Duszności i związane z nimi problemy z oddychaniem u każdego wzbudzają niepokój i strach. Emocje te dodatkowo potęgują nieprzyjemne dolegliwości, co zauważalne jest zwłaszcza w dobie pandemii koronawirusa, która wciąż zbiera ogromne żniwo. Duszności w klatce piersiowej mogą wystąpić w trakcie spoczynku lub w przebiegu różnych chorób, w tym m.in. układu oddechowego, krążenia czy też nerwowego. Jakie są przyczyny duszności, jak się objawiają i kiedy należy się zgłosić do lekarza?

Duszności – co to?

Duszności to subiektywne uczucie określane jako brak możliwości wykonania głębszego wdechu, brak powietrza (tchu) oraz problemy z oddychaniem. Stan ten niesie za sobą duży dyskomfort u pacjenta i jest uważany za objaw wymagający natychmiastowej diagnostyki. W większości przypadków duszność stanowi efekt tzw. głodu tlenowego, którym nazywamy różnicę pomiędzy podażą tlenu do tkanek a ich zapotrzebowaniem na niego.

W zależności od źródła problemu, jak również jego nasilenia, duszności mogą objawiać się jako:

• zwiększona częstość oddechów (tachypnoe);
• konieczność angażowania dodatkowych mięśni oddechowych;
• zaburzenia świadomości (chwilowe pobudzenie, które następnie przechodzi w senność);
• sinica, która jest uważana za bezpośredni stan zagrożenia życia.

Co więcej, jeżeli weźmiemy pod uwagę czas trwania duszności, rozróżnia się:

• duszność przewlekłą – przebiega powoli, a jej objawy utrzymują się przez długi czas;
• duszność podostrą – występuje w ciągu kilku godzin lub dni;
• duszność ostrą – pojawia się nagle i drastycznie narasta w bardzo krótkim czasie.

Warto również dodać, że jeżeli skupimy się na fazie oddechowej, możemy mówić o:

• duszności wdechowej, która związana jest z trudnościami z nabieraniem powietrza do płuc;
• duszności wydechowej, w wyniku której nie możemy wykonać spokojnego, głębokiego wydechu (charakterystyczna m.in. dla astmy oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc).

Problemy z oddychaniem mogą pojawić się po wysiłku i stanowią one wówczas efekt niedoboru tlenu w organizmie. Szczególnym przypadkiem jest tu tzw. astma wysiłkowa oraz choroby, w których brak tchu jest związany z napadem skurczu oskrzeli podczas aktywności fizycznej, wysiłkowej wiotkości krtani lub anafilaksji powysiłkowej. Co ciekawe, duszności mogą wystąpić także w spoczynku – mowa tu o duszności spoczynkowej, która świadczy o sporym niedotlenieniu organizmu lub chorobie, której towarzyszy pobudzenie ośrodka nerwowego.

Problemy z oddychaniem – przyczyny

Problemy z oddychaniem mogą mieć różne przyczyny. Większość z nich związana jest ze schorzeniami układu oddechowego, takimi jak:

Warto jednak dodać, że specyficzne uczucie duszności może być spowodowane takimi czynnikami jak:

• anemia, czyli obniżone stężenie hemoglobiny we krwi;
• zaburzenia metaboliczne, jak np. kwasica;
• niewydolność serca – brak tchu obecny jest wówczas w pozycji leżącej;
• zaburzenia psychogenne – duszności na tle nerwowym pojawiają się zazwyczaj u osób z zaburzeniami lękowymi. Częstym problemem jest u nich tzw. duszność wdechowa w nerwicy;
• porażenie przepony – duszności występują w pozycji leżącej;
• zawał serca;
• brak aktywności fizycznej – duszności występują po umiarkowanym lub intensywnym wysiłku fizycznym u osób, które na co dzień prowadzą siedzący tryb życia.

W przypadku najmłodszych za problemy z oddychaniem odpowiadają w dużej mierze zaburzenia emocjonalne. Pamiętajmy jednak, że duszności u dzieci mogą mieć też związek z infekcjami układu oddechowego (np. zapalenie oskrzeli lub podgłośniowe zapalenie krtani), astmą oskrzelową czy też wadami wrodzonymi serca lub płuc.

Duszności w ciąży

Problemy z oddychaniem i duszności w klatce piersiowej to problem zgłaszany przez niemal 60-70% kobiet w ciąży. To nieprzyjemne uczucie pojawia się już w pierwszym trymestrze ciąży i staje się coraz bardziej dokuczliwe w drugim trymestrze, by w ostatecznie ustabilizować się w ostatnich miesiącach ciąży. Zjawisko to stanowi zazwyczaj efekt fizjologicznych zmian, jakie zachodzą w ciele ciężarnej, jednak czasami może być ono spowodowane chorobami o podłożu sercowo-naczyniowym lub chorobami płuc.

Dodatkowym zagrożeniem, które może mieć wpływ na powstanie duszności u kobiet w ciąży, jest zwiększenie objętości krwi przyszłej mamy, a także powolny wzrost liczby czerwonych krwinek w stosunku do objętości osocza. Taki mechanizm może skutkować rozwojem fizjologicznej niedokrwistości w ciąży, która prowadzi do problemów z oddychaniem.

Duszności – objawy

Osoby, u których występują duszności, mogą zaobserwować u siebie szereg charakterystycznych objawów, do których zalicza się przede wszystkim przyspieszony i spłycony oddech, wydobywanie się z ust stridoru (szmeru), widoczną ruchomość skrzydełek nosa podczas oddychania, konieczność zaangażowania dodatkowych mięśni oddechowych oraz specyficzny świst, który słyszalny jest podczas oddychania.

Powyższym objawom mogą towarzyszyć również inne symptomy, które pojawiają się głównie wtedy, gdy problemy z oddychaniem mają związek z chorobami układu oddechowego. W takiej sytuacji pacjent ma nie tylko problemy ze złapaniem tchu, ale także czuje ucisk w klatce piersiowej, kaszle i odkrztusza ropną wydzielinę (niekiedy dochodzi nawet do krwioplucia). Objawy te, podobnie jak wysoka gorączka, ból zamostkowy, zawroty głowy i zasinienie ust oraz kończyn, wymagają natychmiastowej konsultacji lekarskiej.

Leki na problemy z oddychaniem

Leczenie duszności uzależnione jest przede wszystkim od przyczyn problemów z oddychaniem. W przypadku astmy oraz obturacyjnej choroby płuc pacjentowi podawane są leki bronchodylatacyjne (rozszerzające oskrzela), adrenalina lub glikokortykosteroidy. Leczenie odmy płucnej skupia się natomiast na chirurgicznym drenażu jamy opłucnej. Jeżeli duszności mają związek z niewydolnością serca, wdrażane jest wtedy leczenie diuretyczne (odwadniające), które ma na celu usunięcie nadmiaru płynu z organizmu.

Co robić przy problemach z oddychaniem u pacjentów leczonych paliatywnie w związku z zaawansowaną chorobą nowotworową? Wówczas ważne jest wdrożenie leczenia objawowego, które skupia się na stosowaniu leków z grupy opioidów (m.in. morfina) oraz leków o działaniu przeciwlękowym i uspokajającym (np. benzodiazepiny).

Atak duszności – co robić?

Atak duszności to stan, który wymaga pilnej interwencji medycznej – zwłaszcza wtedy, gdy problemy z oddychaniem uniemożliwiają mówienie i przyczyniają się do nagłego pogorszenia samopoczucia pacjenta. Warto jednak pamiętać o kilku zasadach pierwszej pomocy, jakiej należy udzielić osobie z atakiem duszności.

Najważniejszą kwestią jest uspokojenie chorego i opuszczenie dusznego, zatłoczonego pomieszczenia. Jeżeli duszności są spowodowane napadem lęku lub stresem, stan pacjenta powinien ulec poprawie. Ważne jest także, by zapewnić choremu dogodną pozycję (półsiedzącą lub siedzącą), tak, by miał on stały dostęp do świeżego powietrza. Jeżeli duszności nie przechodzą, należy wezwać pogotowie i pozostać z chorym aż do momentu przyjazdu karetki. W sytuacji, gdy stan pacjenta ulegnie nagłemu pogorszeniu, konieczne jest rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Problemy z oddychaniem – domowe sposoby

Jeżeli czujesz, że pojawiają się u Ciebie problemy z oddychaniem, postaraj się zachować spokój – stres i niepokój niepotrzebnie pogarszają funkcje oddechowe i utrudniają prawidłową ocenę stanu zdrowia. Warto wypróbować także jedną z poniższych pozycji i starać się kontrolować oddech podczas ataku duszności.

Najpopularniejsze pozycje, które mogą złagodzić duszności, to:

• ułożenie na boku z lekko ugiętymi kolanami i podparciem;
• pozycja siedząca z delikatnym pochyleniem tułowia do przodu;
• pozycja stojąca z wychyleniem do przodu i podparciem rąk np. o krzesło;
• pozycja stojąca z podparciem pleców.

Autor artykułu: mgr farm. Katarzyna Butkiewicz