Wirus RSV bywa lekceważony, jednak charakteryzuje się wysoką zakaźnością i może być bardzo niebezpieczny dla najmłodszych pacjentów, seniorów, a także osób z obniżoną odpornością i chorobami współtowarzyszącymi. Infekcje RSV są sezonowe i najczęściej ich kulminacja obejmuje czas jesienno-zimowo-wiosenny, co bywa mylące, biorąc pod uwagę inne infekcje wirusowe, które wówczas również występują częściej. Zakażenie wirusem RSV daje objawy ze strony górnych i dolnych dróg oddechowych i często jest samoograniczające się, ale w poważnych przypadkach stan pacjenta wymagać może hospitalizacji, czy też wręcz intensywnej terapii. Co więcej należy wiedzieć o RSV?

Wirus RSV – co to jest?

W okresie od późnej jesieni do wczesnej wiosny wirus RSV atakuje w naszym klimacie najczęściej. Co to jest, powinni wiedzieć szczególnie rodzice małych dzieci, choć to nie tylko one narażone są na infekcję. RSV należy do rodziny Paramyxoviridae, jednak od pozostałych wirusów RNA z tej grupy wyróżnia się tym, że nie posiada neuraminidazy i hemaglutyniny. Syncytialny Wirus Oddechowy (Respiratory Syncytial Virus) atakuje górne i dolne drogi oddechowe, zwłaszcza wśród najmłodszych dzieci do 5. roku życia. W czasie hodowli komórkowych wirus ten przyczynia się do zlewania komórek oraz do powstawania syncytiów (stąd nazwa wirusa). Na swojej powierzchni posiada trzy glikoproteiny, które są odpowiedzialne za ten efekt – białko F, G i SH.

Zakażenie wirusem RSV to jedna z podstawowych przyczyn hospitalizacji wśród dzieci, jeśli brać pod uwagę infekcje układu oddechowego. Wirus powszechnie występuje w środowisku i wyróżnia się bardzo dużą zakaźnością – sezonowo powoduje infekcje niemal o charakterze epidemii. Najciężej infekcję przechodzą niemowlęta do 6. miesiąca życia, mimo iż posiadają we krwi dość wysoki poziom przeciwciał pochodzących od matki. Nie zostało to jeszcze do końca wyjaśnione. Mówi się między innymi o niedojrzałości układu odpornościowego u najmłodszych czy też o podłożu immunologicznym patogenezy zakażenia. Dodać do tego należy jeszcze bardzo wąskie światło dróg oddechowych najmłodszych, w przypadku którego stan zapalny może dawać nasilone dolegliwości.

RSV – jak można się zarazić?

Wirus RSV przenosi się drogą kropelkową, co oznacza, że najłatwiej można się nim zarazić poprzez bliski kontakt z osobą, która jest zakażona. Nie jest to jednak jedyna możliwość, by do organizmu dostał się RSV. Jak można się zarazić w inny sposób niżprzezkontakt bezpośredni? Jest to możliwe również poprzez bezpośredni kontakt z przedmiotami, które są zanieczyszczone wydzieliną z dróg oddechowych osoby zarażonej. Do głównych wrót zakażenia zaliczyć można śluzówkę nosa i spojówki oczu. Do infekcji dojść może między innymi podczas kaszlu czy kichania osoby zakażonej, a także w czasie kontaktu z przedmiotami zanieczyszczonymi śliną czy kropelkami śluzu osoby chorej (np. zabawki w przedszkolu), czyli zainfekowanej RSV. Jak długo zaraża osoba chora? Najbardziej zakaźna jest osoba w pierwszym tygodniu od swojego kontaktu z wirusem.

Niemal wszystkie dzieci do ukończenia 2. roku życia będą już miały we krwi przeciwciała, które świadczą o tym, że miały w przeszłości kontakt z wirusem. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe ponowne zakażenie – do takich sytuacji dochodzi bardzo często. Wirus najłatwiej szerzy się w zbiorowiskach małych dzieci, czyli w żłobkach i przedszkolach, które stanowią swoiste inkubatory chorobotwórczych drobnoustrojów. Wirus dobrze roznosi się również w szkołach. Łatwo o jego przenoszenie także w rodzinie, co bywa szczególnie niebezpieczne w sytuacji, gdy w domu znajduje się noworodek lub schorowany senior, a razem z nimi przedszkolak, który może stać się źródłem zakażenia słabszych domowników. Kilkuletnie dziecko może przejść infekcję jak przeziębienie, natomiast zarażenie domownika z grupy ryzyka może skończyć się hospitalizacją.

Czas inkubacji wirusa RSV wynosi zazwyczaj 2–8 dni. Wirus wydalany jest z organizmu w około 8 dni, choć zdarza się, że czas ten może się znacznie wydłużyć. Mowa przede wszystkim o pacjentach ze znacznie obniżoną odpornością, w tym również o niemowlętach, w przypadku których wydalanie wirusa trwać może nawet 4 tygodnie.

Co powoduje zakażenie wirusem RSV?

Infekcja RSV przebiega ma przede wszystkim w postaci objawów związanych z drogami oddechowymi. Występowanie objawów zależne jest między innymi od wieku chorego oraz tego, czy infekcja RSV jest pierwotna, czy wtórna. Jeśli chodzi o infekcje wtórne u dzieci i osób dorosłych, mowa zarówno o zakażeniach bezobjawowych, jak również o przypadkach ciężkiego przebiegu choroby. Ciężki przebieg dotyczy zwłaszcza pacjentów z grupy ryzyka, czyli między innymi mających zaburzenia układu odpornościowego lub współistniejące choroby przewlekłe.

Diagnoza opiera się na badaniu fizykalnym, analizie objawów i czasu ich wystąpienia, ponadto przeprowadzić można badanie krwi lub pulsoksymetrię, można też wykonać prześwietlenie klatki piersiowej. Zakażenie wirusem RSV potwierdzić można laboratoryjnie, w tym między innymi metodą izolacji wirusa RSV. Jak rozpoznać infekcję w inny sposób? Wykorzystuje się również techniki pozwalające na wykrycie antygenów RSV z wymazu z gardła lub nosa, czy też wykrycie kwasu nukleinowego wirusa w badanej próbce. Wykonać można także badania serologiczne, w tym oznaczanie przeciwciał IgA, IgM i IgG w surowicy.

Zakażenie wirusem RSV – grupa ryzyka

Wirus RSV może atakować nawet najmłodszych pacjentów, w tym niemowlęta, które nie ukończyły jeszcze 6. miesiąca życia – i to one należą do grupy przechodzącej infekcję najgorzej. W grupie ryzyka są przede wszystkim wcześniaki i noworodki o niskiej masie urodzeniowej, a także dzieci, które nie są karmione piersią. Wyjątkowo narażone są również osoby z niedoborami układu odpornościowego, a także dzieci z chorobami współistniejącymi, w tym z wrodzonymi wadami serca bądź dysplazją oskrzelowo-płucną. Przy RSV objawy u dorosłych w podeszłym wieku również mogą być nasilone. U wspomnianej grupy zakażenie wirusem RSV może mieć bardzo ciężki przebieg i niejednokrotnie zdarza się, że wymaga hospitalizacji, w tym także intensywnej terapii.

Wirus RSV u dzieci – objawy

Po zakażeniu RSV objawy u dzieci zazwyczaj są związane bezpośrednio ze stanem zapalnym dolnych dróg oddechowych. Wirus RSV u dzieci objawy daje zatem między innymi w postaci zapalenia oskrzelików oraz zapalenia płuc. Rzadziej pojawiającymi się objawami wirusa RSV u dzieci jest na przykład zapalenie oskrzeli czy zapalenie tchawicy, choć oczywiście również nie są wykluczone. Jeśli chodzi natomiast o zakażenie górnych dróg oddechowych, wirus RSV objawy u dzieci daje bardzo podobne do tych, które towarzyszą przeziębieniu. Zauważyć można między innymi:

• wodnisty katar,
• ból gardła,
• gorączkę,
• ból głowy,
• kaszel.

O ile objawy RSV u 3-latka nie muszą być bardzo nasilone, to już w przypadku niemowląt pojawić się mogą bezdechy, duszności, wzmożona senność, czy też przyspieszenie tętna. Z tego powodu objawy, jakie daje wirus RSV u dzieci nie powinny być lekceważone przez opiekunów. Leczenie szpitalne to niejednokrotnie wręcz konieczność w przypadku najmłodszych czy osób z obniżoną odpornością.

Jeśli przy infekcji opiekun zaobserwuje u dziecka spadek apetytu, drażliwość i nasilone objawy zmęczenia, a także objawy odwodnienia czy spłycenie i skrócenie oddechu, wówczas koniecznie należy zgłosić się do lekarza. Pilnej konsultacji z lekarzem wymaga również nasilony kaszel, a także wspomniane już duszności czy bezdechy, gdyż RSV może wywoływać nawet ciężkie zapalenie płuc.

Wirus RSV u dorosłych – objawy

RSV rzadko daje nasilone objawy u dorosłego. Nieco inaczej wygląda to jednak u osób z tzw. grupy ryzyka. Objawy u dorosłego z obniżoną odpornością, POChP czy astmą mogą być bardzo niebezpieczne. Wirus RSV może dawać nasilone objawy u dorosłych po przeszczepach czy zmagających się z nowotworami. Wówczas może on prowadzić nawet do ciężkiego zapalenia płuc. Szczególnie narażone są także osoby w podeszłym wieku, a dodatkowo pacjenci z chorobami nerwowo-mięśniowymi.

Wirus RSV u dorosłych zazwyczaj pojawia się po kontakcie z najmłodszymi dziećmi, które przenoszą zakażenie. Dolegliwości mogą wyglądać różnie, gdyż zależne jest to między innymi od wieku pacjenta i jego ogólnego stanu zdrowia. Zazwyczaj pojawia się zmęczenie, katar, podrażnienie gardła, a także kaszel i ból głowy. Bardzo niebezpieczne są takie objawy jak gorączka i ciężki kaszel, problemy z oddychaniem, świszczący oddech oraz sinica – te wskazywać mogą między innymi na zapalenie płuc, dlatego wymagają niezwłocznego kontaktu z lekarzem.

Wirus RSV a koronawirus – podobieństwa i różnice

Niekiedy przebieg RSV jest taki, że bywa mylony z koronawirusem czy nawet z grypą. Faktem jest, że objawy ze strony układu oddechowego na linii wirus RSV a koronawirus bywają podobne. W przypadku infekcji COVID-19 dodatkowo mogą pojawić się jednak zaburzenia smaku i węchu, a także bóle mięśniowe, których zazwyczaj nie powoduje wirus RSV. Biegunka również należy raczej do objawów, które częściej pojawiają się przy koronawirusie niż przy RSV – wymioty także. Trzeba jednak pamiętać, że poszczególne warianty koronawirusa dają nieco inne objawy, co też bywa dość mylące, jeśli chodzi o rozróżnienie infekcji bez dodatkowych badań. Ostatecznie w niektórych przypadkach tylko poszerzona diagnostyka może wskazać przyczynę dolegliwości pacjenta.

Zakażenie wirusem RSV – leczenie

Nie u każdego infekcja RSV wymaga wdrożenia leczenia – jeśli zakażenie nie przebiega ciężko, zazwyczaj wystarczy odpoczynek w domu, toaleta nosa, regularne kontrolowanie temperatury ciała oraz pilnowanie przyjmowania właściwej ilości płynów i elektrolitów, by uniknąć groźnego odwodnienia. Zwykle infekcje są samoograniczające i nie wiążą się z odległymi następstwami, czyli organizm samoczynnie eliminuje wirusa RSV. Ile trwa choroba? Zazwyczaj około 1–2 tygodni, choć u osób z grupy ryzyka infekcja może trwać znacznie dłużej.

W przypadku infekcji RSV ciężko o leczenie przyczynowe, więc głównie stawia się na łagodzenie objawów choroby, w tym na specyfiki przeciwgorączkowe. Jeśli chodzi o leki przyjmowane w czasie infekcji, nie potwierdzono jednoznacznie, jak wdrożenie kortykosteroidów czy leków przeciwwirusowych wpływa na skuteczność walki z RSV. Jak leczyć infekcję, każdorazowo decyduje lekarz, biorąc pod uwagę indywidualny przypadek pacjenta. Przy RSV antybiotyk standardowo również nie jest podawany, gdyż jest to infekcja wirusowa. Wyjątek stanowi sytuacja nadkażenia bakteryjnego, gdzie może być to zasadne.

Jeśli infekcja przebiega ciężej, prawdopodobną opcją jest hospitalizacja, podawanie leków rozszerzających drogi oddechowe, wdrożenie nawadniania dożylnego, a nawet wdrożenie tlenoterapii czy oddychania wspomaganego. Kiedy ktoś zostaje silnie zaatakowany przez wirusa RSV, to, ile w szpitalu trwać będzie hospitalizacja, zależne jest od efektywności wdrożonego leczenia, a także od siły jego organizmu do walki z chorobą – jest to więc kwestia indywidualna.

Wirus RSV – powikłania i profilaktyka

Niestety infekcja wirusem RSV może wiązać się również z poważnymi powikłaniami. Jednym z najczęściej występujących jest zapalenie ucha środkowego. Istnieje również ryzyko zapalenia płuc i upośledzenia ich czynności, co może w przyszłości przyczynić się do pojawienia się POChP. Rzadko natomiast (choć nie jest to wykluczone) dochodzi do zapalenia mięśnia sercowego. Wirus RSV powikłania może dawać bardzo poważne, dlatego istotne jest, by nie bagatelizować pierwszych symptomów choroby i bezwzględnie zgłosić się do lekarza, gdy ulegną one zaostrzeniu.

Istotna jest również profilaktyka, w tym przede wszystkim częste mycie rąk. Trwają badania nad szczepionką na RSV, jednak na ich efekty trzeba będzie jeszcze poczekać. W przypadku wcześniaków, które znajdują się w grupie ryzyka, aktualnie jedyną dostępną metodą ochrony przed skutkami infekcji RSV są humanizowane przeciwciała monoklonalne podawane profilaktycznie. Nie jest to jednak szczepionka na RSV, gdyż podanie ich nie przyczynia się do produkcji własnych przeciwciał.

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka