczne? Więcej informacji na ten temat znaleźć można poniżej.

Co to jest czyrak?

Czyrakiem określane jest ropne zapalenie okołomieszkowe pochodzenia bakteryjnego. W zdecydowanej większości przypadków za rozwój czyraka odpowiada infekcja gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus). Jest to zapalenie mieszka włosowego i jego najbliższej okolicy, czyli otaczających go tkanek, któremu towarzyszy gromadzenie ropnej treści, a także obumieranie tkanek, które zostały zainfekowane, co w konsekwencji prowadzi do powstawania tzw. czopa martwiczego.

Czyraki występują w rejonie skóry owłosionej, gdyż ich powstawanie dotyczy miejsc z mieszkami włosowymi. Czyraków nie znajdziemy zatem na podeszwach stóp czy na wewnętrznej stronie dłoni, ale już możemy spotkać je w wielu innych rejonach ciała i to nie tylko u osób dorosłych, ale również u dzieci.

Czyraki mogą występować pojedynczo, ale pojawiają się również zmiany mnogie, nieco oddalone od siebie, które mają charakter nawracający – określa się je mianem czyraczności. Jeszcze inny termin to czyrak gromadny, czyli zmiany, które zlokalizowane są w niewielkich odległościach od siebie, przez co zlewają się ze sobą, tworząc jedną zmianę zapalną obejmującą liczne krostki.

Jak wygląda czyrak?

Na początku czyrak wyglądem przypomina niewielką krostkę, która ma kolor żółto-biały. Określa się ją mianem wykwitu pierwotnego. Z czasem jednak dochodzi do gromadzenia ropy bądź ropy z krwią. Stan zapalny obejmuje też najbliższe tkanki krostki. W konsekwencji pojawia się twardy guzek w kolorze czerwono-fioletowym, którego charakterystycznym elementem jest ropny czop. Guzek jest bolesny i uniesiony ponad powierzchnię niezainfekowanej skóry. Zmianie skórnej towarzyszy miejscowy obrzęk, a niekiedy również zapalenie najbliższych naczyń chłonnych. Ropiejąca krosta często przebita jest włosem, gdyż rozwija się w okolicach mieszka włosowego.

Czy czyrak to rak?

Pojawiające się na ciele czyraki nie są nowotworami, choć niewątpliwie nie należy ich lekceważyć, gdyż mogą być groźne. Szczególnie niebezpieczne mogą być czyraki zlokalizowane na twarzy, poza tym poważną postacią czyraka są również czyraki gromadne, które to zazwyczaj wymagają interwencji chirurgicznej. Nie każdy wie, że niepozorny czyrak może w niektórych przypadkach stać się wręcz zagrożeniem dla życia. Może przyczynić się między innymi do zapalenia opon mózgowych, a nawet prowadzić do sepsy, gdy gronkowiec złocisty przeniknie do krwiobiegu.

Czyrak – przyczyny powstawania

Najczęściej czyraki powstają w efekcie zarażenia gronkowcem złocistym. Staphylococcus aureus to bakterie gronkowca złocistego, które stanowią fizjologiczny element mikroflory człowieka. Wiele osób jest nosicielami tej bakterii, nie zdając sobie z tego sprawy, gdyż może ona przez wiele lat nie wywoływać u nich zmian chorobowych. Jeśli jednak dojdzie do spadku odporności bądź mikrouszkodzenia skóry, bakterie mogą zacząć się namnażać. W efekcie aktywowany zostaje układ immunologiczny, a w okolicy mieszka włosowego dochodzi do nagromadzenia granulocytów obojętnochłonnych, które walcząc z bakteriami, uszkadzają również najbliższe tkanki. Treść ropna zbierająca się w czyraku obejmuje między innymi obumarłe komórki bakteryjne, a także martwe granulocyty oraz obumarłe komórki skóry.

Kto jest najbardziej narażony na powstawanie czyraków?

Do rozwoju czyraków przyczyniają się niejednokrotnie bakterie gronkowca złocistego, które u wielu ludzi bytują w organizmie w fazie utajonej, nie powodując żadnych objawów infekcji. Na powstawanie czyraków najbardziej narażone są osoby o osłabionej z jakiegoś powodu odporności. Do spadku odporności u pacjenta może dochodzić w związku z niektórymi chorobami, w tym między innymi w przypadku AIDS, niektórych nowotworów oraz zaburzeń metabolicznych i cukrzycy, a także po przeszczepach narządów bądź przy niewydolności narządowej. Niekorzystnie na odporność wpływa też alkoholizm, przemęczenie, stres i intensywny tryb życia czy niezdrowa dieta i związane z nią niedobory witaminowe. W sprzyjających warunkach gronkowiec złocisty szybko się namnaża i może przyczyniać się do rozwinięcia okołomieszkowego stanu zapalnego, a w konsekwencji do pojawienia się bolesnego guzka z czopem ropnym.

Czy można się zarazić czyrakiem?

Wiele osób obawia się tego, czy czyraki są zaraźliwe. Czy czyrakiem faktycznie można się zarazić od domownika? Sam czyrak jest efektem infekcji bakteryjnej, więc w zasadzie zarazić można się nie tyle czyrakiem, ile bakteriami, które mogą go wywoływać. Gronkowcem można zarazić się od domowników nawet przez kontakt z ich rzeczami osobistymi, jednak jest to także możliwe w miejscach publicznych itd. Za pojawienie się czyraka odpowiada infekcja bakteryjna, więc wcale nie tak trudno o „przekazanie bakterii” innej osobie, zwłaszcza jeśli nie są przestrzegane podstawowe zasady higieny. Trzeba jednocześnie wiedzieć, że nie zawsze za pojawieniem się czyraka na skórze odpowiada „świeża” infekcja – dana osoba mogła być nosicielem gronkowca już wcześniej bezobjawowo, a do uaktywnienia bakterii dojść mogło u niej w przypadku osłabienia odporności.

Gdzie może pojawić się czyrak?

Zmiany skórne pojawić mogą się w wielu miejscach ciała:

• czyraki często pojawiają się na twarzy, w tym między innymi na brodzie czy też na małżowinach usznych;
• nie są rzadkością też czyraki na pośladkach;
• innym miejscem na ciele, gdzie można spotkać tego typu zmiany, jest kark, poza tym często występuje też czyrak na szyi czy na plecach;
• czyraki mogą występować również na kończynach górnych i dolnych – u pacjenta pojawić może się między innymi czyrak na udzie. Czyraki można często znaleźć na gęsto owłosionych nogach mężczyzn;
• kolejnym miejscem ciała, gdzie często spotyka się czyraki, jest klatka piersiowa;
• czyraki mogą też tworzyć się pod pachami i w pachwinach – są to obszary ciała, gdzie zmiany te bywają szczególnie bolesne.

Bardzo niebezpieczny może być dla pacjenta czyrak na ustach czy też czyrak umiejscowiony w okolicy nosa – mówi się nawet wówczas o tzw. trójkącie śmierci, który rozciąga się od przedsionka nosa do górnej wargi. Są to miejsca połączone naczyniami żylnymi z mózgowiem, przez co istnieje duże ryzyko tego, że infekcja zostanie przeniesiona do zatoki jamistej lub opon mózgowych, skutkując zapaleniem, które może stanowić nawet zagrożenie życia.

Czyrak – objawy dodatkowe

Niewielkie czyraki występujące pojedynczo zazwyczaj nie dają objawów ogólnych tylko miejscowe. Głównym objawem jest pojawienie się bolesnego guzka z czopem martwiczym. Bolesność czyraka może wpływać na funkcjonowanie pacjenta, zwłaszcza gdy zmiana na skórze umiejscowiona jest w problematycznym miejscu, ograniczając swobodę ruchu czy też możliwość przyjmowania niektórych pozycji. Zdarza się jednak, że u niektórych pacjentów pojawiają się objawy dodatkowe – dotyczy to zazwyczaj osób z zaburzeniami odporności. Przy ciężkich postaciach czyraka pojawić może się:

• duże osłabienie,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• gorączka.

Objawy takie wymagają pilnego kontaktu z lekarzem i wdrożenia antybiotykoterapii, a niekiedy też drenażu ropnia. Nie ma co zwlekać wówczas z kontaktem ze specjalistą, zwłaszcza że przedostanie się gronkowca złocistego do krwi i narządów wewnętrznych, może mieć bardzo groźne konsekwencje.

Jak leczyć czyraka?

Rozpoznania czyraka dokonuje lekarz na podstawie objawów towarzyszących pacjentowi i analizy wyglądu zmiany skórnej. Jeśli u pacjenta zostanie zdiagnozowany czyrak, leczenie dobierane jest indywidualnie do wielkości zmiany, jej umiejscowienia oraz objawów jej towarzyszących. Jak leczyć czyraka występującego pojedynczo, któremu nie towarzyszy gorączka i inne niepokojące objawy? W tym przypadku stosuje się między innymi antybiotykową maść na czyraki, ale lekarz może też podjąć decyzję o zleceniu pacjentowi przyjmowania antybiotyków doustnych.

Nieco inaczej wygląda sytuacja, gdy pacjent ma nawracające lub gromadne czyraki. Leczenie w tym przypadku zazwyczaj wymaga wdrożenia antybiotykoterapii ogólnej. Najczęściej podaje się pacjentom wówczas antybiotyki doustne, ale w poważnych przypadkach może zajść konieczność dożylnego podawania antybiotyków. Jak leczyć czyraki gromadne lub zmiany skórne, które nie chcą się goić? W tym przypadku konieczne może być chirurgiczne nacinanie powstałego guzka. W ciężkich przypadkach, gdy czyraki u pacjenta nie są podatne na wdrażane leczenie, konieczne może być wykonanie antybiogramu. Ma on na celu sprawdzenie wrażliwości danego szczepu bakteryjnego na antybiotyki, aby ustalić leczenie celowane.

Jak długo goi się czyrak?

Zwykle czyraki mają dość łagodny przebieg, co oznacza, że bolesny guzek po kilku dniach samoistnie się opróżnia, a dolegliwości bólowe maleją. Po opróżnieniu czyraka pozostaje na powierzchni skóry kraterowaty ubytek, który następnie goi się kilkanaście dni. Po wygojeniu się ubytku może pozostać na skórze niewielka blizna. Czyraki o łagodnym przebiegu zwykle po kilku–kilkunastu dniach kończą się całkowitym wyleczeniem. Nie zawsze jednak tak jest – są osoby, w przypadku których czyraki mogą nawracać. To między innymi pacjenci z zaburzeniami odporności, zmagający się z cukrzycą i niektórymi poważnymi chorobami.

Domowe sposoby na czyraka

Pacjenci, u których czyrak pojawia się pierwszy raz, często poszukują domowych sposobów na walkę z tymi bolesnymi zmianami skórnymi. Co na czyraki można zastosować, gdy pojawiają się pierwsze objawy zmian skórnych? Na wczesnym etapie formowania się guzka wykorzystać można maści dostępne bez recepty. Często na wczesnym stadium wykorzystywana jest maść ichtiolowa na czyraka. Jej działanie polega na przyspieszaniu formowania się czopu ropnego i przyspieszaniu jego opróżniania. Gdy maść na wrzody zadziała i czop oczyści się ze zgromadzonej treści ropnej, należy miejsce dokładnie zdezynfekować, a następnie zabezpieczyć jałowym opatrunkiem. Jeśli chodzi o domowe sposoby na czyraka, często polecane są ciepłe okłady, które mogą przyspieszyć pękanie guzka i oczyszczanie się go z ropnego czopa. Niekiedy pomocne mogą być okłady z rumianku, altacetu czy też rywanolu.

Bardzo ważne jest, aby przy czyraku szczególnie dbać o higienę. Najlepiej unikać dotykania czyraka i jego najbliższej okolicy, a jeśli stanie się to przypadkowo, koniecznie należy umyć i odkazić ręce. Czyraków nie powinno się też zaklejać, bandażować czy zakrywać – powinny mieć dostęp do powietrza. Opatrujemy natomiast oczyszczonego już z treści ropnej czyraka.

Czy można przebić czyraka samodzielnie?

Gdy nawet najlepsza maść na czyraki bez recepty wydaje się nieskuteczna, pacjenci zastanawiają się nad samodzielnym pozbyciem się czyraka. Zdecydowanie nie powinno się jednak podejmować prób samodzielnego przebicia czyraka, jego wyciskania czy też nacinania, gdyż bakterie mogą w ten sposób łatwo rozsiać się dalej. Decyzję o ewentualnym drenażu czyraka zawsze podjąć powinien lekarz, a jeśli uzna on interwencję chirurgiczną za zasadną, przeprowadzona będzie w warunkach bezpiecznych, które uniemożliwią rozprzestrzenienie się bakterii.

Czyrak – kiedy do lekarza?

Jeśli u pacjenta wystąpi czyrak w okolicach twarzy lub pacjent ma do czynienia z czyrakiem gromadnym bądź czyracznością, kontakt z lekarzem jest wskazany. Do lekarza należy koniecznie zgłosić się również, jeśli obecności czyraka towarzyszą inne niepokojące objawy. Symptomy, na które szczególnie należy zwrócić uwagę to gorączka, złe samopoczucie, zaburzenia widzenia czy też bóle głowy. Objawem alarmującym powinno być też zapalenie naczyń w najbliższej okolicy czyraka, a także powiększenie węzłów chłonnych. Lekarz, po ocenie stanu zdrowia pacjenta i towarzyszących mu dolegliwości, będzie wiedzieć najlepiej, jak wyleczyć czyraka w danym przypadku bezpiecznie i skutecznie zarazem. Koniecznie należy się też zgłosić do lekarza, jeśli czyrak pojawi się u dziecka czy też, szczególnie jeśli u dziecka czyraki mają charakter nawracający.

Czy można zapobiegać czyrakom?

Prewencja w przypadku czyraków to przede wszystkim dbałość o odpowiednią higienę, w tym częste mycie rąk i ich odkażanie, a także unikanie kontaktu z osobami chorymi i ich rzeczami osobistymi. Bardzo ważna jest również dbałość o odporność swojego organizmu. Gronkowiec złocisty zazwyczaj atakuje osoby, których układ immunologiczny z jakiegoś powodu nie działa prawidłowo. Żeby nie musieć zastanawiać się, jak leczyć czyraki, warto skupić się na jakości swojej diety, odpowiedniej podaży witamin i minerałów, a także na codziennej aktywności fizycznej oraz na unikaniu stresu i używek.

Literatura:

• Narbutt, J. (2019). Najczęstsze dermatozy w praktyce lekarza rodzinnego. Wrocław: Edra Urban & Partner
• K. Gołąbek, J. Lasek, W. Marks, Zakażenia skóry i tkanek miękkich – złożony i aktualny problem diagnostyczny i terapeutyczny lekarza każdej specjalności medycznej, Via Medica, 2012
• Martini, M., Placek, W., Bobrowska, M., & Romańska-Gocka, K. (2008). Kosmetologia i farmakologia skóry. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL
• Nowicki, R., Sokołowska-Wojdyło, M., & Wilkowska, A. (2013). Zarys Dermatologii Dla Studentów. Gdańsk: Gdański Uniwersytet Medyczny

Autor artykułu: tech. farm. Izabela Soroka