Jelitówka to częsta przypadłość wśród niemowląt i małych dzieci, które uczęszczają do żłobka lub przedszkola. Jednak choroba ta może dotknąć każdego bez względu na wiek. Wśród objawów najczęściej wymienia się zazwyczaj ostrą biegunkę, wymioty i silne bóle brzucha. Ze względu na duże ryzyko odwodnienia wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia. Sprawdź, jak wygląda jelitówka, ile trwa i w jaki sposób ją leczyć.

Jelitówka to potoczne określenie grypy jelitowej. Jest dość niebezpieczną chorobą, zwłaszcza dla najmłodszych, czyli niemowląt, ale może także odcisnąć duże piętno na zdrowiu starszego dziecka, a nawet dorosłego. Częstym skutkiem choroby jest odwodnienie organizmu, czyli stan, gdy poziom nawodnienia ciała spada znacznie poniżej normy. Dlatego ważne jest, aby dokładnie znać tę dolegliwość i wiedzieć, jak z nią walczyć.

Jelitówka u dziecka – co to za choroba?

Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy, powszechnie określany jako grypa żołądkowa lub jelitówka, to schorzenie, które występuje głównie w okresie pomiędzy styczniem i marcem, jak również na początku sezonu jesienno-zimowego. Wówczas przenoszenie się wirusa jest bardzo proste m.in. z powodu stłoczenia dużej liczby osób w pomieszczeniach zamkniętych.

Jak wskazują badania, na całym świecie każdego roku dochodzi do nawet 5 miliardów zachorowań na grypę jelitową, z czego największą grupę stanowią dzieci. To właśnie najmłodsi są najbardziej narażeni na ciężki przebieg choroby, której towarzyszyć może odwodnienie i poważne zaburzenie gospodarki elektrolitowej, co stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia dziecka.

O zachorowaniu na jelitówkę świadczą wymioty, a także częstsze niż zazwyczaj oddawanie stolca, który zmienia konsystencję na płynną lub półpłynną. Dodatkowo może pojawić się nieprzyjemny, ostry zapach, a w kale wystąpić śluz lub krew.

Przyczyny grypy żołądkowej u dziecka i dorosłego – jakie występują?

Wbrew temu, co mogłoby nam się wydawać, jelitówka nie jest wywoływana przez wirusa grypy, a przez patogeny chorobotwórcze, które wnikają do układu pokarmowego i powodują uszkodzenie błony śluzowej jelit, doprowadzając tym samym do zaburzenia ich funkcjonowania. Ze względu na fakt, że układ pokarmowy i immunologiczny małych dzieci nie jest w pełni dojrzały, na ciężki przebieg jelitówki najbardziej narażone są dzieci w wieku od 6 miesięcy do 3 lat.

Specjaliści podkreślają, że w Europie niemal każde dziecko w wieku do 3. roku życia przynajmniej raz w życiu zmagało się z jelitówką. Wśród patogenów odpowiedzialnych za rozwój grypy jelitowej zalicza się przede wszystkim:

• rotawirusy – najczęstsza przyczyna jelitówki wśród dzieci. Część z nich przechodzi chorobę bezobjawowo lub z delikatnymi objawami, jednak szczyt zachorowań przypada na czas pomiędzy 4. a 23. miesiącem życia dziecka. Choć powtórne zakażenie rotawirusami jest możliwe, z czasem pociechy nabierają odporności i przestają chorować. Dlatego też biegunki rotawirusowe są u dorosłych rzadkością. Niestety zakażenie rotawirusami odpowiada za najcięższy przebieg choroby spośród wszystkich patogenów. Podczas choroby jest wysokie ryzyko odwodnienia, a ok. 40% przypadków wymaga hospitalizacji. Co więcej, rotawirusy są wydalane z kałem przez tydzień, a u osób z upośledzoną odpornością nawet miesiąc!
• norowirusy – drobnoustroje atakują zazwyczaj dorosłych. Dla dzieci nie są tak groźne jak rotawirusy, ale także mogą wywołać nieprzyjemne dolegliwości. Są odpowiedzialne za większość jelitówek na świecie, a także tzw. biegunkę podróżną, na którą cierpią osoby poruszające się zbiorowymi środkami transportu takimi jak samoloty czy busy. Norowirusy są obecne głównie w wymiocinach, rzadziej w kale. Aby się zarazić, niezbędny jest bezpośredni kontakt z nimi. Dlatego też często chorują na nie rodzice, tuż po dzieciach. Objawy choroby trwają dość krótko, zazwyczaj od 12 do 60 godzin. Co ważne, norowirusy mogą być wydalane z organizmu nawet przez 14 dni po ustąpieniu symptomów; 
• adenowirusy – zakażają stosunkowo rzadko. Objawy zakażenia adenowirusami utrzymują się dłużej niż w przypadku rotawirusów, jednak mają lżejszy przebieg. Te patogeny odpowiadają za 10% jelitówek u dzieci;
• pałeczki Salmonelli – zakażenie pałeczkami Salmonelli objawia się ostrą biegunką podbarwioną krwią, ostrym bólem brzucha i długim czasem trwania infekcji. Patogeny te mają zdolność do przetrwania wewnątrz komórek i nie niszczy ich nawet mrożenie. Co ważne, mogą być przenoszone zarówno przez zwierzęta, jak i ludzi. Mogą wywołać wiele groźnych chorób, w tym np. dur brzuszny, a także salmonellozę, czyli powszechne zatrucie pokarmowe. Zazwyczaj do zakażenia pałeczkami Salmonelli dochodzi na skutek spożycia skażonych pokarmów lub wody;
• bakterie należące do grupy Campylobacter – mogą powodować ostre biegunki bakteryjne, nazywane kampylobakteriozami. Do zachorowania bardzo często dochodzi w krajach uprzemysłowionych. Bakterie te są przenoszone głównie przez zwierzęta rzeźne i domowe, choć u nich patogeny nie wywołują żadnych dolegliwości. Natomiast w przypadku człowieka wystarczy spożyć niewielką ilość zakażonego mięsa, które nie zostało dogotowane lub było podane na surowo, aby wystąpiły objawy choroby. Najczęściej są to stolce podbarwione krwią, bóle brzucha i gorączkę, która mija z reguły po kilku dniach;
• beztlenowa bakteria gram dodatnia Clostridium difficile –  jej nosicielami jest większa część niemowląt i noworodków. Zakażenie tym patogenem stanowi najczęstszą przyczynę zakażeń szpitalnych, które rozwijają się po antybiotykoterapii. Bakteria może wywołać zapalenie jelita grubego lub o wiele łagodniejszą biegunkę poantybiotykową. Głównym objawem, jaki występuje po zakażeniu, są wodniste stolce bez domieszki krwi. Dodatkowo, w ostrych stanach, mogą pojawić się gorączka, ból brzucha i wzdęcia. Jeśli biegunka ustaje, a pozostałe dolegliwości nasilają się, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, ponieważ może to świadczyć o niedrożności jelita i doprowadzić nawet do zagrożenia życia.
• grzyby i pasożyty – rzadko wywołują biegunkę infekcyjną. Najczęściej do zakażenia nimi dochodzi na skutek kontaktu z zanieczyszczoną żywnością.

Warto również dodać, że grypa żołądkowa jest chorobą bardzo zaraźliwą, zarówno w trakcie wymiotów, jak i po nich. Dlatego podczas choroby oraz po jej zakończeniu należy zachować szczególną ostrożność w kontaktach np. z dziećmi, osobami starszymi czy z osłabioną odpornością.

Często wśród rodziców pada pytanie: „czy dziecko zaraża grypą jelitową?”. Otóż należy pamiętać, że do zakażenia rotawirusami, które są główną przyczyną jelitówki u dziecka, dochodzi najczęściej drogą kropelkową, a także w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą chorą lub przedmiotami, których wcześniej chory dotykał.

Niestety, jelitówka jest chorobą, która atakuje równocześnie duże skupiska ludzi, dlatego też jeśli u dziecka w przedszkolu lub w żłobku panuje grypa jelitowa, rodzice mogą być niemal pewni, że zachoruje również ich dziecko.

Więcej szczegółowych informacji na temat rotawirusów przeczytasz w tekście: Czym są rotawirusy i jak z nimi walczyć?

Objawy jelitówki u dorosłych i dzieci – jakie występują?

Pierwsze objawy jelitówki u dzieci i dorosłych pojawiają się w ciągu 12-72 godzin od kontaktu z patogenem. Początkowo w większości przypadków pojawia się:

• uczucie niepokoju,
• rozdrażnienie,
• utrata apetytu,
• znaczne osłabienie.

Te objawy są bardzo często przez wielu rodziców mylnie kojarzone z rozwijającym się przeziębieniem. Jednak po kilku godzinach chorzy mogą zacząć się skarżyć na delikatny dyskomfort w okolicach brzucha i nudności, które z czasem przechodzą w wymioty oraz biegunkę. Wówczas stolce stają się wodniste, mają nieprzyjemny zapach i nietypowy, żółto-zielony kolor.

Na tym etapie rozwoju choroby można spróbować odróżnić etiologię choroby. Jeśli występuje:

• jelitówka o podłożu wirusowym – u chorych występują wymioty i objawy ze strony układu oddechowego, takie jak kaszel oraz katar;
• jelitówka o podłożu bakteryjnym – w tym przypadku może pojawić się wysoka temperatura ciała sięgająca nawet do 40°C, krew w stolcu, silne brzucha i głowy.

Intensywne wymioty i biegunki mogą doprowadzić u dzieci do odwodnienia organizmu, co jest spowodowane utratą elektrolitów z przewodu pokarmowego (m.in. sodu, potasu, chloru i glukozy).

Oprócz jelitówki można zachorować także na zatrucie pokarmowe. Więcej informacji znajdziesz w artykule: Zatrucie pokarmowe – jak się objawia i ile trwa? Skuteczne sposoby na zatrucie pokarmowe.

Odwodnienie spowodowane jelitówką – jak rozpoznać?

W przypadku zachorowania na nieżyt żołądkowo-jelitowy szczególną ostrożność należy zatem zachować w przypadku niemowląt i małych dzieci, które odwadniają się szybciej niż osoby dorosłe. Objawami, które wymagają pilnej konsultacji z lekarzem i nawodnienia żylnego za pomocą kroplówki, są:

• apatia i znaczne osłabienie;
• przyspieszony oddech;
• zapadnięte ciemiączko w przypadku niemowląt;
• zapadnięte oczy i brzuch;
• mocno wysuszone śluzówki jamy ustnej;
• zmniejszona częstotliwość oddawania moczu lub brak moczu;
• płacz bez łez;
• utrata elastyczności skóry – skóra, np. na grzbiecie dłoni ujęta w dwa palce nie wraca od razu do naturalnego stanu.

Wówczas nie należy czekać, tylko jak najszybciej udać się do szpitala na pogotowie. Lekarz oceni stopień odwodnienia, a następnie określi, czy chory potrzebuje leczenia ambulatoryjnego, czy wystarczy uzupełnianie płynów w domowych warunkach.

W przypadku dzieci, a także kobiet w ciąży i osób starszych zazwyczaj pacjenci są kierowani na oddział, gdzie podawane jest nawadnianie dożylne, czyli kroplówka ze specjalnym płynem. Takie leczenie przynosi dość szybkie efekty, zwłaszcza w przypadku dzieci.

Dowiedz się więcej o odwodnieniu: Odwodnienie organizmu – jak zapobiegać i leczyć?

Ile trwa jelitówka u dzieci i dorosłych?

Ostra biegunka i wymioty utrzymują się u chorych zazwyczaj przez dwa dni. Warto jednak dodać, że pozostałe objawy, takie jak:

• brak apetytu,
• osłabienie,
• ból brzucha,
• nudności,
• luźniejsze stolce,

mogą utrzymywać się nawet do dziesięciu dni. Czasami konsekwencją przebytej jelitówki jest przejściowa nietolerancja laktozy. Szybkość powrotu do zdrowia uzależniona jest przede wszystkim od przebiegu choroby oraz skali powikłań – stopnia odwodnienia oraz zaburzeń elektrolitowych.

Co ważne, jeśli po dwóch dniach od wystąpienia pierwszych symptomów nie zauważymy żadnej poprawy w stanie zdrowia dziecka, zaleca się skonsultować z lekarzem, by zminimalizować ryzyko odwodnienia malucha.

Leczenie jelitówki – co na grypę żołądkową?

Leczenie jelitówki u dzieci opiera się głównie na łagodzeniu uciążliwych objawów choroby. W sytuacji, gdy temperatura ciała przekracza 38°C, należy podać choremu lek przeciwgorączkowy, który dostosowany jest do wieku.

Np. preparaty zawierające paracetamol można podawać noworodkom od 1. dnia życia, natomiast leki z ibuprofenem zalecane są dzieciom, które ukończyły 3. miesiąc życia. Pod uwagę należy wziąć także wagę dziecka i odpowiednio obliczyć dawkę leki.

Wspomagająco w leczeniu jelitówki u niemowlaka i starszych dzieci podaje się również:

• elektrolity, które zawierają m.in. glukozę, sód i potas. Składniki te wspomagają utrzymanie odpowiedniej gospodarki wodno-elektrolitowej, a więc wspierają procesy zapobiegające odwodnieniu. Natomiast glukoza stanowi źródło energii;
• probiotyki, w których w składzie znajdują się korzystne bakterie, takie jak Lactobacillus casei GG i Saccharomyces boulardii. Wspomagają one odbudowę prawidłowej flory jelitowej, a także wspierają łagodniejszy przebieg infekcji.

Pomocne w leczeniu jelitówki u dzieci są również preparaty z diosmektytem, który pomaga powlekać błonę śluzową jelit i zwiększyć odporność na czynniki drażniące. Preparaty te dostępne są w formie saszetek do rozpuszczenia w wodzie lub mleku. Co ważne, dzieciom, które zmagają się z grypą żołądkową, nie należy podawać leków przeciwbiegunkowych, które hamują motorykę przewodu pokarmowego (m.in. loperamid). Stosowanie ich opóźnia proces usuwania toksyn z organizmu dziecka i wydłuża tym samym chorobę.

Jelitówka – ile pić wody?

Podstawowym elementem leczenia jelitówki u dzieci i dorosłych jest odpowiednie nawodnienie organizmu. W sytuacji, gdy objawy choroby są bardzo nasilone, zaleca się zredukowanie ilości płynu podawanego do 1 łyżeczki, zwiększając tym samym częstotliwość jego spożywania, np. co 5 minut. Jak podkreślają lekarze, podczas wodnistej biegunki:

• niemowlęta i dzieci do 2. roku życia powinny przyjmować około 50-100 ml płynów po każdorazowym oddaniu stolca,
• dzieci w wieku 2-10 lat powinny wypić 100-200 ml płynów w temperaturze pokojowej,
• dorośli powinni spożywać od 350 do 700 ml po każdym luźnym stolcu, a w przypadku wymiotów dodatkowo od 2 do 5 ml napoju na każdy kilogram masy ciała. W rezultacie daje to ok. dodatkowych 140-350 ml płynu po każdym wymiotowaniu.

Warto pamiętać, że jeśli w trakcie biegunki i wymiotów pojawi się uczucie pragnienia, to znak, że należy uzupełnić co najmniej 1 l wody. Co ważne, intensywne nawadnianie powinno trwać od 4 do 5 godzin od ostatnich wymiotów. Po tym czasie można spróbować podać choremu posiłek.

Napoje – co na jelitówkę?

Podczas choroby nie tylko regularne podawanie płynów jest ważne. Trzeba jeszcze dostosować rodzaj napoju, aby po jego spożyciu nie doszło do zaostrzenia objawów. W tym czasie polecane są:

• lekko posolona woda, herbata lub rozwodniona marchwianka,
• doustne płyny nawadniające do kupienia w aptece – są sprzedawane w formie proszku do rozpuszczenia w wodzie i zawierają wiele niezbędnych mikro- i makroelementów do utrzymania równowagi elektrolitowej w organizmie.

W przypadku noworodków i niemowląt do 6. miesiąca życia najlepszym wyborem jest kobiece mleko. W przypadku starszych pociech, jeśli to możliwe, należy nadal kontynuować karmienie piersią. Opcjonalnie można uzupełniać dietę w wodę lub elektrolity – według potrzeb dziecka.

Ważne jest, aby wszystkie napoje mają temperaturę pokojową lub niższą. Ciepłe płyny mogą podrażniać błonę śluzową przewodu pokarmowego i wzmagać dolegliwości układu pokarmowego.

Jednocześnie należy bezwzględnie unikać soków owocowych i warzywnych, napojów gazowanych, a także mleka i innych wyrobów mlecznych. Ich spożywanie może zaostrzyć objawy i doprowadzić do nawrotu wymiotów czy biegunki.

O tym, jak ważny jest sód podczas jelitówki, przeczytasz w tekście: Sód w organizmie człowieka.

Grypa żołądkowa u dzieci i dorosłych – jak dojść do siebie po jelitówce?

Ze względu na fakt, że w początkowej fazie grypy żołądkowej dzieci tracą zazwyczaj apetyt, w pierwszym dniu jelitówki nie należy zmuszać ich do jedzenia, a skupić się przede wszystkim na nawodnieniu osłabionego organizmu. Warto jednak po 4-6 godzinach od ustąpienia objawów zachęcić je do zjedzenia czegoś stałego. Jeśli maluch nadal odmawia, należy poczekać i w kolejnych dniach, gdy dziecko poczuje się lepiej, można podawać mu pokarmy lekkostrawne o lekko zapierającym działaniu. Starszym pociechom i dorosłym warto je podawać kilka godzin od ostatnich wymiotów lub wizyty w toalecie.

Dobrze sprawdzą się zwłaszcza takie posiłki jak np.:

• kleik ryżowy,
• kisiel,
• marchwianka z ryżem,
• sucharki,
• pieczywo namoczone w wodzie,
• rozgotowane ziemniaki,
• pieczone jabłko,
• lekką zupę z drobną kaszą np. jaglaną,
• chrupki kukurydziane.

Co ważne, nie istnieją żadne przeciwwskazania do tego, by po ustąpieniu objawów choroby podawać dziecku pokarmy, które otrzymywało przed chorobą, jeśli maluch sobie tego życzy. Warto jedynie unikać podawania ciężkostrawnych potraw, które mogą spowodować ból żołądka, czyli fast foodów, gazowanych napojów, kiełbas i innych wyrobów mięsnych, kapusty, grochu czy innych wzdymających warzyw. Niewskazane są także mleko i przetwory mleczne, poza jogurtem naturalnym i kefirem. Produkty te zawierają bakterie, które pomagają odbudować mikroflorę jelit, a tym samym przywrócić równowagę organizmu.

Dodatkowe porady na temat diety po jelitówce znajdziesz w artykule: Dieta lekkostrawna – sposób na odciążenie organizmu.

Jeśli biegunka i wymioty dotyczą dzieci i niemowląt karmionych piersią, należy pamiętać o tym, by kontynuować karmienie przez cały okres choroby. W mleku matki znajdują się cenne przeciwciała, które pomogą dziecku w walce z patogenami, więc nie będzie ryzyka odwodnienia, a maluch szybciej wróci do zdrowia.

Jelitówka zawsze pojawia się niespodziewanie, zazwyczaj nocą. Dlatego warto być na nią stale przygotowanym. Zapamiętaj powyższe porady, a istnieje szansa, że unikniesz problemów i szybko uporasz się z dolegliwościami.

Bibliografia

• https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/80812,zakazenie-clostridium-difficile
• https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/infekcyjneipasozytnicze/51040,biegunka-infekcyjna
• https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.1.1.
• https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.19.1.1.2.
• https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/wytyczne/108791,postepowanie-w-ostrej-biegunce-u-dzieci-w-trzech-sytuacjach-w-trakcie-rozmowy-telefonicznej-podczas-wizyty-ambulatoryjnej-oraz-hospitalizacji
• https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/62056,objawy-odwodnienia
• https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-w-ostrej-biegunce-nawodnienie-to-priorytet/
• https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/biegunka-zalecenia-i-przeciwwskazania-dietetyczne/
• https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165126,zakazenia-wywolane-przez-paleczki-campylobacter-kampylobakterioza
• https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/69891,grypa-zoladkowa-i-jej-przewlekle-nastepstwa
• https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/165083,biegunki-wywolane-przez-paleczki-salmonella-salmonellozy
• https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157364,biegunka-wirusowa

Autor artykułu: tech. farm. Izabela Soroka