Cukrzyca typu 2 jest jedną z najbardziej podstępnych chorób cywilizacyjnych. Przez wiele lat może nam towarzyszyć bez wyraźnych objawów, prowadząc stopniowo do ogólnego pogorszenia się stanu zdrowia. Istnieje także drugi rodzaj cukrzycy – typu 1. Jest to wrodzona choroba, która wymaga stałego przyjmowania insuliny. Oprócz tego w przebiegu obu wariantów schorzenia trzeba dbać o swoją dietę. Dowiedz się, co mogą jeść cukrzycy.

Cukrzyca – czym jest?

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, w której dochodzi do podwyższonego poziomu cukru we krwi. Choć przez wiele lat częste stany hiperglikemii, czyli zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi, nie dają uciążliwych objawów, to konieczne jest odpowiednie leczenie cukrzycy w celu zapobiegania odległych, lecz bardzo groźnych powikłań. Wyróżnia się wspomniane wcześniej dwa rodzaje cukrzycy:

• typu 1 – jest to choroba przewlekła spowodowana całkowitym zniszczeniem komórek trzustki, które produkują insulinę przez przeciwciała. W skrócie układ immunologiczny rozpoznaje własne tkanki za wrogie i postanawia się ich pozbyć. Choć nie ma znanych konkretnych przyczyn, dla których tak się dzieje, specjaliści wskazują silny związek między chorobą a genami. Cukrzyca typu 1 najczęściej pojawia się u nastolatków i młodych dorosłych. W większości przypadków pierwsze objawy pojawiają się pomiędzy 10. a 14. rokiem życia;
• typu 2 – jest silnie związana ze stylem życia, w szczególności ze sposobem odżywiania. Jednak na prawdopodobieństwo wystąpienia choroby mają wpływ także czynniki genetyczne. Najczęściej rozwija się ona u osób starszych, choć coraz częściej diagnozuje się ją nawet u nastolatków. W przypadku cukrzycy typu 2 występuje niewłaściwa praca trzustki, która produkuje insulinę, jednak za późno lub w zbyt małej ilości.

Niezależnie od typu choroby, dieta cukrzycowa jest jednym z niezbędnych elementów leczenia. Sprawdzi się także u osób, u których występuje większe ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, czyli np. u tych, których rodzice zmagali się z cukrzycą, a także u osób z nadwagą, małą ilością aktywności fizycznej i niewłaściwym sposobem żywienia.

Więcej informacji o tej chorobie metabolicznej znajdziesz w artykule: Cukrzyca – jak ją rozpoznać? Rodzaje, objawy, leczenie i przyczyny.

Cukrzyca a zdrowie – jak wpływa?

Regularne zbyt duże wartości glikemii wpływają negatywnie na cały organizm, prowadząc do licznych konsekwencji zdrowotnych, m.in. takich jak:

• zaburzenia widzenia,
• nieprawidłowe działanie komórek nerwowych czy pracy nerek.

Występują także problemy z gojeniem się ran, co niekiedy może prowadzić do rozwoju tzw. stopy cukrzycowej, która może prowadzić nawet do kalectwa. Cukrzycy często towarzyszy miażdżyca i nadciśnienie tętnicze. Oprócz tego może pojawić się:

• utrata masy ciała,
• wzrost podatności na infekcje,
• osłabienie i senność,
• wielomocz,
• nadmierne pragnienie.

Jeśli zauważysz u siebie któryś z powyższych objawów, sprawdź poziom glukozy w najbliższym laboratorium. Pamiętaj, aby nie lekceważyć żadnych symptomów. Im szybciej ustalisz przyczynę swoich problemów i rozpoczniesz leczenie, tym lepiej dla Ciebie.

Dowiedz się więcej o chorobie metabolicznej z artykułu: Czym jest cukrzyca typu 1?

Leczenie cukrzycy – na czym polega?

Z cukrzycą nieodłącznie związana jest nieprawidłowa praca trzustki. Narząd ten w ogóle nie wytwarza wówczas insuliny albo produkuje ją zbyt wolno lub w niewystarczających ilościach. Na skutek tych zaburzeń we krwi zaczyna rosnąć poziom glukozy, która przestaje być wykorzystana jako materiał energetyczny, a jest odkładana w komórkach organizmu, co nie wpływa pozytywnie na funkcjonowanie chorego. Dlatego tak istotne jest jak najszybsze podjęcie stosownego leczenia. Zastanawiasz się, od czego zacząć? Wszystko zależy od typu cukrzycy. Leczenie w przypadku cukrzycy typu 1 opiera się na stosowaniu insuliny, a przy cukrzycy typu 2 – przyjmowaniu leków doustnych.

Dodatkowo należy pamiętać o wprowadzeniu odpowiedniej modyfikacji stylu życia. Jej najważniejszym elementem jest zastosowanie diety cukrzycowej.

Więcej szczegółowych informacji o cukrzycy typu 2 znajdziesz w artykule: Cukrzyca typu 2: przyczyny, objawy i leczenie.

Dieta a typ cukrzycy – co wolno, a czego nie?

Różnice w sposobach żywienia przy różnych typach cukrzycy wynikają głównie ze sposobu leczenia. W przypadku osób, które stosują leki doustne, wystarczające może okazać się regularne spożywanie posiłków w połączeniu z kontrolą źródeł węglowodanów oraz ich ilości. Zatem jaka powinna być dieta dla cukrzyków?

Dieta w cukrzycy typu 1

Sposób żywienia u osób z cukrzycą typu 1 zwykle opiera się na wymiennikach węglowodanowych (WW). 1 WW to ilość żywności, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych – bez błonnika pokarmowego. W zależności od rodzaju insulinoterapii dodatkowo można stosować wymienniki białkowo-tłuszczowe. Ułatwiają one monitorowanie ilość spożytych węglowodanów oraz pomagają w doborze odpowiedniej dawki insuliny. Dzięki temu nie ma ryzyka podania zbyt dużego stężenia leku i można utrzymać homeostazę organizmu.

Dieta w cukrzycy typu 2

W początkowej fazie cukrzycy typu 2 nie ma tak restrykcyjnych wymogów jak podczas terapii choroby metabolicznej typu 1. W większości przypadków wystarczy zmiana nawyków żywieniowych, aby spożywane produkty nie podnosiły gwałtownie stężenia glukozy we krwi. Dieta w cukrzycy typu 2 również może wymagać stosowania wymienników w przypadku, gdy włączone zostaje leczenie insuliną. Nie jest to jednak konieczne, jeśli choroba nie jest zaawansowana. O szczegóły zapytaj swojego lekarza prowadzącego i/lub skorzystaj ze wsparcia doświadczonego dietetyka.

Dieta cukrzycowa w ciąży – co jeść?

Na cukrzycę w ciąży cierpi ok. 10% ciężarnych. Nie jest ona chorobą przewlekłą, a zaburzeniem tolerancji węglowodanów, które objawia się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Zagrożenia płynące z cukrzycy w czasie ciąży to m.in.:

• zgony wewnątrzmaciczne,
• niedotlenienie płodu,
• przedwczesny poród,
• występowanie wad rozwojowych,

Ze względu na nie konieczne jest sumienne przestrzeganie diety cukrzycowej.

Posiłki na diecie w cukrzycy ciążowej powinny być spożywane regularnie – najlepiej w stałych odstępach czasu. Do jadłospisu powinien zostać włączony posiłek nocny, czyli druga kolacja. Dzięki temu można zapobiec nagłym spadkom poziomu cukru we krwi w trakcie snu.

Podczas diety cukrzycowej w ciąży warto kierować się wymiennikami węglowodanowymi (WW), aby równomiernie rozłożyć ilość węglowodanów spożywanych w ciągu dnia. Takie postępowanie pozwala uniknąć stanów hiperglikemii i niedocukrzenia. W przypadku, gdy pomimo stosowania się do zaleceń żywieniowych stężenia glukozy we krwi przekraczają normy, konieczne może być stosowanie insuliny.

Szczegółowe informacje na temat badań w ciąży znajdziesz w artykule: Krzywa cukrowa a cukrzyca w ciąży.

Zalecenia żywieniowe w diecie cukrzycowej – jakich zasad należy przestrzegać?

Dieta cukrzycowa opiera się na podstawowych zasadach zdrowego żywienia. Jej celem jest zapobieganie gwałtownym wahaniom poziomu cukru we krwi. Podstawą tego sposobu żywienia jest spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym. Co to jest? To wskaźnik, który określa wpływ żywności na wzrost cukrów. Artykuły spożywcze o niskim indeksie glikemicznym są wolniej trawione i wchłaniane, dzięki czemu powodują łagodny wzrostu glukozy we krwi.

Bardzo ważne jest także:

• jedzenie posiłków w odpowiedniej ilości – nie należy przekraczać swojego zapotrzebowania kalorycznego. Dzięki temu utrzymasz stałą wagę i zapobiegniesz rozwojowi np. nadwagi czy otyłości;
• spożywanie posiłków w tej samej częstotliwości – osoby z cukrzycą powinny spożywać 4–6 posiłków dziennie o mniej więcej stałych porach. Ilość dań zależy od rodzaju cukrzycy i stosowanego leczenia;
• dbanie o to, żeby posiłki były jak najbardziej urozmaicone i miały odpowiednią ilość węglowodanów, tłuszczów i białek – dzięki temu zapewnisz swojemu organizmowi wszystkie składniki pokarmowe, które są mu potrzebne do prawidłowego funkcjonowania;
• zjadanie smacznych dań – nikt nie będzie przestrzegać diety zbyt długo, jeśli posiłki będą pozbawione smaku i aromatu. Dlatego, jeśli chcesz zmienić swój sposób żywienia na stałe, zadbaj o to, żeby serwowane dania były pyszne.

Taka dieta jest korzystna nie tylko w profilaktyce i leczeniu cukrzycy, ale również innych chorób, w tym otyłości, hipercholesterolemii, miażdżycy i innych zaburzeń układu sercowo-naczyniowego. Z tych powodów powinni ją stosować nie tylko chorzy, ale także zdrowi.

Dowiedz się więcej: Dbasz o prawidłowy poziom cukru we krwi?

Produkty zalecane w diecie cukrzycowej – co można jeść?

Zastanawiasz się, co powinno znaleźć się w diecie cukrzyka? Do produktów zalecanych należą produkty o niskim indeksie glikemicznym oraz naturalnie niezawierające cukrów.

W codziennym jadłospisie dla diabetyka dozwolone są:

• warzywa (większość z nich), najlepiej w postaci surowej lub krótko poddanej obróbce cieplnej, m.in. pomidory, ogórki, zielone warzywa liściaste, cebula, papryka, warzywa kapustne, brokuł, kalafior, seler, pietruszka, marchew, w ograniczonej ilości ziemniaki, dynia, kukurydza,
• owoce o niskiej zawartości cukrów prostych, np. truskawki, maliny, agrest, porzeczki, borówki, jabłka, cytrusy, wiśnie, czereśnie, śliwki, brzoskwinie,
• produkty zbożowe pełnoziarniste, czyli razowy chleb, grube kasze, makaron pełnoziarnisty, brązowy ryż, płatki i otręby zbożowe,
• produkty mleczne takie jak jogurt, kefir, maślanka, ser twarogowy i ziarnisty, w ograniczonych ilościach mleko,
• drób i chude mięso, chude wędliny,
• oleje roślinne, np. rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany, miękkie margaryny kubkowe dobrej jakości.

Produkty te zawierają dużą ilość błonnika pokarmowego, który pomaga poprawić perystaltykę jelit, a także usprawnić gospodarkę lipidową, czyli m.in. zmniejszać poziom cholesterolu LDL. Ten składnik pokarmowy redukuje glikemię i poziom HbA1c. Co więcej, może pomóc zmniejszyć częstotliwość występowania hipoglikemii u osób z cukrzycą typu 1 oraz insulinemii u chorych na cukrzycę typu 2. Dlatego też produkty z błonnikiem pokarmowym powinny stanowić nieodłączny element diety diabetyków.

Produkty zabronione na diecie dla osób z cukrzycą – czego nie jeść przy cukrzycy?

W każdej diecie istnieje szereg wskazówek odnośnie do tego, co można jeść, a czego nie wolno. W przypadku cukrzycy konieczne jest unikanie produktów o dużej zawartości cukrów prostych, czyli o wysokim indeksie glikemicznym, tłuszczów nasyconych i izomerów trans kwasów tłuszczowych. Po ich spożyciu gwałtownie rośnie stężenie glukozy we krwi. To z kolei powoduje wzrost insuliny, co skutkuje nagłym spadkiem glukozy. W rezultacie pojawia się uczucie głodu i chęć spożywania jedzenia w niekontrolowany sposób. Dlatego tak ważne jest, aby uważnie dobierać artykuły spożywcze, z których komponuje się codzienne posiłki.

Produkty, których trzeba unikać na diecie cukrzycowej, to:

• oczyszczone produkty zbożowe, takie jak jasne pieczywo, drobne kasze, biały ryż, zwykły makaron, płatki śniadaniowe, słodzone musli,
• warzywa długo gotowane i konserwowe,
• niektóre owoce świeże (takie jak banan, ananas, winogrona), owoce suszone oraz konserwowe,
• tłuste gatunki mięs, parówki, kiełbasy,
• cukier i miód,
• słodzone napoje,
• słodycze sklepowe oraz domowe zawierające cukier, białą mąkę i duże ilości tłuszczu,
• produkty gotowe, np. typu fast food, słone przekąski.

Warto również pamiętać o tym, żeby unikać alkoholu. Trunki z procentami powodują zahamowanie produkcji glukozy, co z kolei może skutkować hipoglikemią, czyli niedocukrzeniem.

Jadłospis na diecie cukrzycowej

Dieta cukrzycowa powinna uwzględniać produkty zalecane i wykluczać produkty przeciwwskazane. Oprócz tego bardzo ważne jest odpowiednie przygotowywanie posiłków. Należy unikać rozgotowania produktów, w szczególności ryżu, kasz, makaronu i warzyw. Niewskazane jest także smażenie, dlatego warto zapoznać się z nowymi metodami obróbki cieplnej produktów, np. gotowaniem na parze czy też pieczeniem.

Dieta cukrzycowa – przykładowe przepisy

Oto kilka przepisów, które można zastosować na diecie cukrzycowej:

• śniadanie: kanapki z pastą jajeczną, ogórkiem i rzodkiewką,
• drugie śniadanie: koktajl jagodowy na kefirze z dodatkiem otrębów owsianych,
• obiad: zupa brokułowa; dorsz pieczony w pergaminie z brązowym ryżem i surówką z kapusty pekińskiej,
• podwieczorek: serek ziarnisty, pieczywo razowe, pomidorki koktajlowe,
• kolacja: sałatka z rukolą, kurczakiem, kolorowymi paprykami i jogurtowo-ziołowym dressingiem.

Warzywa i owoce najlepiej spożywać na surowo. O ile jest taka możliwość, warto ich nie obierać. Skórki są bogate w składniki odżywcze i błonnik, który spowalnia wchłanianie posiłku i wpływa pozytywnie na poziom glukozy we krwi.

Wiele osób, które otrzymały diagnozę cukrzycy, jest przerażonych zmianami, jakie powinny nastąpić w ich jadłospisie. Jednak dieta dla diabetyka nie jest trudna – wystarczy tylko trzymać się z dala od zakazanych produktów i systematycznie sprawdzać, jak organizm reaguje na konkretne posiłki. Wówczas utrzymanie cukru na odpowiednim poziomie stanie się łatwe.

Literatura:

https://www.mp.pl/cukrzyca/dietaiwysilek/67051,dieta-cukrzycowa
https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ1/65948,cukrzyca-typu-1
https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ2/65891,cukrzyca-typu-2
https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/inne/66438,cukrzyca-ciazowa
https://www.sw.gov.pl/assets/94/01/07/c4bdbf59f7c2b4c3c9097166507cd4a182915ae3.pdf
https://www.su.krakow.pl/repozytorium-plikow/strefa-pacjenta/zalecenia-po-hospitalizacji/80-dp-05b-dieta-w-cukrzycy-typu-2-z-przykladowym-jadlospisem-dla-diety-1600-kcal/file

Autor artykułu: mgr farm. Ewa Gac-Wardecka