Piękna pogoda za oknem i ciepłe promienie letniego słońca zachęcają do spędzania wolnego czasu na świeżym powietrzu. Niestety, wzrost temperatur oznacza zwiększone ryzyko ukąszeń i użądleń przez owady, co może powodować duży dyskomfort – silny świąd i obrzęk w miejscu ukłucia. Warto jednak pamiętać, że użądlenia przez owada nie należy lekceważyć, ponieważ czasami może stanowić to zagrożenie życia i prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego u osób, które są uczulone na jad owadów. Jak rozpoznać ukąszenie owada, kiedy udać się do lekarza i jak powinna wyglądać pierwsza pomoc podczas użądlenia przez owada?

Ukąszenia owadów – jak rozpoznać, co mnie ugryzło?

Wśród osób najbardziej narażonych na ukąszenia owadów są mieszkańcy ciepłych rejonów świata, m.in. Afryki, Australii czy też Ameryki Południowej.

W Polsce również nie jesteśmy w pełni bezpieczni i w okresie wiosenno-letnim zmagamy się z ukąszeniami owadów, których ślina zawiera alergeny odpowiedzialne za zmiany skórne oraz takie dolegliwości jak obrzęk i swędzenie. Do owadów tych zalicza się:

• komary, które posiadają w swojej ślinie ponad 20 alergenów decydujących o powstaniu pokrzywki na skórze, swędzących zmian ułożonych asymetrycznie na ciele, obrzęku oraz zaczerwienieniu, które znika po około 48 godzinach. Co więcej, ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego u osób, które ukąsił komar, jest skrajnie rzadkie;
• meszki, których ukąszenie wywołuje podobne objawy jak po ukąszeniu komarów, jednak częściej obserwuje się w ich przypadku reakcje pęcherzowe wraz z gorączką;
• bąki bydlęce, inaczej nazywane także muchami końskimi lub ślepakami. Ich ślina posiada liczne alergeny, które mogą wywoływać reakcje krzyżowe z alergenami, które przypisywane są osom. Ugryzienie muchy końskiej często jest bolesne i wywołuje świąd, obrzęk oraz pokrzywkę na ciele;
• pchły – charakterystyczne dla ukąszenia przez pchły jest pojawienie się swędzącej wysypki na podudziach w okolicach kostek, z reguły po kontakcie ze zwierzętami domowymi;
• pluskwy – ich ukąszenia powodują powstanie czerwonych krostek, które ułożone są z reguły liniowo i przypominają ukąszenie komara;
• wszy i wszoły, które atakują głównie okolice głowy oraz miejsca intymne, a także mogą prowadzić do swędzenia skóry i pojawienia się plam rumieniowych;
• biedronki azjatyckie, których ukąszenie może objawiać się m.in. nieżytem nosa, pokrzywką oraz dusznościami.

Latem narażeni jesteśmy także na użądlenia przez owady błonkoskrzydłe (łac. Hymenoptera), do których należą m.in. pszczoły miodne, trzmiele, osy oraz szerszenie. W jadzie tych owadów znajdziemy liczne enzymy, peptydy, jak również glikoproteiny, które w wielu przypadkach pełnią rolę alergenów i mogą prowadzić do powstania nadwrażliwości i charakterystycznych objawów, takich jak zaczerwienienie, biała plamka z czerwoną obwódką, swędzenie, opuchlizna oraz ból w miejscu wkłucia żądła.

Użądlenia przez owady – objawy

Jeżeli mamy do czynienia z użądleniem osy, pszczoły, szerszenia lub innego owada błonkoskrzydłego, możemy spodziewać się dwóch typów objawów:

• odczyny o charakterze miejscowym lub alergicznym, takie jak ból w miejscu użądlenia oraz obrzęk na ciele;
• objawy uogólnione, do których zalicza się nasilony niepokój, biegunkę, duszności.

Co więcej, jad działający w miejscu użądlenia może prowadzić do powstania takich objawów jak pieczenie i swędzenie skóry, ból i rumień po ugryzieniu, opuchlizna po ukąszeniu, a także obrzęk śluzówki jamy ustnej, gardła, krtani i nosa. Warto również podkreślić, że w przypadku osób, które są uczulone na jad owadów, mogą pojawić się dodatkowe objawy, do których zalicza się m.in.:

• duszności i obrzęk twarzy;
• nudności i wymioty;
• ból brzucha;
• osłabienie;
• utrata przytomności;
• dreszcze i podwyższona temperatura ciała;
• przyspieszone tętno.

W zależności od rodzaju ukąszenia oraz indywidualnej reakcji organizmu wyróżniamy następujące reakcje kliniczne związane z użądleniem przez owada:

• typowa reakcja miejscowa (występuje u 90% osób po ukąszeniu owada), która wiąże się z powstaniem zmiany na skórze o średnicy poniżej 10 cm, utrzymującej się przez okres krótszy niż 24 godziny;
• duża reakcja miejscowa, czyli opuchlizna po ugryzieniu o średnicy powyżej 10 cm i trwająca ponad dobę;
• uogólniona reakcja anafilaktyczna, która może zagrażać naszemu życiu i zdrowiu;
• reakcja nietypowa, która występuje dopiero po kilku dniach od ugryzienia przez owada, np. zmiany neurologiczne;
• reakcja toksyczna, która pojawia się u osób, które zostały wielokrotnie pogryzione przez owady.

Użądlenie przez owada – pierwsza pomoc

Pierwsza pomoc w przypadku ukąszenia owadów polega głównie na pielęgnacji skóry i stosowaniu się do kilku ważnych zasad. Po pierwsze, zmian na skórze nie należy rozdrapywać, a jedynie schłodzić miejsce ukąszenia, np. stosując zimny kompres. Kolejną ważną kwestią jest smarowanie opuchlizny po ukąszeniu specjalnym żelem na bazie maleinianu dimetindenu, mentolu, alantoiny lub aloesu, które zmniejszają ból oraz swędzenie po ukąszeniu. Z pomocą mogą przyjść takie domowe sposoby, a wśród nich stosowanie olejków eterycznych oraz pasty z sody oczyszczonej.

Nieco inaczej wygląda pierwsza pomoc w przypadku użądlenia przez owada – pszczołę, osę lub szerszenia. Musimy przede wszystkim jak najszybciej usunąć z ciała żądło, unikając przy tym ściskania skóry, ponieważ może to naruszyć woreczek jadowy owada. Następnie miejsce użądlenia przemywamy wodą z mydłem i przykładamy zimny okład w miejsce opuchlizny, po pozwoli zmniejszyć ból i obrzęk. Kolejnym krokiem powinno być posmarowanie miejsca użądlenia maścią przeciwhistaminową oraz nałożenie opaski uciskowej. Co ważne, należy stale obserwować organizm i sprawdzać, czy nie pojawiają się objawy silnej reakcji alergicznej.

Użądlenie osy – co robić w sytuacji wstrząsu anafilaktycznego? To pytanie pojawia się najczęściej u osób, które udzielają pierwszej pomocy osobom uczulonym na jad owadów. Kluczowe jest w tym przypadku podanie takiej osobie adrenaliny w strzykawkach lub leku przeciwhistaminowego. Jeżeli osoba pogryziona nie posiada żadnego z tych preparatów, powinna jak najszybciej otrzymać szklankę wody z wapniem w postaci musującej. Następnie powinniśmy ułożyć osobę pogryzioną przez owady w pozycji przeciwwstrząsowej i wezwać pogotowie lub przewieźć ją do szpitala. Do czasu przybycia służb medycznych musimy stale kontrolować stan zdrowia i funkcje życiowe osoby poszkodowanej.

Ukąszenia owadów u dzieci

U dzieci, podobnie jak u dorosłych, można stosować preparaty zmniejszające stan zapalny i niwelujące dolegliwości bólowe oraz świąd spowodowany ukąszeniami owadów. Małym pacjentom podaje się zazwyczaj leki przeciwhistaminowe i kortykosteroidy w postaci maści z hydrokortyzonem. Pomocne są także preparaty zawierające mentol i alantoinę, jak również zimne okłady na opuchniętą skórę.

W przypadku użądlenia dziecka przez pszczołę należy natomiast jak najszybciej usunąć żądło ze skóry, a następnie miejsce ukłucia przemyć wodą z mydłem, a następnie przyłożyć do skóry zimny kompres. Przez kolejną godzinę obserwujemy dziecko i sprawdzamy, czy nie pojawia się reakcja alergiczna.

Użądlenia przez owady – profilaktyka

Z uwagi na możliwość wystąpienia groźnych dla naszego zdrowia i życia reakcji anafilaktycznych po użądleniu przez owady, ważne jest, by temu przeciwdziałać i zminimalizować ryzyko wystąpienia takich zdarzeń. Wśród najważniejszych zasad zalicza się:

• nienoszenie ubrań w intensywnych kolorach, które mogą wzbudzić zainteresowanie owadów naszą osobą;
• noszenie nakrycia głowy w okresie letnim, zarówno ze względu na szkodliwe działanie promieniowania ultrafioletowego, jak również ryzyko użądlenia przez owady;
• unikanie jedzenia słodkich owoców, lodów i innych słodyczy, gdy przebywamy poza domem;
• unikanie chodzenia boso na łąkach i w sadach, gdzie na ziemi znajdują się dojrzałe owoce;
• zrezygnowanie z używania mocnych perfum w okresie letnim i używanie antyperspirantów, ponieważ zapach potu zwraca uwagę owadów.

Dodatkowo, w przypadku osób, u których istnieje podejrzenie, że mogą być uczulone na jad owadów, zaleca się wykonanie skórnych testów alergicznych lub ocenę poziomu swoistych przeciwciał IgE, a następnie konsultację z alergologiem. Na podstawie wyników badań lekarz może stwierdzić występowanie alergii i wdrożyć terapię odczulającą przeciwko jadom owadów, która w większości przypadków przynosi bardzo dobre rezultaty.

Autor artykułu: mgr farm. Mariusz Kamiński