Wyrzynanie się dziecięcych zębów jest naturalnym etapem rozwoju, który szykuje niemowlę na możliwość spożywania pokarmów stałych. Jest wiele symptomów mogących wskazywać na to, że u niemowlęcia rozpoczęło się ząbkowanie. Jak wyglądają dziąsła dziecka, gdy wyrzyna się ząbek? Czy maluch zawsze jest płaczliwy, rozdrażniony i gorączkujący? Jak pomóc dziecku, u którego ząbkowanie przebiega szczególnie dokuczliwie? Zebraliśmy informacje na ten temat w poniższym artykule. Wspominamy również, kiedy zwykle zaczynają się pojawiać wyrzynające się ząbki u niemowlaka, a także, kiedy okres ząbkowania dobiega końca.

Ząbkowanie u niemowlaka

Małe dzieci rozwijają się bardzo szybko – w stosunkowo krótkim czasie ich ciała przechodzą znaczące zmiany, które są niezbędne do dalszego funkcjonowania. Jednym z ważnych etapów takiego rozwoju jest ząbkowanie u dzieci. Jest to okres, w którym niemowlęce dziąsła rozpulchniają się, a schowane wcześniej zęby mleczne wyrzynają się. Pojawienie się zębów jest ważnym etapem, który szykuje dziecko odżywiające się dotychczas głównie mlekiem mamy lub mlekiem modyfikowanym z butelki na spożywanie pokarmów stałych. Wielu rodziców z przerażeniem oczekuje tego momentu, gdyż objawy ząbkowania u niemowląt bywają dokuczliwe i odbijają się na dziecięcym zachowaniu. Faktem jest, że ząbkowanie u dzieci bywa bolesne, poza tym może wpłynąć na samopoczucie niemowlęcia, a nawet przyczynić się do przejściowych dolegliwości zdrowotnych różnego typu.

Ząbkowanie – kalendarz

U niemowląt ząbkowanie jest kwestią dość indywidualną. Zazwyczaj pierwszy ząbek pojawia się około 6. miesiąca życia, choć bezpieczniej przyjąć, że jest to okres między 4. a 7. miesiącem życia. Nie należy jednak tych danych uważać za „wymóg konieczny”, gdyż każdy maluch rozwija się w swoim tempie i niemal każde tempo można uznać w tym przypadku za prawidłowe. Niewiele jest maluszków, u których stwierdza się nieprawidłowości dotyczące ząbkowania – w większości przypadków zawsze przychodzi „ten czas”, gdy zęby mleczne zaczynają się pojawiać. Są dzieci, w przypadku których okres ząbkowania zaczyna się już w 2. miesiącu życia, a są i takie, które mają 3 czy 4 miesiące i nic nie wskazuje, by ich zęby miały się zacząć wyrzynać.

Jeśli zatem chodzi o ząbkowanie, kalendarz „książkowy” należy traktować z rezerwą, pamiętając, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Można jednak zauważyć, że jeśli dziecko zacznie już ząbkować, przez kolejne cztery miesiące powinny pojawić się kolejne 4 zęby. W około 30. miesiącu życia (czyli mając 2,5 roku) większość dzieci ma już zestaw 20 ząbków mlecznych. Za niepokojące należy jednak uznać, gdy pierwszy ząbek nie pojawi się u dziecka, które skończyło już 12. miesięcy – wymaga to konsultacji z pediatrą i stomatologiem. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być niedobór witaminy D3 oraz zaburzenia gospodarki wapniowej w organizmie. Jeśli dziecko nie zacznie ząbkować w odpowiednim czasie, konieczna będzie dodatkowa diagnostyka tego problemu.

Po czym poznać, że dziecko ząbkuje?

Nie jest prawdą, że ząbkowanie wywołuje u każdego dziecka bardzo nasilone objawy. W licznych przypadkach ząbkowanie u niemowląt przebiega dość łagodnie, a najmłodsi nie odczuwają większych dolegliwości związanych z wyrzynaniem się ząbków. Zmiany zachowania dziecka nie zauważają też jego opiekunowie i dopiero rozpulchnione dziąsła niemowlaka podczas ząbkowania czy też prześwity pierwszego ząbka dają im znać, że maluch wszedł w okres ząbkowania.

Są też jednak przypadki, gdy objawy ząbkowania u niemowlaka bywają szczególnie dokuczliwe i nie sposób ich przeoczyć. Maluszki mogą odczuwać różne dolegliwości związane z wyrzynaniem się ząbków, co niewątpliwie odbija się na ich samopoczuciu i jakości snu.

Jeśli zatem dziecko zaczyna zachowywać się nienaturalnie, staje się płaczliwe, rozdrażnione i pcha rączki do buzi, może być to sygnał, by rodzic sprawdził, jak wyglądają dziąsła malucha (przy ząbkowaniu). Zdjęcia dostępne w sieci z pewnością pomogą rodzicowi w ocenie dziąseł maluszka. Oczywiście w razie jakichkolwiek wątpliwości warto skonsultować się z pediatrą, który po spojrzeniu do dziecięcej jamy ustnej od razu będzie w stanie określić, jak przebiega ząbkowanie i jak pomóc dziecku.

Ząbkowanie – objawy, na które należy zwrócić uwagę

Nie tylko rozpulchnione dziąsła mogą wskazywać na to, że niemowlak ząbkuje. Istnieje również wiele objawów powiązanych, które mogą być dla rodzica wskazówką, że w niedługim czasie pojawi się pierwszy ząbek.

Da się wyróżnić szereg objawów, które mogą wskazywać na ząbkowanie u niemowlaka, w tym wiele takich, które na pierwszy rzut oka nie wydają się powiązane z wyrzynaniem się ząbków. Do najbardziej charakterystycznych objawów ząbkowania u niemowląt można zaliczyć:

• wkładanie rączek do buzi lub przedmiotów znajdujących się w zasięgu dłoni,
• nasilone ślinienie się,
• spadek apetytu i odmawianie jedzenia,
• pojawienie się ulewania lub wymiotów,
• niepokój, drażliwość, płaczliwość,
• senność lub częste wybudzanie się w nocy z płaczem.

Rodzice także często zauważają, że maluch zaczyna ciągnąć się za uszy, co może wskazywać na to, że czuje ból. Częstym objawem jest też pocieranie policzków przez dzieci. Jeśli natomiast chodzi o inne objawy ząbkowania, które mogą wystąpić u dziecka, należy wymienić:

• wysypkę w okolicy ust dziecka, czy też na jego policzkach,
• stan podgorączkowy lub gorączkę,
• biegunkę,
• pieluszkowe zapalenie skóry.

Kolejność wyrzynania zębów u dzieci

Czas wyrzynania się poszczególnych ząbków u niemowląt jest kwestią indywidualną – zarówno pojawienie się ząbków nieco szybciej, jak i nieco później niż w danych „książkowych” uważa się za prawidłowy rozwój. Jeśli chodzi o kolejność wyrzynania zębów, można zauważyć pewne zależności. Poniżej przedstawimy, w jakiej kolejności wychodzą zęby u dzieci oraz po jakim czasie najczęściej to następuje.

Jeśli chodzi o pojawiające się zęby u dziecka, kolejność  jest zwykle następująca:

• wiek 4–7 miesięcy – dwa dolne siekacze środkowe,
• wiek 8–16 miesięcy – dwa górne siekacze środkowe,
• wiek 9–16 miesięcy – górne i dolne siekacze boczne,
• wiek 13–19 miesięcy – pierwsze zęby trzonowe dolne i górne,
• wiek 16–23 miesięcy – kły dolne i górne,
• wiek 23–31 miesięcy – drugie zęby trzonowe dolne i górne.

Przedstawione powyżej zakresy należy traktować jedynie jako orientacyjne, gdyż jak zaznaczono już w tekście wielokrotnie – każdy maluch rozwija się w swoim indywidualnym rytmie. Odstępstwa od wartości „książkowych” nie muszą wskazywać (i zazwyczaj nie wskazują) na poważne zaburzenia rozwoju, które wymagają interwencji lekarza. Oczywiście wszelkie wątpliwości warto zawsze skonsultować z pediatrą.

Ząbkowanie u niemowląt – co rodzic musi wiedzieć?

Gdy wyrzynają się zęby u niemowlaka, często spada dziecięca odporność. Maluszki wkładają do buzi rączki, zabawki, gryzaczki i inne przedmioty, które znajdują się w ich zasięgu. W takim przypadku bardzo łatwo o transmisję wirusów, bakterii czy grzybów, a te w przypadku rozpulchnionych i często poranionych dziąseł mają łatwą drogę do wniknięcia do organizmu i namnażania się. Skupić należy się zatem nie tylko na tym, jak wyglądają wychodzące zęby u niemowlaka oraz jakie objawy mogą towarzyszyć wyrzynaniu się ząbków, ale również na zapewnieniu maluchowi w tym czasie maksymalnego bezpieczeństwa. Szczególnie należy zadbać o to, aby dziecko miało czyste rączki. Poza tym bardzo ważne jest utrzymanie w czystości reszty jego ciała oraz odzieży – kapiąca ślina może stać się siedliskiem mikroorganizmów. Należy także zadbać o czystość zabawek, smoczków czy gryzaczków, gdyż to one mogą stać się źródłem infekcji.

Nie można również zapominać o tym, jak ważna jest prawidłowa higiena jamy ustnej niemowlęcia. Już przed ząbkowaniem rodzic powinien dbać o dziecięce dziąsła, a kiedy pojawią się pierwsze ząbki, jest to szczególnie istotne. Do codziennej higieny jamy ustnej ząbkującego niemowlęcia można wykorzystać silikonową nakładkę na palec, która pozwoli oczyścić pierwsze ząbki i dziąsła, zmniejszając ryzyko infekcji. Silikonowa szczoteczka to dodatkowo doskonały sposób na delikatny masaż obolałych dziąseł.

Wyrzynanie zębów – ile trwa?

Czas ząbkowania różni się w zależności od tempa rozwoju dziecka, podobnie jak dolegliwości jakie u danego malucha wywołuje (lub nie) wyrzynanie zębów. Ile trwa wspomniany proces również jest kwestią dość indywidualną, więc nie da się określić sztywnych ram czasowych. Zazwyczaj ząbkowanie zamyka się w granicach 6–24. miesiąca życia dziecka. Są oczywiście też maluchy, u których proces ten rozpocznie się nieco wcześniej bądź później, a także zakończy się nieco wcześniej lub później i w większości przypadków nie jest to żaden powód do zmartwień. Jak zaznaczono wcześniej, większość 2,5 latków posiada już komplet 20 zębów mlecznych.

Pozostaje jeszcze odpowiedzieć na pytanie, ile czasu przebija się ząbek. Tu również nie można podać konkretnej liczby dni, a raczej pewien zakres, w którym zazwyczaj mieści się wyrzynanie ząbka. Zwykle czas pojawienia się jednego ząbka trwa 1–7 dni. W tym czasie mogą towarzyszyć dziecku różnego typu dolegliwości. Jednak jeśli trwają one dłużej niż tydzień, można założyć, że nie odpowiada za nie wcale ząbkowanie.

Bolesne wychodzenie zębów u niemowlaka – jak pomóc?

Niekiedy wychodzenie zębów u niemowlaka bywa bardzo dokuczliwe. Na rozpulchnionych dziąsłach pojawia się stan zapalny, co staje się przyczyną nasilonych dolegliwości różnego typu. Swędzące dziąsła u niemowlaka dają się we znaki nie mniej niż bolesne ząbkowanie. Ile trwa ten proces, jest kwestią dość indywidualną, podobnie jak jego nasilenie, jednak bardzo ważne jest tu wsparcie rodzica. Mowa nie tylko o dbałości o higienę dziecka i jego otoczenia, ale również o zapewnieniu mu ulgi przy pojawiających się dolegliwościach. Najmłodsze dzieci nie są w stanie wytłumaczyć, co dokładnie im dolega – to rodzic powinien obserwować swoją pociechę, by w porę zareagować i ulżyć jej w bólu.

Ząbkowanie jest niewątpliwie trudnym czasem dla całej rodziny, jednak mimo zmęczenia i rozdrażnienia, które mogą naturalnie pojawiać się u opiekunów, należy zachować cierpliwość i zrozumienie. Dziecko w tym czasie szczególnie potrzebuje czułości i bliskości rodzica, bo to przy nim czuje się bezpiecznie. Warto również zainteresować się, co można zastosować na ząbkowanie u niemowląt, by nieco pomóc maluchowi. Można wykorzystać zarówno metody domowe, jak i wsparcie farmakologiczne.

Jak złagodzić ząbkowanie u niemowląt domowymi sposobami?

Rozpulchnione dziąsła dziecka bywają swędzące lub bolące, co odbija się na samopoczuciu najmłodszych. Można ulżyć dziecku w tym trudnym okresie, wykorzystując między innymi domowe sposoby. Już delikatny masaż dziecięcych dziąseł silikonową nakładką na palec może być bardzo pomocny, jednak rodzic powinien pilnować, aby dodatkowo nie podrażnić dziąseł tą czynnością. Co jeszcze można zastosować na swędzące dziąsła u niemowlaka? Dobrym pomysłem jest też podawanie dziecku schłodzonego gryzaka – zimno pomoże nieco ukoić ból. Oczywiście należy zadbać o jego czystość, by nie stał się źródłem infekcji. Polecane są też czyste ściereczki tetrowe nasączone chłodną wodą lub naparem z rumianku. Jeśli maluch spożywa już częściowo stałe pokarmy, można mu też podać schłodzone owoce.

Co zastosować na ząbkowanie dla niemowlaka, gdy domowe sposoby zawiodą?

Gdy ból lub swędzenie dziąseł u niemowląt są nasilone, a domowe sposoby na niewiele się zdają, pomóc może farmakologia. Warto udać się do apteki, jeśli dziecko szczególnie ciężko przechodzi ząbkowanie i towarzyszy mu w tym czasie rozdrażnienie, płaczliwość, częste wybudzanie się w nocy itd. Najlepiej skonsultować się z pediatrą, co na ząbkowanie dla niemowlaka sprawdzi się najlepiej. Wśród dostępnych preparatów dla najmłodszych wyróżnić można między innymi żele na dziąsła lub specjalne spraye łagodzące bądź przeciwbólowe, a także preparaty homeopatyczne. Pomocne mogą być również preparaty ziołowe, których zaletą jest naturalny skład, a oprócz tego – w przypadku silnego bólu i gorączki – leki na bazie paracetamolu lub ibuprofenu. Decydując się na podawanie dziecku jakichkolwiek leków, należy dokładnie zapoznać się z dołączoną ulotką i postępować zgodnie z jej wskazaniami i określonymi dawkami.

Literatura:

Olczak-Kowalczyk D., Boguszewska-Gutenbaum H., Janicha J., i in., Wybrane zagadnienia związane z wyrzynaniem zębów mlecznych, Nowa Stomatologia., 2011; 2: http://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2014/10/ns_2011_073-076.pdf , dostęp 08.2022

Boguszewska-Gutenbaum H., Janicha J., Sobiech S., Olczak-Kowalczyk D., Symptomy ogólne i miejscowe związane z wyrzynaniem zębów mlecznych, Nowa Stomatologia, 2014, 4:127-130; http://www.nstomatologia.pl/wp-content/uploads/2015/01/ns_2014_127-130.pdf , dostęp 08.2022

Torlińska-Walkowiak N., Rataj-Kulmacz A., Wyrzynanie się zębów mlecznych – symptomy towarzyszące czy przypadkowe współistnienie w czasie?, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2013, 9(3); https://bibliotekanauki.pl/api/full-texts/2021/5/20/b2ac72a2-c079-4fec-b3d0-52c04fc34c89.pdf , dostęp 08.2022

Autor artykułu: tech. farm. Izabela Soroka