Zmysł węchu często jest mniej doceniany niż słuchu, czy wzroku. Tymczasem pamięć zapachowa to jedna z ukrytych mocy mózgu. Praca komórek węchowych wpływa na nasze emocje, nastrój i reakcje fizjologiczne. To dlatego zapach skoszonej trawy przywodzi na myśl wakacje spędzone na wsi, a woń piernika kojarzy się z rodzinnym domem i poczuciem bezpieczeństwa.

Węch i pamięć zapachowa

Węch to jeden z pięciu podstawowych zmysłów człowieka. Ma on ogromny wpływ na codzienne samopoczucie i funkcjonowanie. Osoby, które cierpią na zaburzenia powonienia, mają wrażenie wyobcowania. Odczuwają także mniej emocji związanych z tym, co dzieje się wokół nich. W skrajnych wypadkach może dojść do depresji.

Z czego to wynika? Węch jest pierwotnym zmysłem, ale przy tym fenomenalnym. Po tym, jak woń, a konkretnie cząsteczki zapachu (ligandy), docierają do naszych nozdrzy, wytwarzają się enzymy, który wysyłane są do poszczególnych ośrodków w mózgu. Część enzymów ląduje w układzie limbicznym. Odpowiada on za emocje i pamięć. Tam wyłapywany jest dany zapach i zostaje on zakodowany na przyszłość. Woń, którą czujemy, mocno oddziałuje na naszą pamięć długotrwałą. Uruchamia ją i wiąże z konkretnymi uczuciami lub emocjami. Udowodnili to badacze i zdobywcy Nagrody Nobla Linda Buck i Richard Axela. Dowiedli oni, że mózg jest w stanie zapamiętać ok. 10 tys. różnych zapachów. Na tym właśnie polega pamięć zapachowa.

Ostrzega, ale i przywołuje wspomnienia

Nasz mózg zapamiętuje zapachy od wczesnych lat dzieciństwa. Nawet po 50 latach jesteśmy w stanie przypomnieć sobie, jaki był zapach w domu dziadków, świątecznego śniadania, czy perfum ukochanej osoby. Działa to także w drugą stronę. Po długiej nieobecności w domu, gdy wracamy, czujemy specyficzną woń. Nasz “mózg” wie, że jesteśmy w dobrze znanym miejscu. Czujemy się spokojni i bezpieczni. Zdarza się, że zapachy kojarzymy z nieprzyjemnymi sytuacjami. Na przykład, gdy woń benzyny przywołuje wspomnienia wypadku drogowego, co przekłada się m.in. na niepokój, czy lęk.

Równocześnie pamięć zapachowa może uchronić nas m.in. przed potencjalnym zagrożeniem. Człowiek jest wyczulony na zapach dymu, spalenizny, czy gazu oraz potrafi odszukać ich źródło. To instynkt podobny do tego, jakim kierują się zwierzęta, choć nasz zmysł powonienia jest dużo słabszy. Niemniej jednak określony zapach jest sygnałem ostrzegawczym, który wzmaga czujność oraz podnosi poziom adrenaliny. Potrafimy na przykład wyczuć, że jedzenie jest nieświeże i nie nadaje się do spożycia, dzięki czemu udaje się uniknąć zatrucia pokarmowego.

Pierwotnym instynktem, który opiera się m.in. na węchu, kierujemy się także w relacjach międzyludzkich. Zapach może decydować o doborze partnerów oraz o atrakcyjności seksualnej w związku. Zmysł węchu ma znaczenie w macierzyństwie. Jeżeli dziecko poczuje przy sobie zapach matki, wówczas uruchamia się u niego odruch ssania. Poza tym woń może przyciągnąć lub nie do zjedzenia danego dania i podbić wrażenia smakowe. Dodatkowo zmysł węchu odpowiada za wydzielanie śliny i soków żołądkowych w trakcie jedzenia. Wzmacnia ponadto wrażenia estetyczne oraz przeżycia związane np. z podróżą do danego miejsca.

Pamięć zapachowa w marketingu, nauce i leczeniu

Bodźce zapachowe i związane z nimi emocje wykorzystywane są m.in. w aromaterapii. Odprężająco na człowieka działa m.in. zapach cytrusów, cynamonu i lawendy. Do tego pamięć zapachowa pomaga w zapamiętywaniu i odtwarzaniu informacji. W taki sposób może wpłynąć m.in. woń róży. Na tym bazuje również aromamarketing. Jego klasycznym przykładem jest zapach świeżego chleba, który kojarzy się najczęściej pozytywnie. Dlatego w sklepach “nabieramy apetytu” na dalsze zakupy. Aromamarketing sprawdza się w kawiarniach. Zapach kawy, cynamonu, czy pomarańczy kojarzony jest nie tylko z relaksem, ale i ze świętami.